از بررسی اثر جریمه ها، کیفیت خودرو و رفتار رانندگان در تصادفات، تا موتورسواری بانوان، نرم افزار فاصله طولی در جاده ها و مشکل مالکیت موتورسیکلت ها

اقتصاد گردان - مینا هرمزی
تهران اساسا برای این همه جمعیت و مراجعه چند میلیون مسافرروزانه و تردد میلیون ها خودرو، موتور سیکلت و میلیون ها رفت و آمد تکراری، بدون بهره وری، رشد و رونق اقتصادی و با کارایی کم ساخته نشده است. اما تمرکز همه کارهای اداری، تجاری، خدمات و بازارها در تهران، گسترش شهر به کرج، ورامین و شهرک ها و شهرهای اطراف، معضل ترافیک، آلودگی هوا و مشکلات دیگر را به شدت افزایش داده و عملا نفس زندگی و کسب وکار، درآمد و معیشت را به تنگ آورده و ادامه آن به اصلاح ساختار اساسی نیازمند است تا بخش عمده این جمعیت و مراجعات تکراری آن به شهرهای دیگر منتقل شود. 
حضور روزانه 4.5 میلیون خودرو و به همین تعداد موتور در سطح شهر تهران در کنار خیابان ها و معابری که چند دهه قبل ساخته شده اند و ظرفیت پذیرش این‌همه وسیله نقلیه را ندارند، باعث شده تا پایتخت با چالش های جدی مواجه شود. از ترافیک و آلودگی هوا گرفته تا افزایش آمار تصادفات و فوتی ها و لشکر سرکش موتورسواران که حتی تردد را برای عابران نیز به شدت سخت و خطرناک کرده اند! و سمت راست و چپ همه خودروها و جاده ها و حتی حرکت خلاف جهت در کوچه و خیابان را حق خود می دانند، باعث شده که مردم به سختی کارهای روزمره خود را انجام دهند. 
چالش هایی که شهروندان بخش اعظمی از آنها را از چشم پلیس راهنمایی و رانندگی می بینند و معتقدند که اگر این نیرو به خوبی به وظایف خود عمل کند، بسیاری از این موارد به سادگی حل خواهد شد. 
با این حال سردار سید تیمور حسینی، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی فراجا(پلیس راهور) مدعی است که پلیس به تنهایی در هیچ کشوری نمی تواند در کنترل متخلفان و برخورد با آنها و ایجاد نظم و انضباط موفق باشد، مگر به مدد کمک های خود مردم و استفاده از تجهیزات روز دنیا و البته در برخی موارد تصحیح قانون.
 گفت و گوی ما با سردار حسینی نگاهی دارد به وضعیت برخورد با متخلفان حوزه رانندگی و البته خلاء های موجود در این عرصه. 
او با اشاره به چند نکته مهم در ارتباط با ترافیک گفت: 99درصد موتورسیکلت‌ها پلاک دارند اما بالای 60درصد مشکل مالکیت دارند. از طریق کارت سوخت و ممانعت از تردد، موتورسیکلت‌ها را موظف خواهیم کرد تا موضوع مالکیت را مشخص کنند.
فاصله طولی بسته به سرعت خودرو متغییر و متفاوت است که خوشبختانه با طراحی یک نرم افزار خوب و قوی پلیس توانست این پردازش را انجام دهد که در هر لحظه خودروهایی که در یک مسیر تردد می کنند با توجه به سرعتشان مشخص شود که در این سرعت باید چند متر فاصله با خودروی جلو داشته باشند و بعد آیا سرعت لازمه را رعایت کرده یا خیر و اگر متخلف بود جریمه شود. الان این اتفاق افتاده است و تلاش براین است در سطح کشور و بزرگراه‌های شهری گسترش پیدا کند. اجرای این طرح مهم بازتاب بسیار خوبی هم داشته است.
در کنار افزایش نرخ جریمه ها، هنوز نتوانسته ایم برای فردی که جرمی مرتکب شد حتما مجازات های دیگری هم داشته باشیم. در این شرایط معتقدم که به تنهایی افزایش نرخ جریمه ها نتیجه و بازخورد لازم را نداشته است. البته دیگر دلایل اشتباه، دستکاری در پلاک خودرو است که قطعا با آن فرد به عنوان یک جرم برخورد خواهیم کرد

