رضاقلی: کم آبی عامل توسعه نیافتگی ایران، نتایج پیشرفت علم و صنعت در تمدن سازی ایران معکوس عمل کرده و به جای توسعه، مصرف کننده شده ایم

گسست دوم در اروپا انجام گرفت که منجر به بهره وری منابع شد اما گسست دوم در ایران با پول نفت صورت گرفت و تکنولوژی ها نیز تمام منابع زیرزمینی را خشک کرد. هرچه لازم داریم وارد می کنیم و تولید ملی نیز متناسب با جمعیت و نیاز کشور رشد نکرده است. دولت نیز در چنین شرایطی قادر نیست که وظایف و نقش مورد انتظار را داشته باشد.

کد خبر: ۲۴۵۱۴

تاریخ انتشار: ۱۶ ارديبهشت ۱۳۹۳ - ۱۵:۵۳

خبراقتصادی: دکتر علی رضاقلی استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ و اقتصاد، کم آبی و عامل کمیاب آب در نظام اجتماعی و تولید در ایران را عامل عدم توسعه یافتگی ایران معرفی کرد و گفت: محققان و رسانه ها و کارشناسان باید برای پی بردن به مشکلات اقتصادی ایران به ریشه یابی تاریخ و مطالعه تاریخ ایران و تحولات آن در چند هزار سال گذشته بپردازند.

وی روز دوشنبه 15 اردیبهشت 93 در همایش سالیانه «مرزهای دانش اقتصاد توسعه» دولت، نظام تدبیر و توسعه؛ یازدهمین سالگرد درگذشت دکتر حسین عظیمی در دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی در سخرانی خود با عنوان "ساختار و کارکرد تاریخی دولت در ایران" تصریح کرد: اگر من وزیر علوم بودم تقاضا می کردم یک تاریخ تحلیلی از کشور ایران به نگارش درآید تا تاریخ اقتصاد سیاسی ایران کامل شود و می خواستم تمام رشته ها اعم از پزشکی و غیره آن را مطالعه کنند همچنین بر سردر کلاس اقتصاد می نوشتم هر کس تاریخ بلد نیست وارد نشود.

او با بیان اینکه تمام اقتصاددانان دنیا تاریخ نگر هستند و تاریخ می دانند گفت: معایب وموانع توسعه نیافتگی ایران از مشروطه تاکنون شناخته شده و برای برداشته شدن آنها تلاش می شود اما موفقیتی حاصل نشده است. در نگاه بنیادی و تحلیلی می خواهیم بدانیم چرا در گذشته موانع توسعه ایران برداشته نشد و اکنون هم مشکلاتی وجود دارد؟

رضاقلی ادامه داد: از وقتی انسان روی زمین آمد با کمبود منابع مشکل داشت در واقع دو گسست در تاریخ بشر اتفاق افتاد، گسست اول روی آوردن انسان از شکار به کشاورزی بود و گسست دوم پیشرفت تکنولوژی و تغییر منابع به واسطه علم بود. انسان با وارد کردن علم به بهره وری منابع اضافه کرده است.

این پژوهشگر اظهار کرد: گسست اول در ایران هنگامی اتفاق افتاد که ایرانیان به صنعت خروج آب های زیرزمینی و کشاورزی در فلات ایران دست یافتند.

اروپاییان مشکل کم آبی نداشته اند در حالی که ایرانیان شاید میلیاردها دلار برای به دست آوردن یک کاسه آب خرج کرده اند.

او با اشاره به اینکه در ایران قنات های بسیار زیادی ایجاد شده است، گفت: تمدن فلات ایران بر روی قنات شکل گرفته است و این تمدن کاریزی با منابع محدودی که در اختیار داشته یک تمدن ایلی بوده است در واقع تمدن کاریزی محدودیت هایی دارد و بیش از ظرفیت محدود خود و حد مشخصی بسط پیدا نمی کند تمدن ایلی نیز به همین شکل است. نوع زندگی و منابع در اختیار ایرانیان امکان توسعه بیش از این را نمی داده است.

