حال و روز فرش همدان خوب نیست

به گزارش خبرگزاری فارس، فرش دستباف، هنری ایرانی است که دستان هنرمند بافندگان با ایلمه‌هایی از عشق بر تار و پود خیال نقش و نگاری جاودانه از عرش تا فرش را در قاب زیبای آن به تصویر می‌کشد.

قابی زیبا که آیینه اندیشه و هنر مردمان این سرزمین و نمودار فرهنگ ناب و آمیخته با معنویت ایرانی است و شاهدی بر این ادعا که پندار و گفتار و کردار نیک همواره نقشه راه ایران و ایرانی به سوی کمال بوده که توانسته تمدن اسلام و فرهنگ آن را در قالب فرش‌های سجاده‌ای در محراب‌ها و شبستان‌های مساجد در جای جای دنیا منتقل کند.

پیشینه فرش و گلیم ایران را باید فراتر از سده‌ها و در پس  هزاره‌ها جستجو کرد، از همان زمان که انسان به فکر سرپناه افتاد نیاز به زیراندازی نرم و راحت را نیز احساس کرد و همین نیاز بود که با هنرمندی فرشبافتان این مرز و بوم به صورت صنعتی آمیخته با هنر توانست چشم جهانیان را به سوی خود خیره نماید.

فرش در اصل تابلوی انتقال فرهنگ مردمان ماست طرح‌های بهارستان، افشار، شاه عباسی و… هر کدام تصویری از باغ هنر و اندیشه ایرانی است.

فرش ایران نه تنها به عنوان اثری هنری بلکه به عنوان کالایی اقتصادی توانست جایگاه ویژه‌ای در تولید و اشتغال در اقتصاد کشور به خود اختصاص دهد به طوری که در روزگاری نه چندان دور به عنوان دومین کالای صادراتی کشور پس از نفت مورد توجه جهانیان بود.

صنعت فرش به عنوان صنعتی اشتغالزا و بدون نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد و تنها با کارگاه‌هایی خانگی نقش مهمی در بهبود اقتصاد خانوارها به ویژه خانوارهای کم درآمد روستایی ایفا می‌کرد و علاوه بر بافندگان جمعیت زیادی را به عنوان مشاغل مرتبط با فرش به خود مشغول کرده بود.

 اما چند سالی است حال فرش خوب نیست، کارگاه‌های بزرگ و کوچک بافت فرش از نفس افتاده‌اند و بافندگان هنرمند فرش به کارگری و دستفروشی و... روی آورده‌اند. بازار فرش که روزی فاخرترین بازار کشور را داشت حالا یا تعطیل شده یا در زیر رکودی سنگین جز گرد و خاک بر انبوه فرش‌های تلنبار شده عایدی دیگری ندارد.

عده‌ای چالش‌های اقتصادی و تحریم‌ها را مهمترین عامل رکود صنعت فرش می‌دانند، اما آنچه برخی عوامل و دست‌اندرکاران فرش در استان همدان بیان داشتند گویای این واقعیت است که صنعت فرش علاوه بر تحریم‌ها از عوامل دیگری نیز ضربه خورده است.

نبود تشکیلات صنفی توانمند، تعدد متولیان، نبود حمایت‌های هدفمند دولت، ورود فرشهای ماشینی، تقویت رقبای خارجی، تغییر در فرهنگ سکونت، گرانی مواد اولیه در مقابل افت شدید قیمت فرش و...از جمله عواملی بوده که بر صنعت فرش اثر منفی داشته است.

یک بافنده همدانی با اشاره به اینکه بافتن فرش را از دوران کودکی در کنار بزرگترهای خانواده شروع کرده می‌گوید: وقتی 16 ساله شدم به تمام مهارت‌های بافندگی فرش تسلط یافتم و از همان دوران در کنار کار خانه‌داری به بافت فرش مشغول شدم، با توجه به اینکه همسرم کارمند بود بافت فرش برای ما حکم کمک هزینه مخارج زندگیمان بود به طوری که خانه‌ای که در آن ساکن هستم از محل درآمد فرش‌هایی است که من بافته‌ام.

