رشد انرژی‌های تجدیدپذیر به پای تقاضای جهانی نرسید
اقتصادگردان- بسیاری از روایت‌های خوش‌بینانه در سال‌های اخیر، تاثیر انرژی‌های تجدیدپذیر بر مصرف سوخت‌های فسیلی را بیش از حد بزرگ‌نمایی کرده‌اند. اما واقعیت این است که انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه در کشورهای غیر عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، جایگزین سوخت‌های فسیلی نمی‌شوند. انرژی‌های تجدیدپذیر به سرعت در حال رشد هستند، اما همچنان هنوز با رشد تقاضای برای جهانی انرژی همگام نشده‌اند.
طبق «گزارش بررسی آماری انرژی ۲۰۲۵ جهان»، انرژی‌های تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۴ دستاوردهای چشمگیری داشتند. اما این دستاوردها هنوز برای تغییر منحنی مصرف جهانی سوخت‌های فسیلی یا کاهش انتشار کربن، کافی نبود.
مصرف جهانی انرژی در سال ۲۰۲۳، در مجموع ۵۸۰ اگزاژول (EJ) بود که انرژی‌های تجدیدپذیر فقط ۲۹.۹۷ اگزاژول معادل ۵.۲ درصد از کل آن را تامین کردند. تا سال ۲۰۲۴، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به ۳۲.۷۴ اگزاژول افزایش یافت، اما سهم جهانی آنها فقط به ۵.۵ درصد رسید.
از رشد ۱۱.۹ اگزاژول کل تقاضای انرژی از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، انرژی‌های تجدیدپذیر فقط ۲.۷ اگزاژول معادل حدود ۲۳ درصد از کل آن را تامین کردند. بخش عمده تقاضا برای انرژی، توسط سوخت‌های فسیلی تامین شد و گاز طبیعی با ۴.۱ اگزاژول در صدر قرار گرفت. به همین دلیل، انتشار کربن در سال ۲۰۲۴، با وجود رکوردشکنی سالانه انرژی‌های تجدیدپذیر، همچنان رو به افزایش بود.
نقاط قوتی هم وجود داشت. کشورهایی مانند آرژانتین، هلند، لهستان، نیوزیلند، جمهوری چک، انگلیس و ژاپن، در سال ۲۰۲۴، شاهد رشد انرژی‌های تجدیدپذیر بودند که از سوخت‌های فسیلی پیشی گرفت. در آمریکا، انرژی‌های تجدیدپذیر تقریبا ۶۷ درصد از افزایش تقاضای انرژی سالانه را تامین کردند که بهتر از میانگین جهانی است، اما برای کم کردن فاصله با سوخت‌های فسیلی در زمینه مصرف، همچنان راه درازی در پیش داشتند.
بر اساس گزارش اویل پرایس، کشورهایی مانند چین و هند همچنان بخش عمده‌ای از مصرف زغال‌سنگ و گاز جهان را به خود اختصاص می‌دهند و وابستگی خود را به سوخت‌های کربن‌زا افزایش می‌دهند. نتیجه، یک پارادوکس ساختاری است: انرژی‌های تجدیدپذیر در حال شتاب گرفتن هستند، اما نه به اندازه‌ای سریع که جایگزین سوخت‌های فسیلی شوند. در عوض، آنها صرفا مکمل تقاضای رو به رشد هستند و باعث می‌شوند انتشار کربن در مسیر صعودی باقی بماند.
انرژی خورشیدی: از نوپایی تا قدرتمندی
یکی از نقاط روشن، افزایش چشمگیر انرژی خورشیدی است. تولید جهانی انرژی خورشیدی در سال ۲۰۲۴، به رکورد جدید ۷.۷ اگزاژول رسید که نسبت به سال قبل، ۲۷.۵ درصد افزایش داشت. در طول دهه گذشته، تولید انرژی خورشیدی با نرخ ترکیبی سالانه ۲۵.۸ درصد رشد کرد که سریع‌ترین رشد در میان منابع اصلی انرژی است.
کشورهای خارج از «سازمان توسعه و همکاری اقتصادی»، سال گذشته، ۵۷ درصد از کل برق خورشیدی را به خود اختصاص دادند. چین به تنهایی سه اگزاژول تولید کرد که تقریبا ۴۰ درصد از کل تولید جهانی است. تولید انرژی خورشیدی هند از تنها ۰.۰۲ اگزاژول در سال ۲۰۱۴، به ۰.۵ اگزاژول در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت؛ افزایش ۲۳ برابری که مرهون برنامه‌های پشت بامی تحت حمایت دولت و گسترش شبکه برق است.
