راه های مقابله با کم اظهاری یا بیش اظهاری در ارزش کالاهای وارداتی و صادرات

انگیزه فعالان تجاری برای کم اظهاری یا بیش اظهاری در ارزش کالاهای وارداتی و صادراتی، به دلیل منافع یا سود یا کاهش هزینه هایی است که از طریق کم اظهاری یا بیش اظهاری عاید آنها می شود. در نتیجه در جایی کمتر اظهار می کنند، در جایی ارزش را بیشتر اظهار می کنند تا عوارض کمتر بپردازند، از مابه تفاوت نرخ ارز بهره ببرند. ارز بیشتری از طریق نرخ های حمایتی دریافت و جوایز صادراتی بیشتری نصیب خود کنند. هزینه های کمتری داشته باشند و یا با قیمت کمتر به دولت اعلام و هزینه سود بازرگانی و حقوق گمرکی کمتری حساب کنند اما با قیمت بالاتر در بازار بفروشند.

بیش اظهاری بالاتر از کم اظهاری در واردات
نگاهی به پرونده های کالاهای وارداتی نشان می دهد که کالاهای دارای بیش بود ارزش یا بیش اظهاری بیش از کالاهای دارای کم اظهاری یا نزول ارزش بوده است. دلیل آن، حمایت های مختلفی است که وارد کننده بابت واردات کالا دریافت می کند و از ارز حمایتی و نیمایی تا تخفیف در سود بازرگانی و حقوق گمرکی، واردات در برابر صادرات و... موجب شده که افراد کالای وارداتی را با قیمت و ارزش بالاتر اظهار کنند تا ارز بیشتری دریافت کنند و یا تعهد ارزی حاصل از صادرات خود را انجام دهند
دلایل کم اظهاری کالاهای وارداتی شامل 1- ماخذ بالای تعرفه های گمرکی 2- مالیات بر ارزش افزوده 3- سایر عوارض متعلقه بوده است.
همچنین دلایل بیش اظهاری نیز شامل 1- مشکلات ارزی در کشور و محدودیت دسترسی به ارزهای بین المللی 2- ماخذهای تعرفه پایین گمرکی 3- معافیت از مالیات بر ارزش افزوده 4- کاهش مالیات بر ارزش افزوده 5- کاهش ماخذ حقوق ورودی برخی از اقلام از 4 درصد به 1 درصد پس از اعمال نرخ ETS 6- تفاوت فاحش بین قیمت ارز تخصیصی و ارز بازار آزاد 7- تحریم های اقتصادی و عدم دسترسی به فروشندگان اصلی و خرید از واسطه ها .
برخی کالاهای صادراتی خود را بیشتر از واقعیت اعلام می کنند تا بتوانند در مقابل این صادرات، از واردات بیشتر نفع ببرند مثلا اعلام می کنند که صادرات بیشتری داشته اند تا در مقابل واردات قطعات و خودروی بیشتری داشته باشند.
 راه مقابله کم اظهاری یا بیش اظهاری در ارزش کالاهای وارداتی و صادراتی این است که ارزش کالا درست تشخیص داده شود. یعنی کالا به درستی شناسایی شود، کیفیت، ترکیبات مواد، دسته بندی و طبقه بندی کالا، شناسه کالا، ارزش و قیمت روز کالا، ردیف تعرفه و... درست شناسایی شود تا صاحب کالا، هزینه ها و عوارض و سود بازرگانی و حقوق گمرکی متناسب با آن را پرداخت نماید و درآمد بیشتری نصیب دولت و مردم شود و نتیجه آن روی سفره های مردم مشاهده شود.
البته کارشناسان در این زمینه، که آیا کاهش حقوق گمرکی، سود بازرگانی، نرخ ارز و سایر حمایت ها برای برخی کالاها مفید است و به نفع مردم تمام می شود و قیمت ها را در بازار کاهش می دهد، اختلاف نظر دارند و معتقدند که تخفیف های دولت که عملا سالانه بیش از 30 هزار میلیارد تومان از درآمد گمرک را کاهش می دهد، چیزی را نصیب سفره های مردم نمی کند و عملا هزینه های کمتر پرداخت شده توسط صاحب کالا، باعث نمی شود که کالا با قیمت کمتر به دست مردم برسد و همچنان قیمت های بالا در بازار اعلام می شود و این تخفیف ها عملا به زیان دولت و مردم است. اما برخی کارشناسان معتقدند که در برخی موارد و کالاها، تخفیف گمرکی و کاهش عوارض و نرخ های حقوق گمرکی و سود بازرگانی به نفع مردم و کاهش قیمت در بازار بوده است.
اما در بسیاری موارد، به دلیل اثر تورم، عرضه و تقاضا، و سایر عوامل موجود در بازار، عملا تخفیف های دولت در ترخیص کالا، به نفع اقتصاد و مردم و دولت نبوده و موجب کاهش قیمت کالاهای وارداتی نشده و یا موجب تشویق صادرات نشده است.