این بانوی هنرمند می‌گوید: بافت فرش قبل از اینکه نوعی اشتغال و منبع درآمد محسوب شود هنر به حساب می‌آید؛ همواره احساسم این است که انگار احساسات و عواطف خود را در قالب نقش و نگارهای فرش بیان می‌کنم و فرش را آیینه ای از روح و روان خود می‌دانم.

او در خصوص وضعیت بافندگان فرش می‌گوید: طی 10 سال اخیر فرش از صرفه اقتصادی فاصله گرفته و به جایی رسیده که ضرر هم می‌کند چراکه قیمت مواد اولیه بسیار بالاست و بازار هم در رکود است و خریداری در بازار نیست.

این بافنده که حاصل هشت سال بافندگی‌اش روی دستش مانده بیان می‌کند: به رغم نیازی که به پول فرش بافته شده‌ام دارم اما هنوز موفق به فروش آنها نشده‌ام.

خانم صالحی با بیان اینکه طرح‌ها و بافت‌ها و مواد اولیه سنتی به خصوص رنگ‌آمیزی طبیعی را بیشتر می‌پسندد اشاره می‌کند که بعضی از نقشه‌ها و طرح‌های قدیمی فرش را حفظ است و بدون الگو و نقشه به راحتی قادر به بافت است.

وی که در حال بافت سومین جفت پشتی برای اهدا به حرم امام رضا(ع ) است می‌گوید: با وجود اینکه از مدت‌های قبل بافنده بودم ولی به دلیل مشکلات مالی و عدم اطلاع از مزایای بیمه قالیبافان فقط هشت سال است که بیمه شده‌ام، راستش به ساز و کار و روش بیمه انتقاد دارم.

این بافنده قدیمی می‌گوید: مگر نه این است که هدف از بافت فرش درآمد اقتصادی است پس بهترین حالت این است که بافنده قبل از شروع بافت با مشتری هماهنگ باشد و مثل ادوار گذشته فرش خود را پیش‌فروش کنند اما استانداردهای بیمه با این کار هماهنگ نیست مثلا مشتری از من فرش در اندازه پشتی می‌خواهد مسئولان بیمه شرط ادامه بیمه‌ام را بافت حداقل زرع و نیم تعیین می‌کنند این در حالی است که مشتری برای زرع نیمی ندارم و حاصل کارم روی دستم می‌ماند، از طرف دیگر بازدیدها، بازرسی‌ها و هزینه‌های مربوط به آن و سخت‌گیری‌های مسئولان مشکل دیگری برای بافندگان است.

او که دوست دارد به جای مبلمان از پشتی دستباف خود در منزل استفاده کند می‌گوید: با بافت هر 6 ماه یک جفت از این قالب فرش حداقل می‌توانم حق بیمه خود را تامین کنم ولی این قالب مورد قبول بیمه نیست.

قاسم وطن‌نواز نیز با 60 سال سن، بافندگی فرش را از هشت سالگی آغاز کرده است، او می‌گوید: آن زمان که ما قالی می‌بافتیم بازار فرش 4 هزار بافنده مرد داشت و حدود 1500 تا 2 هزار خانوار در همدان از این راه امرار معاش می‌کردند.

او با اشاره به اینکه 20 سال مدام در کار فرشبافی بوده از پیش‌خرید قالی‌های به روی دار در آن زمان می‌گوید و اینکه بیشتر قالی‌هایی که بافته می‌شد فرش های بزرگ 12 متری و 6 متری بود که تا 10 سانت از آن بافته می‌شد بلافاصله پیش‌خرید می‌شدند.

