تولید ؛ عقب تر از مصرف- متاسفانه!

اقتصاد گردان -

نگاهی به آمار افزایش تولید فرآورده های نفتی، گاز، برق، بنزین،  و سایر فرآورده ها نشان می دهد که با وجود رشدهای بالای تولید و عرضه انرژی و سوخت، به دلیل رشد شدید مصرف انرژی و بی توجهی مصرف کنندگان به بهینه سازی وسایل مصرف کننده و بی توجهی دولت به راهکار قیمتی و متناسب با تورم، نه تنها مصرف هر سال رشد کرده بلکه تولید داخلی برای تامین مصرف کافی نبوده و در نتیجه در مواردی دولت مجبور به واردات بنزین و انرژی شده است. 
 عدم اصلاح قیمت انرژی، نبود اصلاح ساختار در مصرف، گسترش شهرها و ساختمان ها بدون در نظر گرفتن استانداردهای مصرف انرژی، استفاده از فناوری قدیمی و عدم نوسازی و بازسازی کارخانه ها، و به طور کلی نبود انگیزه کافی در مصرف کننده ایرانی و مسوولان دولت، باعث شده که رشد مصرف از رشد تولید برق، فراورده های نفتی و گاز بیشتر باشد و با وجود این همه توسعه و رشد صنایع نفت وگاز و برق در کشور، همچنان  در برخی موارد مانند بنزین تولید از مصرف عقب مانده است. 

 افزایش تولید در 10 پالایشگاه کشور 

ظرفیت تصفیه نفت خام در 10 پالایشگاه داخلی از 561 میلیون بشکه در سال 1385 به 813 میلیون بشکه در سال 1401 افزایش یافته است. یعنی در حال حاضر روزانه 2.2 میلیون بشکه نفت خام در پالایشگاه های ایران به فراورده های نفتی تبدیل می شود که بخش عمده آن در داخل مصرف شده و بخشی نیز صادر می شود. به عنوان مثال طبق آمار در سال 1395 روزانه بیش از 23 میلیون لیتر فرآورده های نفتی صادر شده است. 

  افزایش تعداد جایگاه های بنزین و گاز

رشد مصرف بنزین و گازوئیل و گاز سی ان جی به حدی رشد کرده که تعداد جایگاه ها از 3900 در سال 97 به 4345 جایگاه بنزین و گازوئیل رسیده است. بیش از 46 هزار نازل بنزین، نزدیک به 15 هزار نازل گازوئیل، 4365 شعبه فروش نفت سفید و 2168 جایگاه گاز طبیعی سی ان جی در حال سوخت رسانی به بیش از 60 میلیون خودرو و موتور سیکلت، کامیون و... هستند. 

 حمل فراورده های نفتی 

 میزان فرآورده های نفتی حمل شده نیز در سال 1401 به 51 هزار میلیون تن کیلومتر رسیده و از 39 هزار میلیون تن کیلومتر سال 1385 معادل 31 درصد رشد کرده است. این عدد نشان می دهد که افزایش مصرف فرآورده های نفتی در کشور نیاز به حمل فراورده ها را افزایش داده و در طی 16 سال شاهد رشد 31 درصدی حمل فرآورده های نفتی از طریق خطوط لوله، راه آهن، حمل جاده ای و آبی بوده ایم. 
براساس آمار سال 1395 مقدار ظرفیت تولید بنزین در پالایشگاه ها معادل 62 هزار مترمکعب در روز، گاز مایع 9 هزار، نفت سفید 21 هزار، نفت گاز 80 هزار، نفت کوره 70 هزار مترمکعب در روز بوده است. میزان مصرف بنزین نیز نزدیک به 26 هزار مترمکعب در روز، نفت سفید7560، نفت گاز 28 هزار، نفت کوره نزدیک به 20 هزار و گاز مایع 1840 مترمکعب در روز بوده است. 

