خطر انقراض برخی گیاهان دارویی فارس

خبر اقتصادی - بشر از دیرباز تاکنون همیشه بخش اعظم نیازهایش را از طبیعت گرفته است، بی‌آنکه به خاطر داشته باشد که به آن بیفزاید. یکی از مهمترین نیازهای بشر، در کنار غذا، داور بوده و هست، نیازی که با وجود تمام نامهربانی‌ها، همچنان دامان طبیعت، مملو از آن است.

به گزارش ایسنا، استان فارس یکی از استان‌های مهم در تولید محصولات متنوع گیاهی چه در بخش تولیدات بشری چه در تولیدات طبیعی است و گیاهان دارویی نیز از آن جمله است. گیاهان دارویی در زمانی دور تمام نیازهای دارویی انسان‌ها را برآورده می‌کرد و تنها برای سال‌هایی، بخشی از این نیازها درون لابراتوارها تولید شد و بار دیگر، چند دهه‌ای است که شاهد رویکرد دوباره انسان به طبیعت برای رفع نیازهای دارویی هستیم.

طی این سال‌ها، ایجاد و گسترش رشته‌های تخصصی در حوزه پزشکی سنتی که شیراز و استان فارس نیز از پیشتازان این عرصه بوده‌اند، یکی از نمودهای توجه بشر به گیاهان دارویی است. استان پهناور فارس به لحاظ دارا بودن ویژگی‌های اقلیمی و تنوع آب و هوایی یکی از مناطق مهم رویش انواع گیاهان دارویی محسوب می‌شود.

به گفته مسئولان سازمان جهاد کشاورزی فارس، این استان با داشتن رتبه نخست پرورش و صادرات گیاهان دارویی بیش از 50 درصد گیاهان دارویی کل کشور را تأمین می‌کند. آمار ارائه شده از سوی کارشناسان سازمان جهادکشاورزی فارس نیز از شناسایی حدود 2000 نمونه دارویی در وسعتی نزدیک به 4 میلیون هکتار مرتع با اقلیم‌های مختلف، خبر می‌دهد. در این میان بیش از 13 هزار و 500 هکتار از اراضی استان به کشت گیاه دارویی و صنعتی شامل گونه‌های شاخص مانند آنغوزه، باریجه، وشاء، زیره سیاه و گل نرگس اختصاص یافته است.

در کنار تولید، قریب به 10 کارخانه در استان فارس به فرآوری گیاهان دارویی اشتغال دارند، اگرچه به اعتقاد کارشناسان هنوز ظرفیت‌های بسیاری در بخش توسعه، حفاظت و ایجاد امکانات فرآوری گیاهان دارویی، اشتغال جوانان و دانش‌آموختگان در این بخش وجود دارد.

مدیرکل منابع طبیعی فارس در این باره گفته بود: گیاهان دارویی فارس یکی از ظرفیت‌های عظیم استان است که احیاء و توسعه آن می‌تواند سهم مهمی در اشتغالزایی، ارزآوری، درآمدزایی و حفظ عرصه‌های منابع طبیعی داشته باشد.

مهرزاد بوستانی با یادآوری اینکه طرح توسعه کاشت گیاهان دارویی در استان فارس ادامه خواهد داشت، از همکاری سازمان نظام مهندسی کشاورزی و مرتع‌داران و بهره‌برداران با این طرح که مراحل مطالعاتی را طی می‌کند، خبر داده و تاکید کرده بود، یکی از اهداف مهم، حفظ گیاهان دارویی موجود در مراتع است.

وی یادآور شده بود: این طرح در قالب 5 سال و در یک میلیون هکتار از اراضی فارس اجرا می‌شود و میزان اعتبار مورد نیاز برای انجام آن در حال مطالعه و بررسی است.

وی با اشاره به اینکه فارس بیشترین تنوع گیاهان دارویی کشور را دارد، بیان کرده بود: اقلیم متنوع و جغرافیای مناسب موجب تراکم بسیاری از گیاهان دارویی در استان شده است. برخی گیاهان دارویی در استان در حال انقراض هستند و باید برای حفظ آنها تلاش کرد، مانند درخت اُرس که یکی از گونه‌های در حال انقراض در فارس است و ما برای حفاظت، مناطق رویش آن شناسایی را کرده و با حصارکشی، تحت حفاظت قرار داده‌ایم.

به گفته مدیرکل منابع طبیعی فارس این گیاه در شهرستان استهبان، بخش‌هایی از فیروزآباد و شیراز می‌روید و منابع طبیعی فارس این مناطق را با عنوان ذخیره‌گاه ژنتیکی درخت اُرس مورد حفاظت قرار داده است.

بوستانی درباره باغ گیاه‌شناسی گیاهان دارویی در استان فارس نیز گفته بود: این باغ در ایستگاه آموزشی و تحقیقاتی منابع طبیعی فارس در 25 کیلومتری جاده بوشهر قرار دارد و بیش از 80 نوع گیاه در آن وجود دارد و در معرض دید علاقمندان قرار می‌گیرد.

یکی از کارشناسان این حوزه درباره علل و عوامل انقراض این گیاهان دارویی معتقد است که عوامل طبیعی از جمله خشکسالی و عوامل انسانی از قبیل برداشت‌های بی‌رویه، تغییر کاربری اراضی و چرای بی‌رویه در انقراض آنها مؤثر بوده است.