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این حوزه، یکی از چالش های پلیس راهنمایی و رانندگی در برخورد با متخلفان و قانون شکنان، قدیمی بودن قانون ماست. به نظر شما با قوانین 45 سال گذشته می توان با رفتارهای پر خطر کنونی برخورد کرد؟! 
اعتقاد من براین است که ما از نظر قوانین و مقررات مشکلی نداریم حتی حالا که در همه حوزه های دیگر نیز اصل قوانین و مقررات مربوط به چند دهه قبل است. اما بیشترین مسئله ما اجرای قوانین و مقررات است و ضمانت اجرای قوانین و مقررات، مجازات است. اگر فردی به قوانین احترام نگذارد و اجرا نکند، باید مجازات شود. اما مسئله این است که در مورد مجازات پلیس ابزار کارآمدی ندارد تا هر فردی که مرتکب تخلف شد با آن ابزار تنبیهی، مجازات – یا همان جریمه- را اعمال کند. 
پس مشکل ما به روز شدن قوانین و مقررات نیست، سبقت غیرمجاز، غیرمجاز است، در برخی از زمان‌ها جریمه سبقت غیرمجاز مثلا 10 هزار تومان بود، الان 1 میلیون تومان است. فقط نرخ جرم تغییر می کند، ولی جرم، جرم است. لذا در حال حاضر با کارآمد نبودن قوانین و مقررات مواجه نیستیم، بلکه اجرای قوانین و مقررات و ضمانت اجرایی که جریمه است به درستی و به شکل فراگیر اعمال نمی شود که باعث می شود تا با پدیده ای به نام بی‌کیفرمانی مواجه باشیم.

بنابراین پلیس مشکل را می داند که همان بی‌کیفرمانی است، حال پلیس برای مقابله با این پدیده چه کرده است؟ 
کاری که همه دنیا انجام داده، استفاده از تجهیزات و سامانه‌های هوشمند و قابلیت‌های حوزه ITS است. این ابزار و تجهیزات تا حد بسیار بالایی اجازه بی کیفرمانی را نمی دهد و متخلفین مجازات می شوند. بیش از 16 سال است که در کشور اجازه استفاده از تجهیزات هوشمند در دستور کار است چه در معابر شهری و چه در جاده ها؛ ولی تا وضع مطلوب فاصله زیادی داریم. یکی از مطالبات جدی پلیس از دستگاه‌های مربوطه که شامل شهرداری‌ها در معابر شهری و سازمان راهداری در جاده‌ها است، توسعه کمی و کیفی سامانه‌های هوشمند برای اعمال نظارت و کنترل‌های قوی‌تر به منظور اجتناب از بی‌کیفرمانی است.

من از صحبت های شما اینگونه استنباط می کنم که جریمه ها برای رانندگان متخلف کافی نیست. البته شما بارها بر این موضوع تاکید داشته اید ولی می خواهم بدانم، در یک مرحله مبلغ جریمه ها، جهشی قابل توجه داشت. با اینهمه فکر می کنید همچنان مبلغ جریمه ها کم است؟
بببینید، در تمام دنیا جریمه یک ابزار کارآمد برای اصلاح رفتار است. در همه کشورها یک فرمول متداول برای داشتن یک ترافیک استاندارد و ایمن وجود دارد که 3 موضوع حائز اهمیت را مد نظر دارد. اول مهندسی ترافیک، دوم آموزش و سوم اجرای مقررات. البته 2 موضوع اول و دوم در کشور به صورت قابل قبول اجرا نشده و بند سوم که جریمه است اجرا می شود. زیرا پلیس اگر بخواهد منتظر باشد تا راه‌ها و تولید خودروها به استانداردهای روز دنیا نزدیک شوند، دیگر سنگ روی سنگ بند نمی شود! البته قابل ذکر است که در کنار افزایش نرخ جریمه ها، هنوز نتوانسته ایم برای فردی که جرمی مرتکب شد حتما مجازات های دیگری هم داشته باشیم. در این شرایط معتقدم که به تنهایی افزایش نرخ جریمه ها نتیجه و بازخورد لازم را نداشته است.