 رشد 77 درصدی مصرف برق در 16 سال اخیر

بار مصرفی همزمان کشور نیز از 33 میلیون کیلووات در سال 85 به بیش از 59 میلیون کیلووات در سال 1401 رسیده و نشان دهنده رشد بالای 77 درصدی مصرف برق کشور در 16 سال اخیر است. 
تعداد مشترکان برق کشور نیز از 20 میلیون مشترک در سال 85 به نزدیک 40 میلیون مشترک رسیده و رشد 92 درصدی داشته و در 16 سال اخیر تقریبا دو برابر شده است. از این تعداد نزدیک به 32 میلیون مشترک خانگی، 523 هزار کشاورزی، 268 هزار صنعتی، 5.3 میلیون سایر مشترکان بوده اند. 
فروش برق نیز 316 میلیارد کیلووات ساعت در 1401 بوده که نسبت به سال 1385 به میزان 119 درصد رشد کرده است. از این مقدار 98 میلیارد به بخش خانگی، 115 میلیارد به بخش صنعتی، 45 میلیارد به بخش کشاورزی، 28 میلیارد به بخش عمومی و تجاری، 24 میلیارد برای روشنایی معابر و 5 میلیارد کیلووات ساعت برای سایر مصارف فروخته و مصرف شده است. به عبارت دیگر، 36 درصد برق در صنعت، 31 درصد در بخش خانگی، 14 درصد در کشاورزی، 9 درصد در بخش های تجاری و عمومی، 8 درصد در روشنایی معابر مصرف می شود. 
میزان صادرات برق ایران به کشورهای همجوار نیز حدود 2 تا 9 میلیارد کیلووات ساعت در 16 سال اخیر بوده و در سال 1401 حدود 5 میلیارد کیلووات ساعت اعلام شده است. این تبادل برق عمدتا با کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان، پاکستان، نخجوان، ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان بوده است. واردات برق نیز عمدتا از ترکمنستان و ارمنستان، آذربایجان، نخجوان بوده و رقم آن حدود 2 تا 7 میلیارد کیلووات ساعت اعلام شده در سال 1401 حدود 896 میلیون کیلو وات ساعت اعلام شده و به زیر 1 میلیارد کیلووات ساعت رسیده است.

 مصرف سوخت برای تولید برق
برای تولید برق 345 میلیارد کیلووات ساعت نیروگاه حرارتی در سال 1401 به میزان 10569 میلیون لیتر گازوئیل، 7422 میلیون لیتر نفت کوره و 72410 میلیون مترمکعب گاز مصرف شده است. 
در چنین شرایطی با مصرف مقدار عظیم گاز و گازوئیل و نفت کوره در سال 1401 مقدار تولید 132 میلیارد کیلووات ساعت برق در بخش دولتی تولید شده و 230 میلیارد کیلووات ساعت نیز از موسسات خصوصی و صنایع بزرگ خریداری شده و در مجموع نزدیک به 318 میلیارد کیلووات ساعت برق آماده فروش بوده که خالص صادرات تنها 896 میلیون کیلووات ساعت بوده نزدیک به 317 میلیارد کیلووات ساعت برق به داخل کشور عرضه و مصرف شده است.

  تولید 357 میلیارد کیلووات ساعت برق 
تولید ویژه برق نیروگاه ها در 1401 بیش از 357 میلیارد کیلووات ساعت اعلام شده که شامل تولید بخش دولتی شامل 53 میلیارد در نیروگاه بخاری، 28 میلیارد در سیکل ترکیبی، نزدیک به 25 میلیارد در نیروگاه گازی و 16 میلیارد کیلو وات ساعت در نیروگاه های آبی و بیش از 6.5 میلیارد کیلووات ساعت در صنایع بزرگ بوده است. 
در بخش خصوصی نیز 224 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید شده که بیشترین رقم آن مربوط به نیروگاه های سیکل ترکیبی به میزان 150 میلیارد کیلووات ساعت بوده است. نیروگاه گازی بخش خصوصی نزدیک به 49 و نیروگاه های بخاری بخش خصوصی23 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده اند. 

 سهم اندک نیروگاه های تجدید پذیر 

جالب این است که سهم نیروگاه های تجدید پذیر خورشیدی و بادی و ... تنها 1785 میلیون کیلووات ساعت بوده که رقم بسیار اندکی است. 
سهم نیروگاه های تجدید پذیر از کل برق تولیدی نزدیک به صفر بوده است. نیروگاه های بخاری با 43 درصد، سیکل ترکیبی 22 درصد، گازی 19 درصد، آبی 12.6 درصد، اتمی 3.3 درصد، دیزلی2 صدم درصد کل برق تولیدی کشور بوده است. تولید نیروگاه های آبی نیز از 31میلیارد در سال 98 به 16.7 میلیارد کیلوواست ساعت در 1401 رسیده که نشان دهنده اثر کاهش باران و کمبود منابع بر تولید برق آبی است.