بازهای اوپک به پرواز درمی آیند، كبوترها چه خواهند كرد؟

خبراقتصادي - سازمان اوپک از زمان تاسیس در سال 1960 تاکنون علیرغم سپری کردن فراز و فرودهای بسیار و داشتن اعضایی با نگرش های متفاوت (گروه بازها : کشورهای طرفدار افزایش قیمت، گروه کبوترها : کشورهای طرفدار سهم بازار)، توانسته همچنان موقعیتش را در عرصه اقتصاد جهانی بعنوان بازیگر مهم نفتی حفظ نماید.

 اوپک با در اختیار داشتن بیش از 70% ذخایر متعارف نفت خام جهان ، تولید روزانه حدود 30 میلیون بشکه و هزینه پایین تولید در مقایسه با دیگر تولیدکنندگان نفت خام ، بی شک نقش بسیار مهمی در بازار نفت جهان را دارا می باشد. این پتانسیل موجب گردیده که رویکردهای این سازمان در قبال مسائل نفتی که بر اساس اجماع اعضا بوده همواره با اهمیت تلقی شود. توجه به این نکته ضروری است که توانایی تولید و صادرات نفت خام و همچنین شرایط اقتصادی و سیاسی کشورهای عضو در تصمیم گیریهای این سازمان اهمیت به سزایی دارد. سازمانی که توان مدیریت عرضه آن تحت تاثیر رفتار برخی از اعضا بر فرآیند تصمیم سازی به شدت تضعیف شده و با ادامه این روند، شاید در آینده تغییراتی عمده در فضای درونی و سیاستهای کلان این سازمان بوجود آید.

     از سال 2014 متعاقب افت شدید قیمت نفت در دنیا که ناشی از افزایش عرضه از سوی برخی تولیدکنندگان غیر اوپک بود، بسیاری از تحلیگران نفتی انتظار داشتند که اوپک علیرغم آنکه تولید خود را افزایش نداده بود و مسئولیتی در ایجاد این مازاد عرضه نداشت، با کاهش تولید خود ( مشخصا ً کاهش تولید عربستان با توجه به تحریمهای ایران ) بعنوان تنظیم کننده عرضه در بازار وارد عمل شده تا روند سقوط قیمتها کنترل گردد. اما ناگهان عربستان سعودی ( لیدر کبوترهای اوپک ) با همراهی کویت و امارات عربی متحده اعلام کردند که علیرغم کاهش شدید قیمت نفت، تولید خود را کاهش نخواهند داد. سیاستی که تاکنون موجب گردیده که نقش سازمان اوپک در راستای متعادل کردن بازار نفت تغییر یابد به نحوی که در حال حاضر اعضای اوپک هیچگونه محدودیتی برای تولید ندارند و در نشست قبلی در ماه دسامبر 2015 سقف تولید را برداشته اند. یک مقام ارشد یکی از هیئت های نمایندگی در اوپک در پاسخ به این سوال که آیا سازمان در نشست دوم ژوئن تغییری در سیاست تولید خود خواهد داد گفت: هیچ تغییری. فریز تمام شده است.

      سوالات متعددی در خصوص موارد فوق ذهن بسیاری از تحلیگران نفتی را به خود مشغول کرده است. چرا عربستان سعودی و دیگر کشورهای جناح کبوترها مانع از اجرای نقشی که از اوپک در خصوص کاهش عرضه انتظار می رفت، گردیدند؟ آیا این کشورها دیگر نمی خواهند این نقش را ایفا نماید؟ اهداف سیاسی و اقتصادی این کشورها از این عملکرد چه می باشد؟ آیا این کشورها بدنبال مهار ایران ( لیدر بازهای اوپک ) و عراق بعنوان دو عضو مهم دارای پتانسیل افزایش سریع تولید هستند؟ آیا در آینده و در موارد مشابه به هنگام پایین آمدن قیمتها، سازمان و یا کشوری اقدام به کاهش تولید خواهد کرد؟ 

     برای پاسخ به این سوالات دانستن مولفه هایی نظیر وضعیت رشد اقتصادی جهان، نمودار عرضه و تقاضا نفت دنیا، رفتار دیگر بازیگـران مهم نفتی جهان ماننـد تولیـدکنندگان Non OPEC و کشـورهای OECD، معادلات داخـلی سـازمان اوپک و ... ضـروری می باشد. اما چنانچه صرفاً بخواهیم از یک منظر و آن هم شرایط داخلی سازمان اوپک این موضوع را مورد واکاوی قرار دهیم، توجه به این نکته اهمیت دارد که عربستان و متحدانش تا چه زمانی می توانند بعنوان اعضای موثر در اوپک عمل نمایند ؟ 

     با توجه به برنامه های افزایش تولید کشـورهای عضـو سازمان اوپک که از سـوی ایشـان اعلام گردیده، پیش بینی می شود که تا سال 2020 توان تولیدکشورهای ایران ، عراق و ونزوئلا در مقایسه با توان تولید کشورهای عربستان ، کویت و امارات عربی متحده افزایش قابل ملاحظه ای یابد. این در حالی است که روند مصرف نفت داخلی در این کشورها (کبوترهای اوپک) با شدت قابل توجه ای رو به افزایش بوده، بطوریکه طبق اعلام مدیرعامل سابق شرکت آرامکو مصرف داخلی عربستان در سال 2030 به 8 میلیون بشکه در روز خواهد رسید .  

