احسان شمشيری
خدمات پرداخت و امنیت مالی در نظام بانکی ایران
وجود 332 ميليون كارت الكترونيكي نشان مي‌دهد كه يك خانواده ايراني به جاي آنكه 4كارت داشته باشد و تمام كارهاي بانكي و امور مالي زندگي را انجام دهد تمايل به نگهداري 20كارت و مشكلات حساب و كتاب و واريزي، نقل و انتقال، استرس دريافت و پرداخت و عدم اطلاع از گردش هر كارت و... دارد زيرا چاره‌يي جز اين نيست و بانكداري الكترونيكي اگرچه فيزيكي رشد زيادي داشته و ميليون‌ها كارت و كارتخوان و دستگاه عابر بانك و... داريم اما برنامه بين بانكي و نقل و انتقالات و محدوديت‌هاي آن مشكل‌ساز است و رضايت كامل مردم را جلب نكرده است.
آمار ابزار و تجهيزات بانكي كه به تازگي منتشر شده است، نشان مي‌دهد كه 5 بانك برتر در حوزه ابزارهاي پرداخت الكترونيكي تا پايان سال 93 بيش از 196ميليون و 56 هزار فقره كارت بانكي براي ايرانيان صادر كرده‌اند و در مجموع بيش از 332ميليون كارت الكترونيكي از كل بانك‌هاي كشور در دست مردم است.
اين آمار نشان مي‌دهد كه هر ايراني به طور متوسط 4.5 كارت الكترونيكي در دست خود دارد. يعني هر ايراني تمايل به نگهداري 4 تا 5 كارت در كيف و جيب و محل كار و زندگي خود دارد و اين موضوع نشان‌دهنده نبود نرم‌افزارها و امكانات و برنامه بين بانك‌ها براي انجام كامل نيازهاي پولي و بانكي مردم دارد. به عبارت ديگر، هر خانوار ايراني 4.2 نفره حدود 19تا 20كارت الكترونيكي دارد و اين موضوع نشان‌دهنده عدم كارايي بانك‌ها با وجود گسترش روزافزون بانكداري الكترونيكي دارد.
هر چندسرمايه‌گذاري زيادي انجام شده اما متناسب با آن برنامه‌ريزي صورت نگرفته و لازم است كه برنامه‌ريزان سيستم دريافت و پرداخت بانك‌ها متناسب با نيازهاي مردم ايران، فرهنگ مردم و نوع زندگي و مبادلات اقتصادي در ايران اقدام به طراحي و اجراي برنامه‌هايي كنند كه ضمن تقويت امنيت مالي نياز مردم را برطرف كند.
اگر معيارهاي ارزيابي شعب، بانك‌ها و... تغيير كند به جاي اين همه كارت و مشكلات نگهداري حساب و كتاب و شناسايي و گردش آنها با حدود 100ميليون كارت الكترونيكي نيز مي‌توان نيازهاي مردم را برطرف كرد اما وقتي معيار ارزيابي اين شعبه يك بانك مشخص با يك شعبه ديگر بر سر ميزان جذب سپرده است در نتيجه به بهانه‌هاي مختلف به مردم كارت الكترونيكي مي‌دهند و مردم را مجبور مي‌كنند كه باز هم حساب جديدي باز كنند.
مثلا اگر يك نفر كارت بانك را داشته باشد و براي دريافت حقوق خود به محل كار جديد خود مراجعه كند. حسابدار به او مي‌گويد كه بايد در بانك سركوچه حساب جديدي باز كني زيرا آنها شماره حساب شما را در شعبه ديگر نمي‌پذيرند.
اين موضوع نشان‌دهنده حاكميت معيارهايي است كه باعث چنين وضعيتي شده است و به هر محل كاري كه مراجعه مي‌كنيم بايد حساب جديدي حتي از يك بانك مشخص ايجاد كنيم تا حقوق و مبلغ مورد نظر دريافت شود.
آمار ابزارهاي پرداخت شبكه بانكي با توجه به رشد روزافزون بانكداري الكترونيك و افزايش جمعيت جوان در سال‌هاي اخير رو به افزايش است و رقابت بانك‌هاي خصوصي و دولتي و ارايه خدمات مختلف باعث شده كه هر ايراني تمايل به نگهداري چند كارت الكترونيكي به صورت همزمان داشته باشد.
برخي افراد معتقدند كه به خاطر نامطمئن بودن از ميزان دريافت پول نقد و انتقال مبلغ و انجام كارهاي ضروري شركت و خانواده خود، تمايل به نگهداري چند كارت الكترونيكي دارند. زيرا محدوديت دريافت 200هزارتومان پول نقد، محدوديت ارسال 1 تا 3 ميليون تومان حواله اينترنتي و... باعث شده كه افراد تمايل به نگهداري چند كارت داشته باشند.
البته برخي بانك‌ها مانند بانك ملي اخيرا سقف حواله اينترنتي درون بانكي، يكي از كارت متعلق به بانك ملي به كارت ديگر بانك ملي را به10ميليون تومان افزايش داده‌اند. اما انتقال از يك بانك به بانك ديگر با محدوديت انتقال 3ميليون تومان مواجه است.
