نگاه ما به اقتصاد ایران، درون زای برون نگر

خبراقتصادی: در سال های اخیر، و تحت تاثیر تحولات بین المللی و داخلی، اقتصاد ایران با فراز و نشیب های مختلفی مواجه بوده است و در سال 1391 نیز به خاطر تحریم های اقتصادی و نفتی و بانکی با شرایط متفاوتی نسبت به سال های قبل مواجه است. براین اساس برخی کارشناسان معتقدند که در سال جاری و سال های آینده، باید فضای اقتصاد به سمت بهبود کسب وکار داخلی و حمایت از تولید ملی و اتکا به عوامل داخلی حرکت کند و  از طریق کنترل واردات و نرخ ارز، بهبود سیاست های پولی و بانکی و ارزی، اصلاح الگوی مصرف و...  به جای مصرف کالاهای خارجی، تولید داخلی مورد توجه باشد تا اقتصاد با مشکلات کمتری در شرایط تحریم مواجه شود و همچنین در دهه پیش رو به سمت توسعه و بهبود حرکت کند .
براین اساس، بسیاری از دست اندرکاران و کارشناسان معتقدند که دهه پیش رو، دهه تحول اقتصادی است و مردم نیز فارغ از این که سیاست و روابط خارجی چه سمت و سویی دارد انتظار دارند که اقتصاد با وضعیت بهتری مواجه شود.

در این زمینه نظر یحیی آل اسحاق وزیراسبق بازرگانی ورییس کنونی اتاق بازرگانی وصنایع ومعادن تهران را جویا شده ایم. او  از جمله افرادی است که نه تنها از جنبه فنی و حرفه ای و آشنایی با قواعد تجارت و بازار، بلکه از نظر سابقه حضور در مسوولیت دولت های مختلف بعد از انقلاب، اتاق بازرگانی و... مورد توجه محافل اقتصادی بوده است




***



ارزیابی شما از نامگذاری سال های اخیر با عنوان های اقتصادی مانند الگوی مصرف، جهاد اقتصادی، همت مضاعف و کار مضاعف، و سال حمایت از تولید ملی چیست و این نام گذاری، چه تاثیری بر روند اقتصادی کشور خواهد داشت؟

لازم می دانم که در ابتدای امر تشکر ویژه ای از مقام معظم رهبری داشته باشم که در چند سال اخیر با نامگذاری های هوشمندانه خود نشان داده اند که اقتصاد ملی دغدغه اصلی ایشان است. "اصلاح الگوی مصرف"، همت مضاعف، کار مضاعف"، "جهاد اقتصادی" و نام هایی که در سال های گذشته از سوی مقام معظم رهبری انتخاب شده همه بیانگر این مهم است که اولویت اصلی ایران اسلامی تقویت و رشد اقتصادی است.
اما در باب پیام پرفهوای رهبر معظم انقلاب و عنوان "حمایت از تولید ملی" باید توجه ویژه ای به پتانسیل های بالای موجود در کشور همانند منابع عظیم نفت و گاز، نزدیک به 60 گونه مواد مختلف معدنی، شرایط آب و هوایی، زمین کشاورزی، نیروی انسانی جوان، تحصیلکرده، باانگیزه و علاقمند... داشت که همه می توانند تولید را به عنوان مهمترین مولفه اقتصادی بهبود دهند و این شاخص را ارتقا ببخشند.

به نظر شما، توجه به تولید ملی، چگونه بر کاهش مشکلات ریشه ای و ساختاری اقتصاد ایران اثر گذار خواهد بود؟

اهمیت ویژه تولید زمانی مشخص می شود که از دید ارزش افزوده، اشتغالزایی و نسبت آن با تورم به آن بنگریم. حمایت از تولید ملی از آنجا که هم نرخ بیکاری و هم نرخ تورم را کاهش خواهد داد اثرات قابل توجهی اقتصادی و اجتماعی ملموس در بین مردم و جامعه خواهد داشت. از طرفی هر چه توانایی تولید ما بیشتر شود علاقه به سرمایه گذاری بیشتری در حوزه های مختلف تولیدی نیز بیشتر و افزونتر خواهد شد که این امر می تواند ی راه چاره معضلات اقتصادی و البته اجتماعی کشور باشد.
همچنین "حمایت از تولید ملی" عدم وابستگی به واردات کالای خارجی و افزایش صادرات کالا و خدمات ایرانی را در پی خواهد داشت که باعث جهش رشد اقتصادی و افزایش سطح رفاه عمومی جامعه خواهد شد.