اما در مورد همین بحث جریمه ها، برخی از رانندگان از جریمه‌هایی که می شوند به شدت شاکی هستند و معقتدند یا مرتکب آن تخلف نشده اند و یا مثلا در آن زمان و آن مکان در نقطه ای که جریمه شده اند، نبوده اند!
اینها بیشتر خطای سیستمی است که یا جریمه اشتباه ثبت می شود یا پیامک اشتباه ارسال می شود، خطای انسانی نیست. به زودی رسیدگی غیرحضوری پلیس فعال می شود. برای اینکه از تضییع حقوق مردم جلوگیری کنیم، رسیدگی اینترنتی راه‌اندازی می شود تا مردم با مستنداتی که دارند به جریمه اعتراض کنند و پلیس هم با توجه به ابزارهای تشخیص به موضوع رسیدگی می کند. البته دیگر دلایل اشتباه، دستکاری در پلاک خودرو است که قطعا با آن فرد به عنوان یک جرم برخورد خواهیم کرد.

سردار؛ بیشترین شکایات مردم به پلیس راهور چه بوده است؟
توقف خودروها در ایجاد سدمعبر، تخلف موتورسیکلت سواران، وسائل نقلیه دودزا، مشکل کامیون ها، و غیره که بیشتر از طریق سامانه 197 به ما منتقل می شود. مردم از پلیس می خواهند که با مظاهر بی نظمی برخورد شود.

البته ترافیک معضل زجرآور هر روز مردم است و مردم پلیس راهور را در کنترل ترافیک ناکارآمد می‌دانند، چرا پلیس از مدیریت ترافیک تهران عاجز است؟
ترافیک را فقط می توان منظم کرد. همین. در اکثر شهرهای دنیا ترافیک وجود دارد.
اما در اکثر شهرهای دنیا مردم تا این حد از ترافیک ذله نیستند.
طبیعی است، چون آنها ترافیک سنگین و منظم دارند. اما ترافیک ما یک بلبشوی تمام عیار است و مردم بیش از ترافیک سنگین از ماشین‌هایی ذله هستند که هر دقیقه جلوی ماشین‌شان می پیچند، بدون راهنما خط عوض می کنند، در رمپ‌ها به طور ناگهانی جلوی ماشین دیگر می آیند و مسایل دیگر.

برای رفع همین مشکلات پلیس چه کارهایی انجام می دهد؟
ترافیک تهران چند عامل درهم تنیده(خیابان‌های نامناسب، جمعیت بالا، تمرکز ادارات، شرکت ها، خودروهای شخصی زیاد، حمل و نقل عمومی ناکافی و ناکارآمد و تجهیزات نامناسب و...) است که راه‌کارها هم باید ترکیبی باشند، هم کوتاه مدت، هم سریع الاجرا، هم بلند مدت و ساختاری.
 راه‌کارهای کوتاه‌مدت یک تا سه ساله: گسترش طرح‌های ترافیکی هوشمند مثل استفاده از سیستم‌های کنترل هوشمند چراغ راهنمایی و تنظیم مسیرها بر اساس حجم لحظه‌ای خودروها، ساماندهی ساعت کار ادارات و مدارس، گسترش خطوط ویژه اتوبوس و تاکسی های ون، تقویت فرهنگ استفاده از حمل‌ونقل عمومی، محدودیت‌های هوشمند خودروهای شخصی، پارک سوارهای کارآمد (ایجاد پارکینگ در حاشیه شهر و اتصال سریع آن‌ها با مترو و اتوبوس به مرکزشهر)
راه‌کارهای میدان مدت سه تا هفت سال: توسعه شبکه مترو و اتصال به شهرهای اطراف تهران، نوسازی ناوگان عمومی، مدیریت هوشمند ترافیک با داده‌های بزرگ، هدایت رانندگان با اپلیکیشن‌های کارآمد، گسترش مسیرهای دوچرخه و اسکوتر شهری و...
راه‌کارهای بلند مدت هفت تا ۱۵ سال:
تمرکززدایی از تهران.
طراحی شهری بر پایه حمل و نقل عمومی.
فرهنگ سازی عمیق برای کاهش وابستگی به خودرو شخصی و... 