یعنی آب کم بوده و لذا 4 تا 5 میلیون نفر جمعیت با این کم آبی زندگی می کرده اند و متناسب با اقلیم و ظرفیت این منطقه، جمعیت، شهر، تولید، روستا و ایل و... بوده است.متناسب با این کمبودها، تمدن سازی می شد اما ایلات وکشورهای اطراف به ایران حمله می کردند. هزار سال ایلات ترک و مغول و... به ایران حمله می کردند و ایران تحت سیطره ایلات اطراف بوده است.

کم آبی موضوعی مهم بوده و حتی باعث می شد که به خاطر تغییر مسیر خروجی آب از کاریزها، روستا تغییر مکان بدهند مثلا یک روستا 7 بار جای خود را تغییر می داد تا در کنار خروجی آب باشد. این خروجی ها ممکن است 2 کیلومتر با هم فاصله داشته باشد و لذا روستا باید 2 کیلومتر آن طرف تر می رفت.

اروپایی ها مشکل کمبود آب نداشتند و لذا صنعت و علم به کمک آنها آمد و بهره وری بالا رفت و تولید بهتر شد و تمدن سازی متناسب با امکانات آنها شکل گرفت. نفت و معادن نیز از سایر کشورها گرفتند. اما در ایران نفت به جای این که عامل توسعه باشد عامل مصرف و فشار بر طبیعت و رشد جمعیت بود.

طول قنات ها و چاه ها و کاریزهای ایجاد شده در ایران به اندازه 7 برابر طول خط استوا و به اندازه فاصله زمین تا کره ماه است.

یعنی زحمت و مشقت بسیاری برای تهیه آب در ایران داشته اند. اما امروز شهری مانند تهران از طول و عرض و ارتفاع داریم که از البرز تا قم، از دماوند تا قزوین گسترده شده و برج ها و ساختمان های بسیار دارد و معلوم نیست که چگونه می خواهند آب این شهر را در آینده تامین کنند.

برخی چاه های ایران که 30 متر به آب عمیق و سفره ها می رسیده امروز به 200 متر رسیده و سطح آب پایین رفته، سطح زمین پایین رفته و سدهای زیرزمینی و سفره های زیرزمینی کوچک شده و به آب شور رسیده اند. اینها همه نشان می دهد که فناوری و تکنولوژی و برق و خروج آب از زیر زمین فشار زیادی را به طبیعت و ذخایر و منابع وارد کرده و به جای این که به توسعه و تمدن سازی کمک کند، برعکس، عملا معکوس آن چه در اروپا اتفاق افتاده را شاهد هستیم.

رضاقلی تاکید کرد: مسیر به کار گیری فناوری و صنعت و علم در خدمت تمدن سازی در ایران معکوس عمل کرده است. زیرا نفت را می فروشیم تا کالا وارد کنیم و جمعیت روبه افزایش را تامین کنیم. استعمار جدید و کهنه، شرکت های چند ملیتی و حضور دیگران را شاهد بوده ایم و صنعت و فناوری عملا باعث فشار بیشتر به منابع آب، طبیعت، زمین و مراتع و شهرسازی و روستاها و... شده و باعث تخلیه روستاها شده و....

او در ادامه با اشاره به اینکه در تهران چهارهزار قنات وجود داشته است، گفت: در شهرهای خراسان و یزد هم هر کدام سه هزار قنات داشته اند و با در نظر گرفتن تبخیر چهارهزار میلیمتری کشور ایران، این تمدن عملا توان اداره یک اقتصاد معیشتی را بیشتر ندارد که همین تمدن هم دایم در معرض تخریب و غارت کشورهای همسایه بوده است.

با وجود این شرایط، نوع کشاورزی و استفاده از منابع آب نیز به شکلی است که سرانه مصرف آب در ایران چند برابر کشورهای جهان است.