دغدغه مسوولان نظام در مورد بهبود شرایط کسب وکار و مسائل اقتصادی چگونه قابل تحقق است؟

مقام معظم رهبری همچنین در دوسال گذشته به مناسبت های مختلف در حوزه های مختلف اقتصادی ورود کرده و رهنمودهایی فرموده اند که ضرورت دارد همه دست اندرکاران اجرایی وسیاست گذار و همه فعالان اقتصادی با دقت و تامل در این بیانات، هر کدام برنامه ریزی مناسبی برای تحقق منویات رهبری معظم داشته باشند.برای درک صحیح بیانات رهبری ،باید فرموده های ایشان را به صورت یک بسته سیاستی درنظر گرفت وبراساس آن سازوکاری تنظیم کرد که به منویات ایشان، نزدیک باشد.بنابراین لازم است درابتدا محورسخنان ایشان را مشخص کنیم وپس ازآن به هدف مورد نظر ایشان نزدیک شویم."شرایط تحریمی"،شاید مهم ترین دلیلی بود که ازسوی رهبرانقلاب مطرح شد تا پس ازآن ایشان،سخن از" اقتصاد مقاومتی" به میان بیاورند."مدیریت واردات"محوردیگری از بیانات ایشان بود وپس ازآن،ایشان از لزوم "بهبود فضای کسب وکار" سخن گفتند وبراین نکته هم تاکید کردند که ضروری است "منابع" به شکلی صحیح دراقتصاد کشور مدیریت شود.
درادامه،ایشان از" لزوم بالا بردن کیفیت تولید داخل" یاد کردند اما براین نکته مهر تایید زدند که لازم نیست درها را ببندیم وبه بهانه حمایت از تولید داخل،مصرف کننده را ازدسترسی به کالای با کیفیت محروم کنیم.اکنون این پرسش مطرح است که منظور مقام معظم رهبری از طرح زنجیرواره این واژه ها چیست واصولا چه ارتباطی میان کلیدواژه های بیانات ایشان وجود دارد؟ هدف ایشان ازطرح موضوع "تولیدصادرات محور" که اشاره مستقیمی به نظریه "توسعه صادرات"دارد چیست وچه ارتباطی میان آن بیانات با رهنمودهای ایشان درمورد "تقویت تولید ملی" و"مدیریت واردات" و"اقتصادمقاومتی" وجود دارد؟
به اعتقاد نگارنده،همه سخنان رهبرمعظم انقلاب درراستای هم قرار دارد وتکمیل کننده هم است واین گونه نیست که هرسخن معنی ومفهومی متمایزداشته باشد.برای آن که از مجموع بیانات رهبر انقلاب در چندماه گذشته،برداشتی نزدیک به منویات ایشان داشته باشیم،ضروری است یک باردیگر آن چه ایشان ظرف دوسال گذشته مطرح کرده اند را مرور کنیم.
1-مقام معظم رهبری در ابتدای سال 1390 در جریان بازدید از شرکت ایران خودرو فرمودند بخش های صنعتی باید محصولات خود را با محوریت صادرات تولید کنند و دستگاه های مختلف دولتی نیز باید تلاش چندجانبه و هنرمندانه بازار صادراتی را تامین کنند. هم چنین ایشان بر لزوم افزایش کیفیت کالای تولیدی و افزایش رقابت پذیری توصیه فرمودند. معنی راهبردی فرموده رهبری این بود که صادرات، به‌ویژه صادرات صنعتی، به‌عنوان موتور محرک اقتصاد قرار گیرد.این همان استراتژی "توسعه صادرات "است که در پنج دهه اخیر رشد وشکوفایی بی نظیری برای بسیاری از اقتصاد های جهان به دنبال داشته است.