     به باور تعدادی از کارشناسان تجارت نفت،  با لحاظ نمودن موارد فوق الذکر و با فرض ثابـت گرفتن سایر مولفه ها، در صورت تحقق برنامه های افزایش تــوان تولید کشـورهای اوپک، مـیزان تولید نفت خام عـربسـتان و متحدانش از حدود  15میلیون بشکه در روز فعلی به حدود روزانه 18 میلیون بشکه در سال 2020 می رسد و این در حالی است که تولید جـناح دیگر اوپک یعنی ایران، عراق و ونزوئلا طی همین مدت از حدود 10.5 میلیون بشکه در روز فعلی به حدود روزانه 18 میلیون بشکه بالغ می گردد که در صورت این افزایش چشمگیر تولید نفت از سوی بازهای اوپک که منجر به بوجود آمدن توازن تولید بین دو گروه بازها و کبوترها خواهد شد،  چارچوب درونی این سازمان لاجرم دستخوش تحول شده و معادلات جدیدی را بر این سازمان حاکم می گردد و قطعاً عربستان و متحدانش دیگر دست بالاتر را در اوپک نداشته و تاثیرگذاری آنها بر رویکردهای سازمان اوپک تقلیل می یابد.

      به باور برخی تحلیلگران، طرح مباحثی از سوی ایشان مانند طرح چشم انداز اقتصادی عربستان در افق 2030 مبنی بر قصد ایشان به کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی که در صورت وقوع، منتج به تغییر روابط آنها با اوپک و عدم نیاز به مدیریت قیمتهای نفت را در پی خواهد داشت را می توان ناشی از احتمال وقوع شرایط فوق الذکر ارزیابی کرد.

     با توجه به مباحث مطروحه،  علاوه بر برخی دلایل عنوان شده از سوی تحلیلگران برای کاهش شدید قیمت نفت در دنیا، نظیر وجود مازاد عرضه در بازار نفت، تاثیر گذاری بر تولید نفت خام های گرانقیمت مانند Shale OIL، لزوم حفظ سهم در بازار و برخی مسائل سیاسی، شاید بتوان گفت که استراتژی فعلی کشورهای عربستان، کویت و امارات عربی متحده در خصوص مخالفت با کاهش عرضه نفت خام از سوی اوپک و یا بازگشت به نظام سهمیه بندی تولید اعضای این سازمان، می تواند ریشه در رقابتهای پیدا و پنهان بین کشورها و جناح های مختلف اوپک در حفظ و یا بدست آوردن جایگاههایی تاثیرگذارتر در این سازمان و در بازارهای نفتی دنیا داشته باشد. 

     بی شک پایین ماندن قیمت نفت می تواند بر اجرای بسیاری از تصمیمات و برنامه های کشورهای عـضو اوپک (خصوصاً گروه بازها ) تاثیر منفی گذاشته و با کاهش شدید درآمدهای نفتی، افزایش مصرف داخلی و لزوم پرداخت وامهایی که برخی از اعضای اوپک در سالهای قبل با اتکا به قیمت بالای نفت گرفته اند (بعنوان نمونه، امسال آنگولا، نیجریه، عراق، ونزوئلا و اقلیم کردستان عراق باید مجموعا بین 30 تا 50 میلیارد دلار از طریق فروش نفت به طلبکاران خود بازپرداخت کنند که با قیمتهای فعلی نفت مستلزم صادرات روزانه حدود 3 میلیون بشکه می باشد)، برنامه های افزایش تولید نفت خام آنان را برای مدتها به تاخیر بیاندازد که در این صـورت مولفه های تصمیم سازی در سازمان اوپک بر همان سیاق سابق باقی خواهد ماند.

      به گفته موسسه انرژی اسپکتس : "همه این کشورهای (آنگولا، نیجریه، ونزوئلا) این پول را برای سر پا ماندن، قرض گرفته اند اما  هیچ پولی برای سرمایه گذاری نگه نداشته اند. این لطمه شدیدی به چشم اندازهای رشد بلندمدت این کشورها می زد." آنگولا، بزرگترین تولید کننده نفت در قاره آفریقا از سال 2010 تاکنون 25 میلیارد دلار از چین وام گرفته که شامل حدود 5 میلیارد دلاری است که در دسامبر گذشته گرفته است. این بدهی ها شرکت نفت دولتی این کشور را ناگزیر کرده که تقریبا کل تولید نفت خود را در سال جاری میلادی صرف بازپرداخت این بدهی ها کند. طبیعی است که در این صورت نمی توان برای رشد سرمایه گذاری کرده و قطعاً از افزایش احتمالی قیمت ها در آینده نیز منتفع گردید.

     به باور بخشی از تحلیگران نفتی، گروهی که می دانند شرایط آنها در اوپک در حال تغییر است سعی می کنند تا با حفظ فاصـله توان تولیـدشان با دیگر اعضا،کماکان موقعیت برتر خود را در این سازمان حفظ نمایند و گروه دیگر در تلاش اند تا با افزایش ظرفیت تولید، اوضاع را به نفع خود تغییر دهند. چه بسا که در آینده ودر صورت موفقیت بازهای اوپک در اجرای برنامه هایشان، جای آنها با کبوترها عوض شده و در این صورت شاید بتوان در انتظار تغییر در سیاستهای کلان نفتی اعضای اوپک بود.