وطن‌نواز از وجود ارباب و کارفرمای قالیبافی در هر منطقه می‌گوید و اینکه هر کارفرما 20 تا 30 استادکار و هر کدام 10 شاگرد زیردست داشتند و کنار شغل بافندگی چندین شغل در حاشیه کار فرش مثل چله‌کشی، ریسندگی، رنگرزی، دارگردانی، طراحی و نقاشی فعال بود، هر کدامشان هم 4 تا 5 شاگرد داشتند و از طریق بافندگی امرار معاش می‌کردند.

این بافنده می‌گوید امروزه تمایلی به بافت فرش وجود ندارد چراکه قیمت تمام شده آن بالاتر از قیمت فروش آن است و دلیل آن هم گرانی بیش از حد مواد اولیه است.

او معتقد است امروزه باید مانند گذشته کارگاه‌های بزرگ قالیبافی احیا شود تا بافندگان با بافت گروهی و نظارت استادکاران فرش‌های بزرگ و با کیفیت تولید و به بازار عرضه کنند.

مدیرعامل تعاونی فرش دستباف استان همدان نیز با بیان اینکه در یک دهه اخیر قیمت فرش تحت تاثیر نوسانات قیمت ارز تغییر کرده است، گفت: متاسفانه در حال حاضر فرش صرفه اقتصادی ندارد.

وی با اشاره به اینکه مهاجرت روستاییان و علاقه دختران روستایی به ادامه تحصیل گفت: دیگر فرش بزرگ بافته نمی‌شود یک تخته زرع نیم باید 45 روز تا دو ماهه بافته شود که در حال حاضر متاسفانه به دلیل نبود انگیزه گاهی یک ساله بافته می‌شود، ارزش افزوده آن با این مدت کار صرفه اقتصادی ندارد و نسبت بافت فرش بزرگ پارچه به زرع نیم 5 درصد به 95 درصد است.

محمدعلی جاویدان‌پاک با اشاره به عضویت 18 هزار نفر در تعاونی فرش دستباف همدان خاطرنشان کرد: از این تعداد تنها 3 هزار نفر فعال هستند که 95 درصد آنها زیر پوشش بیمه قالیبافی هستند.

وی در مورد بازار فرش همدان اظهار کرد: بازار فرش وضعیت خوبی ندارد، حتی بازار تابلو فرش همدان که حدود 10 سال رونق داشت اشباع شده و در حال حاضر استقبال کمتری از این بازار می‌شود.

جاویدان پاک با بیان اینکه دو شرکت تعاونی  فرش در همدان فعال هستند اضافه کرد: به جز شهرستان‌های رزن و بهار تعاونی در همه شهرستان‌های استان فعال است ولی فقط 20 درصد از فروشندگان مواد اولیه فرش فعال هستند و بقیه به دلیل رکود بازار فرش تغییر شغل داده‌اند.

وی در خصوص راهکار برون‌رفت از رکود بازار فرش در شرایط فعلی نیز تاکید کرد: ایجاد فضای صادراتی فرش دستباف، سلیقه‌یابی مشتریان در تولیدات، حمایت از تولیدکنندگان و بافندگان و ارتقای کیفیت مواد اولیه فرش دستباف می‌تواند راهکاری برای خلاصی بازار فرش از رکود باشد، البته در این میان دولت باید مناسبات صادرات فرش را به کشورهای دیگر ایجاد کرده و با گسترش مبادی ورودی و خروجی صادرات فرش اطمینان برگشت سرمایه را به وجود آورد.

جاویدان‌پاک با اشاره به لزوم توجه به سلیقه و نیاز مصرف‌کنندگان در تولید فرش گفت: امروزه مشتری‌محور بودن لازمه هر نوع کار تولیدی است. مثلا در حال حاضر فرش‌های با رنگ‌آمیزی کم و ساده از بازار بهتری برخوردار هستند.