2- در دیدار با کارگزاران و مدیران نظام ضرورت مدیریت واردات را مورد تاکید قرار داده و فرمودند ضرورت دارد واردات مدیریت شود اما این به معنای آن نیست که واردات به طور کامل محدود شود . نگرش اصلي در تنظيم استراتژي و بيان مأموريت مي بايست بر مبناي توليد صادرات محور مبتني بر "نگرش درون زاي بيرون نگر" استوار باشد در اين صورت مأموريت اصلي مديريت واردات اين گونه تعريف مي شود" واردات براي توليد در جهت تأمين بهينه نيازهاي داخلي و صادرات". با توجه به این تعريف واردات نه تنها مذموم نيست بلكه همانگونه كه مقام معظم رهبري فرمودند ضروري هم هست.اما واردات درچه شرایطی مذموم است؟دراین مورد دیدگاه اصلی این است که واردات در مواردي كه به توليد كشور آسيب مي زند غير ضروري است. با مختصر مطالعه وضعيت كشورهاي موفق در توسعه اقتصادي در رابطه چگونگي و حجم صادرات و واردات و تركيب كالاهاي وارداتي صادرات مشخص مي شود يكي از عوامل موفقيت اين كشورها مديريت صحيح چرخه توليد ، صادرات و واردات است که دقت نظر در بیانات رهبری هم مؤید همین نکته است.
3- مقام معظم رهبری هم چنین در دیداربا کارآفرینان وفعالان بخش خصوصی به اقتصاد مقاومتی و لزوم تولید و صادرات کالای باکیفیت تاکید کردند و با این نکته حق و حقوق مصرف کنندگان را به تولیدکنندگان گوشزد کردند. ایشان موارد مختلف دیگری چون اصل 44 را تذکر داده و هم چنین ضرورت و اقدامات ضروری برای رسیدن به اهداف چشم انداز و ضرورت تسریع و اقدامات جامع در زمینه هایی چون ... و هم چنین در سال کار و تلاش مضاعف و ضرورت توجه به عدالت وپیشرفت تاکید داشته اند.
4- ایشان امسال را سال حمایت از تولید ملی اعلام کرده اند. اهمیت ویژه تولید زمانی مشخص می شود که از دید ارزش افزوده، اشتغالزایی و نسبت آن با تورم به آن بنگریم. حمایت از تولید ملی از آنجا که هم نرخ بیکاری و هم نرخ تورم را کاهش خواهد داد اثرات قابل توجهی اقتصادی و اجتماعی ملموس در بین مردم و جامعه خواهد داشت. از طرفی هر چه توانایی تولید ما بیشتر شود علاقه به سرمایه گذاری بیشتری در حوزه های مختلف تولیدی نیز بیشتر و افزونتر خواهد شد که این امر می تواند راه چاره معضلات اقتصادی و البته اجتماعی کشور باشد.