رضاقلی با بیان اینکه گسست دوم در تمدن ایران به موقع انجام نگرفت و تاخیر داشت گفت: در نتیجه به تمدن غرب برخوردیم وبا کالاها و پیشرفت کشورهای غربی آشناشدیم، تمدن غرب، ایران را ضعیف کرد و ایران تا مرز محوشدن پیش رفت تا وقتی که نفت پیدا شد و ایران احیا شد، اکنون هم کشور با پول نفت اداره می شود.

او بیان کرد: در نتیجه این دلایل دولت فعلی نیز نمی تواند امنیت را به تمام کشور بسط دهد در واقع از پس تأمین هزینه ارائه نظم و امنیت برنمی آید. ما انتظار داریم که فلان اتفاق نیافتد و مشکل کمتر داشته باشیم و از دولت انتظار داریم که همه کارها را انجام دهد.

اما سطح امنیت به حدی نیست که چنین انتظاری کاملا تحقق یابد. در نتیجه دولت همواره با مشکلات تامین هزینه امنیت، آموزش، راه و مسائل دیگر مواجه است.

دلیل اصلی این است که بیش از حد منابع و توان کشور و طبیعت کشور فشار وارد کرده ایم. دولت در هر دوره ای چه در گذشته و چه امروز، با انبوه مشکلات و کمبودها مواجه بوده و خواهد بود. زیرا به این موضوع توجه نکرده ایم که کجا بوده ایم و به کجا می رویم.

دولت نمی تواند از حقوق مالکیت کارآمد دفاع کند. برای برون رفت از این بحران باید ریشه یابی های تاریخی صورت بگیرد.

آمارقنات های ایران 30 هزار قنات

قدیم ترین آمار موجود مربوط به سالهای 1329 تعداد قنات های ایران را 40 هزار با آب دهی 6میلیون لیتر در ثانیه ذکر کرده است ، طبق برآورد دیگری در سال 1340در ایران 30هزار قنات وجود داشته که 20هزار آن با آب دهی 5 میلیون و 600 هزار لیتر در ثانیه دایر بوده است

بر اساس آمار غیرمدون موجود در بخش آب های زیرزمینی وزارت نیرو درسال1360 تعداد 19442قنات دایر بوده است که به موجب آمار 1366به 23453 قنات افزایش یافته است

طول قنات های ایران بالغ بر 350 هزار کیلومتر یعنی تقریبا برابر با فاصله بین کره ماه و زمین است

قنات های مشهور و قدیمی ایران مربوط به استان های خراسان، کرمان، یزد، آذربایجان شرقی، اصفهان و سمنان است عمیق ترین مادرچاه مربوط به قنات قصبه است که بنا بر پژوهش های باستان شناسی رشته اصلی آن حدود 2000 سال پیش حفر شده و قدمت آن موجب رواج افسانه های فراوان در باره ی آن شده است، این همان قنات است که ناصر خسرو در سال 442 ق. عمق آن را 700 گز و طول آن را چهار فرسنگ ذکر کرده است، اما بر اساس تحقیقات یاد شده مادر چاه آن 200 متر عمق دارد و طول آن 13135متر است

مسئله آبیاری درایران حتی در دوره های پیش از هخامنشیان از اهمیت برخوردار بوده است ، شاهان هخامنشی به سدسازی و کانال کشی اهمیت زیادی می داده اند، در دوره ی ساسانیان از خصوصیات یک دبیر خوب نگهداشتن حساب مربوط به آبیاری بوده است، آبیاری آن قدر اهمیت داشت که شاهان خود به طور مستقیم درآن نظارت داشتند، شاپور دوم بعد از شکست دادن و اسیرساختن والرین امپراطور بیزانس او را وادار کرد در شوشتر شادروان بسازد

در ایران حدود 35000 رشته قنات وجود دارد که سالانه حدود 8.2 میلیارد مترمکعب آبدهی داشته و حدود 11 درصد از برداشت منابع آب زیرزمینی را شامل می‌شود. «اچ ‌ای وولف» در کتاب «قنـات‌های ایـران» طول قنـات‌های ایران را 274000 کیلومتر عنوان کرده است. بدین ترتیب طول قنات‌های ایران 43 برابر طول دیوار چین با 6350 کیلومتر و 18 برابر قطر کره‏ی زمین با 14663 کیلومتر طول است.