وی بهترین مقصد صادرات فرش ایران را آمریکا دانست و بیان داشت: باید با افزایش کیفیت مواد اولیه و استفاده از نقشه‌ها و رنگ‌آمیزی‌هایی متناسب با سلیقه مشتریان بازارهای جهانی را به خرید فرش ایران ترغیب کنیم.

وی  لزوم اصلاح رابطه بافندگان و تجار را ضروری دانست و افزود: تجاری که صادرکننده فرش هستند باید با بافندگان تعامل داشته باشند و بیشتر به فکر منافع آنها باشند.

رئیس شورای فنی فرش استان همدان هم با اشاره به اینکه نگاه مصرف‌کننده در چگونگی تزئین خانه‌ها تغییر کرده است گفت: امروزه فرش به عنوان کالای چهاردهم پس از تهیه لوازم دیگر خانه به دلیل تغییر سبک و سیاق زندگی تهیه آن هم در حد تهیه مشابه قالی دستباف به دلیل ارزان بودن نمودار می‌شود.

حسین کندی با اشاره به اینکه تورم ریشه افزایش قیمت مواد اولیه فرش است بیان کرد: طی هشت سال اخیر مواد اولیه 10 برابر، دستمزد کارگران چهار برابر و نرخ بیمه به 6 برابر رسیده که همین موجب تعطیلی کارگاه‌های فرش بافی شده است.

نایب رئیس اتحادیه فرش‌فروشان همدان با بیان اینکه در چند سال اخیر کشورهای اروپایی، آمریکا و کشورهای عربی به دلیل تبلیغات سوء، به هم‌ریختگی و چالش های سیاسی دیگر خریدار فرش ایرانی نیستند گفت: علاوه بر این چالش‌ها عمر بالا و ماندگاری فرش نیز بلای جان این کالا شده و همین امر باعث اشباع بازار فرش در جهان شده است، به عنوان مثال در یکی از کشورهای اروپایی تا 10 سال پیش 120 نمایشگاه و فروشگاه فرش دستباف وجود داشت که در حال حاضر به 12 فروشگاه تقلیل یافته است.

دبیر اجرایی جشنواره سالیانه فرش استان همدان تصریح کرد: تغییر فرهنگ شهر نشینی، رواج آپارتمان‌نشینی و ورود فرش ماشینی با طرح‌های متنوع و قیمت کم نیز باعث کاهش رغبت مردم به استفاده از فرش دستباف شده است.

کندی با اشاره به اینکه در گذشته در هر کاروانسرای همدان 200 بافنده قالی بود که امروزه به خاطر نبود درآمد و حمایت دیگر بافنده‌ای باقی نمانده است خاطرنشان کرد: در وضعیت فعلی یک قالی‌کار ماهر حداقل روزی 20 هزار تومان دستمزد نیز عایدش نمی‌شود.

وی با بیان اینکه باید یک دولت پولدار وارد این جریان شود و هزینه کند شاید بازار فرش به وسط کار خود برسد گفت: این دولت به عنوان حامی می‌تواند در بحث بیمه بافندگان، آموزش رایگان و پیوسته، تولید مواد مرغوب و ارزان اقدام کند که البته تا وقتی فروش و صادرات نیست مشکل همچنان باقی است.

مدیرعامل اتحادیه فرش دستباف روستایی استان همدان نیز گفت: مهمترین مشکل صنعت فرش امروز این است که بافت فرش صرفه اقتصادی ندارد که علت آن رکود بازار فرش است صادرات در بازار فرش وجود ندارد و بازار داخلی اشباع شده است.

حمیدرضا شیخ‌علیان افزود: تغییر در الگو و فرهنگ شهرنشینی نیز بر کاهش تولید فرش برای بافندگان تاثیرگذار بوده است چراکه بافت فرش در آپارتمان مشکل و تقریبا غیر ممکن است.

وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر استفاده از فرش برای خانه‌داران ساکن در آپارتمان بخصوص فرشهای در قالب بزرگ مشکل است که عدم رغبت مردم به خرید و استفاده از فرش دستباف را به دنبال داشته است.