چه نوع رابطه ای بین این واژه ها و نامگذاری سال های مختلف با عنوان های اقتصادی وجود دارد و چگونه می تواند الگویی برای توسعه اقتصادی ایران به ما بدهد؟ چگونه می توان این نوع نامگذاری را به صورت زنجیره ای به هم مرتبط ساخت تا اثرات و ثمرات آن نصیب کشور شود؟

با توجه به کلید واژه های بیانات اخیر ایشان یعنی" تولید صادرات محور"، "مدیریت واردات"،"تولید وسرمایه ملی"،"اقتصاد مقاومتی" و "نگاه جامع در اجرای اصل 44 "این سوال مطرح است که آیا عناوین فوق عناوین انتزاعی و مجزا از همدیگر هستند؟. ارتباط بین این کلید واژه ها چیست وچگونه می شود از مجموعه بیانات و رهنمودهای ایشان ،الگویی اقتصادی تهیه وتدوین کرد؟
استنباط و برداشت من این است که مقام معظم رهبری با توجه به شرایط موجود و ملاحظه فرصت ها و تهدیدها و رسالت آرمان های انقلابی و اقتضائات زمانی حساس داخلی و پیرامونی، رهنمودهایی دارند که باید آن را در چهارچوب یک استراتژی منسجم و مشخص مورد مطالعه قرار داد. بر اساس مبانی این استراتژی که جزییات آن بارها از سوی ایشان تببین شده است چند نکته باید مورد توجه مسئولان و برنامه ریزان کشور قرار گیرد.
الف- براساس رهنمودهای رهبری، نگرش به اقتصاد باید مبتنی بر" نگاه درون زای برون نگر" باشد یعنی با توجه به استعداد و توانایی های مختلف داخلی تولیدات کشور باید بر پایه صادرات شکل گیرد ومحصولات تولیدی از نظر نوع و سلیقه تولید و کیفیت باید جایگاه خود را در منطقه و جهان یافته و قابل رقابت در بازارهای جهانی باشد.
ب-واردات باید مدیریت شود.ماموریت واردات باید بر اساس همان نگاه توسعه صادرات برمبنای "واردات برای تولید در جهت توسعه صادرات" شکل گیرد.
ج- تولید در کشور باید اقتصادی و قابل رقابت باشد به نحوی که مصرف کننده در میان کالاهای داخلی و خارجی حق انتخاب داشته باشد و آزادانه بتواند کالای دلخواه خود را انتخاب کند و طبیعی است که اگر کیفیت تولید داخلی بالا باشد مصرف کننده، کالای داخلی را انتخاب می کند.بنابراین سیاست گذاران باید به گونه ای برنامه ریزی کنند که شرایط برای تولید با کیفیت فراهم شود.
د-با اجرای دقیق و به موقع اصل 44 قانون اساسی چه در واگذاری ها و چه در سرمایه گذاری های جدید دولت با واگذاری مالکیت و هم چنین مدیریت امور به بخش غیردولتی شرایط را برای رقابت پذیری بیشتر اقتصاد فراهم کرده و خود به هدایت، نظارت و سیاست گذاری بنشیند.



ه- با توجه به چالش های موجود در نظام سیاسی جهان ضرورت دارد تهدیدهای جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران به فرصت های اقتصادی تبدیل شود و این کار امکان پذیر نیست مگر در سایه مدیریت صحیح منابع مالی و منابع انسانی.تجربه تحریم ها البته مؤید این نکته است که ما هرزمان به شکلی صحیح،سیاست گذاری کرده ایم ومنابع به صورت بهینه به اقتصاد تزریق شده است،اثر تحریم ها به شدت کاهش یافته واگر منظور تحریم کنندگان،وارد کردن فشار به کشور بوده،این نتیجه هرگز حاصل نشده وبرعکس،تولید داخل شکوفاتر شده است.
و- ایشان به درستی بهبود فضای کسب و کار را مورد تاکید قرار دادند و خواستار تسهیل فضای کسب و کار در کشور شدند که این اصلاح ساختار امکان پذیر نیست مگر در سایه برنامه ریزی مناسب و توجه به شاخص های تعیین شده در اسناد بالادستی نظام از جمله سندچشم انداز و سیاست های فراقوایی چون اصل 44.
دراین زمینه فعالان بخش خصوصی که مجموعه بیانات مقام معظم رهبری را نسخه ای امید بخش برای اصلاح ساختار اقتصاد کشور می دانند،آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با دولت ومجلس محترم اعلام می دارند ودراین زمینه ازهیچ تلاشی فرو گذار نخواهند بود.

*وزیراسبق بازرگانی ورییس اتاق بازرگانی وصنایع ومعادن تهران