همچنين اگر شخصي بخواهد براي پرداخت بيمه ماشين خود يا خريد حدود يك ميليون تومان اقدام كند كه امكان حواله اينترنتي نداشته باشد بايد به 5 بانك براي دريافت 1ميليون تومان و از هر بانك دريافت 200هزار تومان اقدام كند.
آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد كه شبكه بانكي تا پايان اسفند ماه سال گذشته بالغ بر 331ميليون 932هزار و 463 فقره كارت بانكي صادر كرده است كه سرانه صدوركارت به 4.42 رسيده است. يعني به طور متوسط در كيف هر ايراني بيش از 4كارت بانكي وجود دارد كه با احتساب ضريب 4.2 خانوار حدود 18.5فقره كارت در خانواده‌ها وجود دارد. در اين ميان عملكرد 5 بانك برتر كشور در حوزه ابزار و تجهيزات پرداخت قابل بررسي است. در ادامه با معرفي بانك‌هاي برتر دولتي و خصوصي شده در اين حوزه عملكرد اين بانك‌ها تا پايان اسفند سال گذشته بررسي مي‌شود.
درحوزه صدور كارت‌هاي بانكي بانك ملت ركورددار شبكه بانكي است به گونه‌يي كه اين بانك 49 ميليون و 735هزارو 276فقره كارت بانكي را صادر كرده است.بانك صادرات در اين گروه با اختلاف كمي در رتبه دوم قرار گرفته و با صدور 45ميليون و 344هزار و 410 فقره كارت براي ايرانيان اين جايگاه را كسب كرده است بانك تجارت نيز با 37ميليون و 668 هزارو 410 فقره كارت بانكي، بانك ملي با 36ميليون و 777هزار و 517 فقره كارت بانكي و بانك سپه با 26ميليون و 530 هزار و 571 فقره كارت بانكي به ترتيب در رتبه‌هاي سوم تا پنجم از نظر تعداد كارت صادره قرار دارند.
در بخش خودپردازها بانك ملي ركورددار است تا جايي كه اين بانك در سراسر كشور 6 هزارو 480دستگاه خودپرداز نصب كرده است. بانك صادرات در اين گروه نيز رتبه دوم را كسب كرده و با نصب 4هزار و 692 دستگاه خودپرداز اين جايگاه را به دست آورده است بانك ملت در اين گروه در رتبه سوم ايستاده و با نصب 3هزار و 847دستگاه خودپرداز در سراسر كشور به ارايه خدمات مي‌پردازد. رتبه‌هاي چهارم و پنجم اين گروه متعلق به بانك‌هاي تجارت با 3هزار و 774دستگاه خودپرداز و سپه با 2هزارو 487دستگاه خودپرداز است به عبارت ديگر، اين پنج بانك در مجموع حدود 20هزار دستگاه خودپرداز نصب كرده‌اند يعني به ازاي هر 4400نفر در كشور يك خودپرداز از سوي اين پنج بانك بزرگ نصب شده است.
اما در اين بخش بانك صادرات با 69 ميليون و 451هزار و 103فقره تراكنش صدرنشين گروه است. پس از اين بانك، بانك ملت با 47ميليون و 631 هزار و 415 فقره تراكنش رتبه دوم را دارد و بانك سپه با 25ميليون و538 هزار و 596 فقره تراكنش در رتبه سوم است. بانك تجارت با 25ميليون و 147هزار و 479 فقره تراكنش در رتبه چهارم قرار دارد. در اين بخش آماري از بانك ملي ثبت نشده است.
آمار قابل تامل ديگر بحث مبالغ تراكنش‌هاي 5 بانك برتر در اين حوزه است كه نشان مي‌دهد در طول سال 93 پنج بانك ملي، ملت، صادرات، تجارت و سپه به عنوان 5 بانك برتر كشور در مجموع بيش از 100هزارميليارد تومان مبلغ تراكنش در خودپردازها داشته‌اند. يعني 20هزار خودپرداز اين 5 بانك 100هزارميليارد تومان پول پرداخت كرده‌اند و هر خودپرداز معادل 5 ميليارد تومان پول به مردم پرداخت كرده است. يعني هر خودپرداز در طول يك سال 93 معادل 5 ميليارد تومان پول پرداخت كرده است.
بانك ملي در اين بخش به عنوان ركورددار شبكه بانكي آمار 363هزار و 734ميليارد و 620 ميليون و 982هزار و 947 ريالي از خود به جا گذاشته است. پس از اين بانك، بانك ملت قرار دارد كه با 259هزار و 393ميليارد و 560ميليون و 910هزار و 382 ريالي را ثبت كرده و با اختلاف كمي بانك صادرات قرار دارد كه با 235هزار و 92ميليارد و 510 ميليون و 344هزار و 15ريالي ايستاده است.
بانك تجارت نيز در بخش تراكنش خودپردازها ترنول مالي 65هزار و 995ميليارد و 200ميليون و 60 هزار و 157ريالي را به نام خود ثبت كرده است بانك سپه نيز در اين گروه با 52 هزار و 654 ميليارد و 328ميليون و 330هزار و 924ريالي در شبكه بانكي ازجمله ركوردداران است .