شیخ‌علیان با اشاره به اینکه حدود 40 درصد از بافندگان فرش شهری و 60 درصد آنان روستایی هستند اضافه کرد: کیفیت فرش‌های بافته شده در روستا بهتر است چراکه بافندگان روستایی از تجارب بیشتری برخوردار هستند.

وی با اشاره به بحث بیمه قالیبافان گفت: طی سالهای اخیر اکثر بافندگان فرش از پوشش بیمه‌ای برخوردار شده و اخیرا نیز مجلس شورای اسلامی قانون بیمه بافندگان فرش تصویب و اعتبار لازم برای اختصاص یارانه و پرداخت بخشی از حق بیمه بافندگان در نظر گرفته شد، البته ضوابط بیمه نتوانسته تمام انتظارات بافندگان را پاسخ دهد.

شیخ علیان در خصوص راهکار غلبه بر بحران فرش اظهار کرد: به نظر من بهترین راهکار تقویت و گسترش شرکت ها، تعاونی‌ها و تشکلات است که در قالب این تشکل‌ها می‌توان هم از طریق آموزش بافندگان و نظارت‌های فنی کیفیت فرش را بالا برد و هم می توان راهکارهای صادراتی را دنبال کرد.

مدیرعامل اتحادیه فرش دستباف روستایی استان همدان با اشاره به لزوم حمایت دولت از صنعت فرش یادآور شد: دولت می‌تواند با ارائه مشوق هایی هم برای بافت و هم برای صادرات به رونق صنعت فرش کمک کند.

وی همچنین از صنعت فرش به عنوان یکی از زمینه های مستعد در تحقق اقتصاد مقاومتی یاد کرد و افزود: این صنعت می‌تواند در تولید و اشتغال ملی و افزایش درآمد خانوارها موثر باشد.

 

رئیس اداره فرش سازمان صنعت معدن تجارت استان همدان نیز با بیان اینکه هم اکنون 47 هزار بافنده فرش دستباف در همدان وجود دارد گفت: با تقویت و حمایت از تولیدکنندگان فرش باید بگوییم که جزو استان‌های پیشرو کشور در تولید فرش دستباف هستیم.

احمد علی‌بابایی در خصوص بازار کنونی فرش تصریح کرد:  اعتقاد دارم هنوز ظرفیت‌های داخلی برای بازار فرش ایران وجود دارد اما ایجاد بازار خارجی مشروط به حضور ما در عرصه فضای بازار رقابتی است.

وی با انتقاد از تجار و فروشندگان بازار فرش افزود: شیوه‌های فروش فرش نیز به مانند کالاهای دیگر باید با علم روز پیش برود و باید در شیوه فروش فرش و بازاریابی آن تجدید نظر شود.

علی‌بابایی با اشاره به اینکه باید با ورود بخش خصوصی خرید و فروش فرش در فضاهای مجازی انجام شود بیان کرد: همدان در این خصوص نیز با ذی‌نفع قرار دادن بخش خصوصی باید در این زمینه ورود پیدا کند.

وی با اشاره به اینکه خوشبختانه پس از برجام باید نوید آینده بازار فرش را داد خاطرنشان کرد: این انتظار از تجار فرش می‌رود که با ایجاد چنین زمینه‌ای به دنبال سلیقه‌یابی و سفارش تولید در بازار خارجی باشند چراکه فرش صنعتی است که علاوه بر سادگی و حداقل امکانات موجب ایجاد فضای کار و تولید در کشور می شود.

علی‌بابایی گفت: در دستورالعمل بودجه فرش در قالب صنایع دستی دیده شده در حالی که در تقسیمات این صنعت و هنر ارزشمند زیر نظر مرکز ملی فرش ایران است که باید بودجه این کالای استراتژیک جدا تعریف شود، به نظر من این یک ضعف بزرگ برای فرش ایرانی است.