رفته رفته مقایسه های آماری، تکاندهنده می شود؛ از صادرات 3 میلیارد دلاری تا واردات 4 میلیارد دلاری بنزین ظرف چهار سال

اقتصاد گردان -

مشکل رشد مصرف و کمبود آن و واردات بنزین در چند دهه اخیر بارها تجربه شده و از جمله در سال 1385 روزانه 27 میلیون لیتر بنزین معادل 10 میلیارد لیتر در سال وارد شده است. همچنین در سال 1395 مقدار واردات بنزین 3067 میلیون لیتر در طول سال و روزانه 8.4 میلیون لیتر بوده است.  اما پس از بهره برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس ظرفیت پالایشگاه های کشور به 2.3 میلیون بشکه نفت خام رسید و از سال 97 واردات بنزین قطع شد و ایران در سال 99 به صادرکننده بنزین تبدیل شد. البته شیوع کرونا و اصلاح قیمت بنزین در آبان 98، نیز اثرگذار بوده و ایران در سال 99 به میزان 3 میلیارد دلار فقط از صادرات بنزین درآمدزایی داشته است. براساس آمار بورس انرژی، ایران در طی 5 سال گذشته 1401 – 1397 به میزان 14 میلیارد دلار صادرات بنزین داشته است. 
اما به دلیل وجود تورم بالای 40 درصدی سال اخیر، قیمت بنزین 3 هزار تومانی فورا اثر خود را از دست داد و  مصرف بنزین در سال های 1402- 1400، با رشد 40 درصدی مواجه شد. در نتیجه از 1402 با رشد شدید مصرف بنزین، دوباره به وارد کننده تبدیل شده ایم و در سال 1403 پیش بینی می شود که روزانه باید 15 میلیون لیتر بنزین وارد کنیم. 
بنابر آمار وزارت نفت در سال 1402 به دلیل ناترازی سوخت و مصرف بی‌رویه، ایران به میزان 5 میلیارد و 478 میلیون لیتر بنزین و گازوئیل وارد کرده که رقم آن بیش از 4 میلیارد دلار بوده است.
در سال 1402 بیش از 2400 میلیون لیتر یعنی روزانه 6.6 میلیون لیتر واردات انجام شده که حدود 1.8 میلیارد دلار هزینه داشته، واردات گازوئیل نیز 650 میلیون لیتر یعنی روزانه 1.8 میلیون لیتر به ارزش 488 میلیون دلار بوده است. دریافت افزودنی های سوخت شامل ریفورمیت و هوی اند پتروشیمی ها نیز معادل 1820 میلیون دلار است و روی هم واردات بنزین و گازوئیل و افزودنی ها معادل 4.1 میلیارد بوده که از محل صادرات فرآورده های نفتی مانند نفت کوره و میعانات گازی تامین اعتبار شده است. 
در سال 1403 نیز با رشد مصرف احتمالا این رقم افزایش خواهد داشت. اما فعلا در بودجه دولت، این رقم برای سال 1403 حدود 4 میلیارد دلار پیش بینی شده اما ممکن است در عمل بیش از این باشد و در نتیجه نیاز به واردات را بیشتر می کند و کل درآمد ارزی حاصل از صادرات گاز و میعانات و نفت کوره را باید برای واردات بنزین و گازوئیل و... خرج کنیم. برای درک بهتر رقم ‌واردات بنزین و گازوئیل باید گفت که رقم واردات بنزین و گازوئیل معادل 225 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که رقمی معادل 10 ماه یارانه نقدی پرداختی به 85 میلیون ایرانی است. یعنی تقریبا معادل مبلغ کل یارانه نقدی را باید برای واردات بنزین و گازوئیل هزینه کنیم. 