شما به عنوان رییس پلیس راهور در خصوص بی کیفیت بودن خودرو ها و جاده ها بارها و بارها صحبت های تند و تیزی داشته اید، کسي هم نمي گويد خودروهاي ايران در حد بهترين‌خودروهاي دنياست، اما علت تصادفات مرگ‌بار در ايران، فقط خودروها نيستند. اگر كسي قوانين را رعايت كند و سرعت مجاز براند حتي اگر ماشين بي كيفيت باشد بازهم حداقل تلفات جاني را در پي خواهد داشت. وقتي مردم بي احتياطي مي كنند و بد رانندگي مي كنند ديگر خوب بودن خودرو اهميت چندانی ندارد. يك عده انتظار دارند هر جور كه دلشان خواست بروند و تخلف كنند بعد خودرو تاوان بي احتياطي شان را بدهد. جناب سردار، می گویند ایرانی‌ها اگر سوار تانک هم بشوند باز خود را به کشتن می دهند. شما با این تحلیل و نظریه ها موافق نیستید؟

شما نمی توانید نقش وسائل نقلیه را در بروز حوادث انکار کنید. هم در مدیریت ترافیک، هم در وقوع تصادف و هم درآثار و نتایج پس از وقوع تصادف. البته به نظر می رسد خیلی سال است نسبت به این موضوع بی تفاوت و بی توجه بوده ایم. اگر امروز یکی از دغدغه‌های جدی کشور ناترازی بنزین است همه آن نباید به استفاده غیرمتعارف از خودرو ربط داده شود. حتما یک بخش مهم آن مربوط به میزان مصرف سوخت خودرو است. از نظر ایمنی هم اینگونه است وسیله نقلیه در وقوع تصادف خیلی می تواند نقش داشته باشد حتی در پیش وقوع آن. یعنی یک خودرو با داشتن سامانه‌های ایمنی لازم و تا حد قابل قبول می تواند از وقوع تصادف جلوگیری کند. به شکل پساوقوعی هم نقش پررنگ و قابل توجهی است یعنی یک خودرو با دارا بودن سامانه های ایمنی غیرفعال که بیشتر متمرکز است در استحکام خودرو و قابلیت‌هایی که در کیسه هوا، کمربند و سایر سامانه ها بکار برده می شود می تواند از جان راننده و سرنشین ها محافظت کند.
برای همین، ما کماکان انتقاد و گلایه جدی از بسیاری از موضوعات در این حوزه داریم. هم سال گذشته و هم امسال محوریت مطالبه گری را بر ارتقای ایمنی و استحکام بدنه خودرو گذاشته ایم که در حال حاضر وضعیت خوبی ندارد. وقتی بدنه از استحکام کافی برخوردار نباشد در مواجه با هر تصادفی با هر شدتی دچار آسیب می شود. ما همه جا این موضوع را منعکس کرده ایم و هنوز به نتیجه مثبتی نرسیده ایم.

مردم برخورد قاطع پلیس را می خواهند، جریمه ها باید میلیونی شود، 500 تومان و 1میلیون تومان که جریمه نیست! جریمه که جزو سبد خانوار نیست، تخلف نکنند تا جریمه نشوند. 
اگر بخواهیم به روش‌های موثر برای کاهش تخلف اشاره کنیم باید افزایش محسوس احتمال جریمه شدن را با گشت‌های محسوس، دوربین‌های ثابت و متحرک و ایست و بازرسی‌های زمان‌بندی شده استفاده کنیم. چون وقتی مردم احتمال گرفتار شدن یا برخورد را بیشتر ببینند رفتارشان تغییر می‌کند.
کنترل هوشمند و استفاده از داده‌ها، آموزش عمومی و هدفمند، رفتار شناسی و ندهای رفتاری، تقويت اعتماد و تعامل با جامعه، متناسب و عادلانه کردن مجازات و محرک‌ها(جریمه متناسب با درآمد، تکرار تخلف با افزايش جریمه و کاهش جریمه در صورت همکاری)، بهبود زیرساخت‌ها و طراحی محیطی، برنامه ریزی رفتار محور برای گروه‌های پرریسک و همکاری بین سازمانی (هماهنگی پلیس با شهرداری، آموزش‌و‌پرورش رسانه‌ها و بیمه‌ها برای یک استراتژی هماهنگ (مثلا ترکیب اعمال قانون با آموزش و تغییر زیرساخت).