تعهد برگشت ارز (پیمان سپاری ارزی )که با هدف صیانت از منابع ارزی کشور می باشد. مواردی که عوارض صادرات براساس ارزش صادراتی کالا محاسبه و اعمال می گردد. این عوامل باعث می شود که کم اظهاری در صادرات رخ دهد.

دلایل بیش اظهاری در صادرات
استفاده از مجوز های واردات در مقابل صادرات (فروش پروانه صادرات در مقابل واردات به غیر) و استفاده از تسهیلات بانکی، جوایز صادراتی و.... این عوامل باعث می شود که بیش اظهاری در صادرات رخ دهد.

ارزش گمرکی کالای صدوری، عبارتست از قیمت فروش کالا برای صدور به اضافه هزینه بیمه، باربری و حمل و نقل و سایر هزینه های متعلقه تا خروج کالا از قلمرو گمرکی که از روی سیاهه و اسناد تسلیمی صادرکننده تعیین می گردد, درصورت عدم ارایه اسناد و یا نامتناسب بودن ارزش اظهاری به دلایل مستند، گمرک ارزش کالای صدوری را با استعلام از مراجع ذیربط و براساس قیمت عمده فروشی آن در بازار داخلی به اضافه هزینه هایی که تا خروج از قلمرو گمرکی به آن تعلق می گیرد، تعیین می نماید.


در اجرای ماده (16) قانون در صورت عدم ارایه اسناد و یا نامتناسب بودن ارزش اظهار شده به دلایل مستند، گمرک ارزش کالای صدوری را با استعلام از مراجع ذی ربط و براساس قیمت عمده فروشی آن در بازار داخلی به اضافه هزینه هایی که تا خروج از قلمرو گمرکی به آن تعلق می گیرد و پس از کسر مالیات ها و عوارض فروش تعیین خواهد نمود.
تبصره1- هزینه های متعلقه به کالا بعد از خروج از قلمرو گمرکی از قبیل کرایه حمل و بیمه باربری، جزء ارزش گمرکی کالای صدوری نمی باشد.
تبصره2- گمرک ایران می تواند به منظور تعیین ارزش کالای صادراتی، کارگروهی متشکل از نمایندگان گمرک ایران و دستگاه های ذی ربط شامل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی جمهوری اسلامی ایران، سازمان توسعه تجارت و وزارت خانه ذی ربط تشکیل دهد.
(کارگروه ارزش گذاری کالاهای صادراتی)
تبصره 3-در مواردی که صادرات کالا منوط به پرداخت عوارض صادراتی بر مبنای ارزش باشد، صادرکننده می تواند عوارض صادراتی متعلقه احتمالی را مطابق نظر گمرک به صورت تضمین تودیع و به صدور کالا اقدام نماید.
کارگروه ارزش کالاهای صادراتی یا وارداتی متناسب با نوع فعالیت مثلا صنعت خودرو، ترکیب، مشخصات و ضوابط خاص خود را دارد که براساس مصوبات آن عمل می شود.
اعضای کارگروه ارزش کالاهای صادراتی (ماده 22 آیین نامه) شامل نماینده گمرک ایران (دبیر کارگروه)، وزارت خانه های مرتبط با هر فعالیت و کالا از جمله نفت، صمت، بهداشت، جهاد کشاورزی، سایر وزارتخانه های مرتبط، سازمان توسعه و تجارت، اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی و نمایندگان انجمن ها و تشکل های ذیربط هستند.
براین اساس لازم است توجه داشته باشیم که گمرک ایران با پیگیری کارشناسان و تاکید رضوانی فر رئیس کل آن در سال های اخیر، در ایجاد سامانه و هوشمند سازی و ایجاد مسیر برای استعلام از نهادهای دولتی وغیر دولتی وتشکل های صنفی، موثر بوده اند اما سهم و نقش و امکانات گمرک در تعیین ارزش کالا محدود است و این اجبار وجود دارد که همه شرکت ها، تشکل ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی در استعلام و تعیین ارزش کالا گمرک را یاری دهند تا مسیر موجود در گمرک ایران تقویت شود و به شفافیت بیشتر، مبارزه با فساد و کاهش تخلفات، بیش اظهاری و کم اظهاری ارزش کالا کمک کند.