رقم صادرات فرآورده های نفتی میعانات و نفت کوره برای واردات بنزین خرج می شود 

شیوه تامین منابع واردات بنزین و گازوئیل در سال جاری نشان می‌دهد که این منابع از طریق تهاتر با فرآورده‌های نفتی مثل نفت کوره و میعانات گازی تامین می‌شود.
طبق پیش‌بینی بودجه 1403، رقم صادرات میعانات گازی حدود 3 میلیارد دلار و صادرات گاز حدود 3.9 میلیارد دلار با عدد 13 میلیارد مترمکعب به معنای درآمد ۶.۹ میلیارد دلاری خواهد بود که اگر نفت کوره و سایر فرآورده ها را نیز اضافه کنیم حداکثر حدود 8 میلیارد دلار ارز آوری خواهد داشت. البته در مقابل به دلیل رشد شدید مصرف بنزین در سال های اخیر که به روزانه 130 میلیون لیتر رسیده، باید روزانه حداقل 15 میلیون لیتر بنزین وارد شود که هزینه آن حدود 4.1 میلیارد دلار خواهد بود و بخش عمده ای از ارز حاصل از صادرات گاز و فرآورده ها برای واردات بنزین هزینه خواهد شد و رقم زیادی به عنوان ارزآوری صادرات فرآورده های نفتی و گاز و میعانات و نفت کوره نخواهیم داشت. 
 براین اساس اگر در صادرات میعانات گازی و گاز و سایر فرآورده ها به هر دلیل کاهشی صورت گیرد و از جمله به دلیل تشدید تحریم ها در دولت بایدن، پیروزی ترامپ و شوک اقدامات جدید رئیس جمهور بعدی آمریکا از آبان ماه به بعد و یا اتفاقات احتمالی در خاورمیانه و... تغییراتی در صادرات رخ دهد، باید آماده مقابله با تحولات احتمالی باشیم و به سهم خود در کاهش مصرف سوخت، گاز، برق و بنزین مشارکت فعال داشته باشیم و اجازه ندهیم که منابع کشور صرف واردات سوخت و هدر دادن آن در ترافیک شود. 
همچنین اگر نیاز به واردات سایر فرآورده ها به هر دلیل بیشتر شود نیاز به ارز بیشتری است و لذا عملا نمی توان روی ارزآوری صادرات گاز و میعانات و فرآورده های نفتی حساب زیادی باز کرد و هر چه صادرات داشته باشیم باید صرف واردات بنزین و گازوئیل و... کنیم و عملا ارز کمتری برای بازار باقی می ماند و روی قیمت دلار نیز اثرگذار خواهد بود.  

نوسان در درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت و فرآورده ها و ضرورت مشارکت مردم در کاهش مصرف

اگرچه در دولت سیزدهم به دلیل کاهش فشار دولت بایدن، وامکان فروش نفت به چین و کشورهای دیگر، درآمد ارزی حاصل از نفت رشد قابل توجهی داشته و و درآمد نفتی ایران در دو سال فعالیت دولت سیزدهم یعنی از مرداد 1400 تا مرداد 1402 بیش از ۵ برابر شده و در سال 1402 نیز نسبت به 1401 با رشد 16 درصدی همراه بوده، اما شرایط متفاوت سال 1403 ممکن است عامل کاهش درآمد ارزی حاصل از فروش نفت و فرآورده های نفتی، میعانات، گاز، نفت کوره و... باشد. لذا برای مقابله با مشکلات احتمالی باید پیش بینی های لازم صورت گیرد. بخشی از راهکارها باید توسط دولت، بانک مرکزی، وزارت نفت و... در دستور کار باشد اما بخش دیگری از راهکار توسط مردم می تواند مورد توجه باشد و مردم با مشارکت خود در کاهش مصرف، اجازه ندهند که صادرات و درآمد ارزی کشور به جای خرید کالاهای اساسی و مواد اولیه تولید، صرف واردات بنزین و گازوئیل و... شود. 
پیش‌بینی دولت از فروش نفت در ۱۴۰۳ یک میلیون بشکه در روز است. با توجه به رقم ۱۱.۷ میلیارد دلار رقم سهم دولت از درآمدهای نفتی، به نظر می‌رسد که قیمت هر بشکه نفت خام حدود ۸۰ دلار در نظر گرفته شده است.
درآمد ایران از صادرات نفت در سال میلادی 2022 یا 1401 به بیش از ۴۲ میلیارد دلار رسیده ارزش صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی، به ۴۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسید که در مقایسه با رقم ۲۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ و ۷ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ و ۱۹ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ افزایش داشته است.
تولید نفت خام ایران با وجود تحریم‌های شدید در سال ۲۰۲۲ میلادی هم با افزایش ۱۳۰ هزار بشکه‌ای روبه‌رو بوده و به میانگین ۲ میلیون و ۵۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
میزان صادرات نفت خام در سال 1395 معادل 778 میلیون اعلام شده و روزانه 2.13 میلیون بشکه نفت در سال 1395 صادر شده است.
به گفته جواد اوجی، وزیر نفت در سال ۱۴۰۱ افزایش صادرات نفت ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۱۳۹۹ و ۸۳ میلیون بشکه بیشتر از سال ۱۴۰۰ بوده است. ظرفیت تولید روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی و بیش از یک میلیارد مترمکعبی گاز است.