موضوع خرابی دوربین های نظارتی سطح شهر و کمبود آن نیز مساله دیگری است که به نظر می رسد چندان وضعیت خوبی نداشته باشیم! در حال حاضر چنددرصد دوربین‌ها سالم هستند؟
خیلی در حوزه سامانه‌ها وضعیت خوبی نداریم. دوربین‌ها، کیفیت مورد نظر را ندارند و به لحاظ کمیت هم فراوانی در گستره راه‌های کشور چه شهرها و چه جاده‌ها را هم ندارند. لذا خیلی راه مانده تا شبکه یکپارچه از سامانه‌های نظارتی و کنترلی را بخواهیم در سطح کشور داشته باشیم.
اما به زودی در قالب موسسات خدمات هوشمند ترافیکی از پتانسیل و توان بخش خصوصی استفاده خواهیم کرد تا موضوع کنترل‌ها و برخورد با تخلفات را شرکت‌های دانش بنیان از بخش خصوصی با تجهیزات هوشمند بدون اینکه امکان دخل و تصرف و اعمال سلیقه وجود داشته باشد با تجهیزات انجام دهیم.

رسیدگی به تصادفات یکی از وظایف پلیس است، درحال حاضر کسی که تصادف می کند باید چندین بار با 110 تماس بگیرد و تا چند ساعت در گرما و سرما منتظر بماند تا پلیس بیاید. چرا پلیس دیر می آید؟
مردم اگر مصداق دارند بگویند که برخورد شود. سامانه 197 برای دریافت انتقادات، شکایات و پیشنهادات است. در تهران زمان رسیدگی به تصادفات 15 دقیقه است و با توجه به ترافیک 30 دقیقه حساب می شود و اگر بیش از 30 دقیقه زمان برده شود حتما قابل پیگیری است. 

طرح فاصله طولی خودروها در ایام عید انجام شد، آیا هنوز اجرا می شود؟ نتیجه این طرح چه بوده است؟ 
یکی از اتفاقات خیلی خوبی که بهمن سال گذشته افتاد این بود که کنترل فاصله طولی خودروها آغاز شد. البته تا آخر اسفند سال گذشته فقط پیامک تخلف ارسال می‌شد، اما از اول فروردین امسال جریمه آغاز شد. رعایت فاصله طولی یکی از تخلفاتی است که به شدت زیاد است و موجب وقوع تصادفات زیادی هم می شود، بخصوص در آزادراه‌ها که باعث تصادفات زنجیره ای می‌شود. پلیس هیچوقت قادر به کنترل این تخلف نبوده است، زیرا ابزار کنترل آن را نداشته است. فاصله طولی بسته به سرعت خودرو متغییر و متفاوت است که خوشبختانه با طراحی یک نرم افزار خوب و قوی پلیس توانست این پردازش را انجام دهد که در هر لحظه خودروهایی که در یک مسیر تردد می کنند با توجه به سرعتشان مشخص شود که در این سرعت باید چند متر فاصله با خودروی جلو داشته باشند و بعد آیا سرعت لازمه را رعایت کرده یا خیر و اگر متخلف بود جریمه شود. الان این اتفاق افتاده است و تلاش براین است در سطح کشور و بزرگراه‌های شهری گسترش پیدا کند. اجرای این طرح مهم بازتاب بسیار خوبی هم داشته است.