علی صادقی تاکید دارد: برای حفظ گونه‌های گیاهی ﻻزم است آنها را صنعتی کنیم اما متأسفانه گیاهان دارویی صنعتی فرآوری نشده و خام از استان به سایر استان‌ها و حتی خارج از کشور، صادر و پس از فرآوری دوباره به استان فرستاده می‌شود. جلوگیری از چرای بی‌رویه دام، کاشت بذر گونه‌های در حال انقراض در مراتع و جنگل‌ها، سپردن توسعه و کشت گیاهان دارویی به وسیله مردم از دیگر راهکارهای جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی است.

این کارشناس مسائل کشاورزی خاطرنشان کرد: با توجه به ظرفیت‌های متنوع استان در بخش پرورش گیاهان دارویی می‌توان با ایجاد مزرعه‌های تولید گیاهان دارویی و حمایت از کشاورزان در اهلی کردن این گیاهان، با تکمیل تحقیقات و پژوهش در این زمینه و ایجاد بانک ژن گونه‌های در حال انقراض برای تولید انبوه این گیاهان و تقویت صنعت فرآوری و صادرات آن به کشورهای متقاضی تلاش کرد.

یکی از فعالان حوزه گیاهان دارویی نیز درباره این موضوع گفته است: نبود کارخانه صنعتی فرآوری گیاهان دارویی در فارس که قطب تولید گیاهان دارویی در کشور است، مشکلاتی اساسی را بوجود آورده است.

رضا مقدس نیز تاکید دارد که به منظور رفع این مشکل باید اقدامات مناسبی برای راه‌اندازی کارخانه فرآوری گیاهان دارویی در استان انجام شود که با این عمل تحول عظیمی در فرآوری گیاهان دارویی در فارس ایجاد می‌شود.

این کارشناس، روش‌های سنتی را دارای کارآیی لازم برای فرآوری گیاهان دارویی در حجم زیاد نمی‌داند و معتقد است که آن روش‌ها گاه به اثرات دارویی گیاه هم لطمه وارد می‌کند.

این کارشناس در عین‌حال با اشاره به بی‌ضرر بودن گیاهان دارویی، تصریح کرد: مصرف گیاهان دارویی مانند داورهای شیمیایی نیست که گاه عوارض بسیار شدیدی به‌دنبال دارد.

وی همچنین فرآوری گیاهان دارویی در کشور را بسیار مقرون‌ به‌صرفه‌تر از ورود این داروها از خارج می‌داند و اعتقاد دارد که گیاهان دارویی تولید شده در استان فارس،‌ به لحاظ کیفیت از مطلوب‌ترین به‌شمار می‌رود.

به گزارش ایسنا، امروزه یکی از مهمترین مشکلات، نبود صنایع تبدیلی در بخش‌های مختلف کشاورزی از جمله گیاهان دارویی است. بی‌تردید توجه به طب سنتی از سوی مسئولان وزارت بهداشت و درمان و تصویب این رشته در سطوح تخصصی، نیازمند ایجاد زیرساخت‌هایی است. یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌ها، وجود دارو برای درمان بیماران است. اگر پزشک نیاز بیمار به یک داروی گیاهی را تشخیص دهد اما دسترسی مناسب وجود نداشته باشد، به بن‌بست رسیده‌ایم.

اگرچه مانند همیشه مسیر اصلی نگاه ما به خارج از مرزها بوده است و در این میان گوشه چشمی هم به داخل داشته‌ایم اما باید در مسیر به فعلیت رساندن توانمندی‌ها حرکتی جهادی انجام دهیم. استان فارس طی سال‌های اخیر در صادرات گیاهان دارویی گوی سبقت را از دیگر استان‌ها ربوده است اما کاش با ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی برای فرآوری این تولیدات و تامین نیازهای داخلی، تولیدات فرآوری شده را صادر می‌کردیم.

از دیگر سو و در بخش مردمی نیاز است که فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی به سمت استفاده از داروهای فرآوری شده پیش‌برود. اصلاح نگاه مردم که سینه به سینه آموزش‌های گذشتگان در خصوص مصرف گیاهان دارویی به روش‌های جوشانده و دیگر راه‌ها را تجویز و توصیه می‌کند، یکی از ضرورت‌ها به‌شمار می‌رود. در این مسیر اصلاح ساختار عطاری‌ها، که اصلی‌ترین تامین کنندگان خرده در موضوع گیاهان دارویی مردم هستند، از اولویت‌ها است.

ایجاد و توسعه درمانگاه‌های طب سنتی و فراهم شدن بستری برای عرضه داروهای گیاهی فرآوری شده برای تامین نیازهای دارویی مراجعه کنندگان، از جمله موضوعات مهمی است که البته اخیرا مورد توجه مسئولان دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز قرار گرفته است.

به گزارش ایسنا، رئیس‌دانشگاه علوم پزشکی شیراز در این خصوص ضمن تاکید بر ضرورت وجود رشته تخصصی و پرداختن به طب سنتی ایران، معتقد است که نمی‌توان گفت، حالا دیگر باید تنها به طب سنتی روی آورد.

دکترمحمد هادی ایمانیه معتقد است که باید با توجه به نیازهای جامعه، گرایش افراد به سمت استفاده از روش‌های سنتی و گیاهان دارویی در درمان برخی بیماری‌ها، در قالب و مسیری باشد که آسیبی به افراد نرسد، لذا در این حوزه نیز باید پزشکان متخصصی حضور و فعالیت داشته باشند و نظارت کافی بر تولید و ارائه داروهای گیاهی و همچنین روش‌های سنتی نیز انجام شود.