عمیق‌ترین قنات که قدمت آن به ورود اقوام آریایی‌ به ایران باز می‌گردد، قنات «قَصَبه» در شهر «گُناباد» واقع در استان خراسان رضوی می‏باشد. قنات قصبه‌ گناباد پیشینه‌ تاریخی٢٥٠٠ ساله دارد و بیش از 2000 هکتار از اراضی کشاورزی این شهرستان را به صورت سنتی آبیاری می‌کند.

قنات قصبه با ٣٤٠ متر عمق، 60 کیلومتر طول و ٤٧٠ حلقه چاه به عنوان عمیق‌ترین قنات دنیا، بدون شک یکی از عجایب تمدّن بشری به شمار می‌رود. قنات قصبه از نظر طولی دوّمین قنات ایران بعد از قنات «زارچ» در استان یزد محسوب می‌شود و پُر آب‏ ترین قنات منطقه‌ی کویری است.

مظهر یک قنات

طولانی‌ترین قنات ایران به نام «زارچ» در شهر یزد واقع است. طول قنات زارچ به 120 کیلومتر می‌رسد و تعداد چاه های آن 2115 حلقه است.

شگفت‏ انگیزترین قنات، قنات دو طبقه‏ «مون» در شهر اردستان واقع در استان اصفهان است که 800 سال پیش احداث شده است. در قنات مون دو رشته آب، 2 کیلومتر به موازاتِ هم حرکت می‏کنند. این قنات، چاه‌های مشترک ولی مادر چاه‌ها و مظهر متفاوت دارد.

در شهر تهران نیز حدود ٣٠٠ رشته قنات وجود دارد که بعضی از آن‌ها یکدیگر را به صورت ضربدری قطع می‌کنند. قنات‌های شهرهای تهران و ری که دشت ورامین را آبیاری می‌کردند تا ٣٠ سال گذشته جزو پرآب‌ترین قنات‌های دنیا بودند که متأسفانه در ٢٠ سال گذشته به دلیل تخریب مادر چاه‌ها و عدم لایروبی از رونق افتاده‌اند. تاریخ حفر این قنات‌ها به دوره‌ی «صفویه» و «قاجاریه» برمی‌گردد.

یکی دیگر از قنات‌های جالب ایران، قنات جزیره‏ کیش است که در سال 1371 کشف شد. این قنات 2000 ساله، ‌اکنون جهت جذب گردشگران، تبدیل به یک شهر زیرزمینی شده است. تاکنون 200 حلقه چاه در مسیر این قنات شناسایی شده که فاصله‏ هر چاه با چاه بعدی حدود 14 تا 16 متر است.

قنات «جزیره‏ کیش»

سقف قنات جزیره‏ کیش به ضخامت 2 تا 15 متر از سنگواره، صدف و مرجان‏هایی با قدمت 270 تا 570 میلیون سال پوشیده شده است. 4 کیلومتر از مسیر این قنات تاکنون حفاری و لایروبی شده است و هم اکنون در عمق ١٥ متری این قنات، شهری زیرزمینی با کاربری سیاحتی و تجاری در حال ساخت و تکمیل است. قنات جزیره‏ کیش که آب شیرین قابل شرب ساکنان جزیره را در قدیم تأمین می‏کرده است، اکنون به یک شهر زیرزمینی شگفت‏انگیز بدل شده که بیش از 10000 متر مربع وسعت دارد.