به معضل بسیار بزرگ، موتورسیکلت‌ها بپردازیم، سیاست کلی پلیس در این زمینه چیست؟
در دهه 70، پلیس معضل پلاک و سند مالکیت موتورسیکلت‌ها را داشت. در آن سال‌ها یک طرحی اجرا شد که به همه موتور سیکلت‌ها چه سند داشته باشد چه نداشته باشند پلاک داده شد. امروز بالغ بر 99درصد موتورسیکلت‌ها پلاک دارند. در حال حاضر موتورسیکلت‌ها در خصوص مالکیت خیلی وضعیت شفاف و روشنی ندارند. پلیس یک طرحی در دست اجرا دارد تحت عنوان بازتسیج موتورسیکلت‌ها که با استفاده از برخی امتیازات و برخی از ضمانت‌های اجرا، مثل کارت سوخت و ممانعت از تردد، موتورسیکلت‌ها را موظف خواهیم کرد تا موضوع مالکیت را مشخص کنند. امروز بالای 60درصد از موتورسیکلت‌‌ها به لحاظ مالکیت مشکل دارند.

با وجود پابرجا بودن مشکل موتورسواران، اکنون گواهی نامه و خرید موتور سیکلت بانوان هم مطرح است، این موضوع به کجا رسیده است؟
گواهی‌نامه‌ی موتورسیکلت بانوان موضوعی نیست که در پلیس راهور یا در فراجا مسئله‌ای داشته باشد. موضوعی در حوزه قوانین و مقررات است که باید از طرف مراجع زیربط نسبت به اصلاح قوانین و مقررات اقدام شود که در حال انجام شدن است ولی ماحصل چه شود من نمی‌دانم.

به هر حال الان که بانوان با موتورسیکلت رانندگی می کنند، اگر تصادف کنند یا پلیس به هر دلیلی دستور توقف بدهد، آیا رانندگی بانوی موتورسوار جرم است یا خیر؟
جرم نیست؛ اما به هرحال بدون گواهینامه رانندگی می کنند، می تواند جنبه مجرمانه هم داشته باشد.

یعنی اگر بانوی موتورسواری تصادف کند در هر حال مجرم است چه مقصر باشد یا نباشد؟
جرم به آن معنا نه. یعنی اگر خانمی یک زن موتور سوار تصادف کرد بحث نداشتن گواهی نامه به شکل مجزا رسیدگی و جریمه می شود و تصادف هم به وسیله کارشناس بازدید و اظهارنظر می شود.

در بسیاری از سوالات ما و بحث موتور سواری بانوان گفتید که بعدا انشالله انجام خواهد شد. منتهی شرایط به گونه ای است که به نظر می رسد همین الان هم دیر است و باید بسیاری از کارها خیلی قبل از اینها انجام میشد چه برسد که بعدا انجام خواهیم داد! 
من هیچ وقت دوست ندارم بگویم؛ می خواهیم انجام دهیم بلکه همیشه راغب به اینم که بگویم ما اینکار را انجام داده ایم، پلیس وقتی می خواهد کاری انجام دهد اگر صفر تا صد موضوع دست ما باشد در کمترین زمان ممکن انجام می شود. ولی یک موضوعی مثل برون سپاری یا ایجاد سامانه های مختلف یک بسترهایی را نیاز دارد که خارج از مجموعه پلیس راهور است. بنابراین نمی توانیم یک زمان دقیق اعلام کنیم.

و بالاخره اینکه، به عنوان رئیس پلیس راهور فراجا اگر قرار باشد به رانندگان متخلف هشدار دهید، چه می گویید؟
اصولا وظیفه ذاتی پلیس راهور ایجاد نظم و انظباط ترافیکی است. بنابراین حتما هشدار جدی ما و همکارانمان، هشدار در مورد تخلفاتی است که ممکن است رانندگان مرتکب شوند؛ مخصوصا تخلفات حادثه ساز. اینکه هیچ راننده ای به خودش اجازه ندهد که رفتارهای پرخطر رانندگی داشته باشد. چرا که علت عمده تصادفات در کشور همین تخلفات حادثه ساز هستند. برای همین پلیس با ابزارها و همه روش های تکنیکی و فنی خود استفاده می کند تا جلوی ارتکاب تخلفات را بگیرد و نقش موثرش در مورد کاهش تصادفات را به خوبی ایفا کند.