آمریکا همچنان یک بازیگر اصلی است و در سال میلادی گذشته، ۱.۱ اگزاژول برق خورشیدی تولید می‌کند. این رقم معادل ۱۴.۶ درصد از کل تولید جهانی است. اما با نرخ رشد مرکب ۱۰ ساله ۲۴.۴ درصد، آمریکا اکنون از میانگین جهانی عقب مانده است.
انرژی بادی: ثابت، اما کندتر
تولید انرژی بادی نیز در سال ۲۰۲۴، رکورد بالایی ثبت کرد و به ۹ اگزاژول در سطح جهانی رسید. اگرچه این نرخ چشمگیر است، اما نرخ رشد مرکب سالانه ۷.۲ درصد انرژی بادی در مقایسه با نرخ انرژی خورشیدی، ناچیز است. انرژی بادی همچنان در تولید مطلق، پیشرو است، اما نرخ رشد مربوطه نشان می‌دهد که این پیشتازی دوام زیادی نخواهد داشت.
چین در تولید انرژی بادی با ۳.۶ اگزاژول در سال ۲۰۲۴ کمی بیشتر از مجموع تولید آمریکا و اتحادیه اروپا، پیشتاز بود. آمریکا با تقریبا ۱.۷ اگزاژول، در رتبه دوم قرار گرفت و انرژی بادی تقریبا ۱۰ درصد از برق آمریکا را در سال ۲۰۲۴ تامین کرد. با این حال، مانند انرژی خورشیدی، انرژی بادی در آمریکا در برابر تاخیر در صدور مجوز و محدودیت‌های شبکه، در حال افزایش است. اروپا همچنان تنها منطقه‌ای است که در آن به لطف سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در زیرساخت‌های فراساحلی، به ویژه در دریای شمال، انرژی بادی به طور مداوم از خورشید پیشی می‌گیرد.
انرژی برق‌آبی: وضعیت خنثی
انرژی برق‌آبی هنوز بخش عمده‌ای از برق تجدیدپذیر جهانی را تشکیل می‌دهد که حدود ۱۶ اگزاژول در سال ۲۰۲۴ بود، اما به طور فزاینده‌ای در حال ضعیف شدن است. رشد انرژی برق‌آبی در طول دهه گذشته، به طور متوسط سالانه فقط ۱.۴ درصد بوده که به دلیل جغرافیا، نگرانی‌های زیست‌محیطی و کاهش بازده ظرفیت‌های جدید محدود شده است. در کشورهایی مانند نروژ، سوئد، برزیل و کانادا، انرژی برق‌آبی همچنان بیش از ۱۰ درصد از کل تقاضای انرژی را تامین می‌کند. اما این روند در حال تغییر است. انرژی خورشیدی توزیع شده به سرعت در بخش کشاورزی برزیل در حال گسترش است، در حالی که اتکای کانادا به انرژی برق‌آبی باعث شده است که این کشور در استفاده از انرژی خورشیدی و بادی عقب بماند.
کشورهای توسعه یافته در برابر کشورهای در حال توسعه
شاید مهمترین روندی که از بررسی داده‌ها نمایان می‌شود، تغییر توازن میان کشورهای عضو و غیرعضو «سازمان توسعه و همکاری اقتصادی» باشد. این سازمان در سال ۲۰۱۴، در بکارگیری جهانی اکثر فناوری‌های تجدیدپذیر پیشتاز بود. امروزه، ورق برگشته است. کشورهای خارج از «سازمان توسعه و همکاری اقتصادی»، اکنون برق تجدیدپذیر غیرآبی بیشتری نسبت به کشورهای عضو این سازمان تولید می‌کنند و با سرعت بیشتری در حال رشد هستند. این رشد فقط مربوط به جاه‌طلبی نیست. بلکه مربوط به اقتصاد نیز است. انرژی خورشیدی و بادی در بسیاری از نقاط جهان به منابع رقابتی انرژی جدید تبدیل شده‌اند و کشورهای در حال توسعه برای کاهش واردات سوخت، ایجاد مشاغل بومی و بهبود قابلیت اطمینان شبکه، آنها را پذیرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: گذار انرژی با واقعیت تقاضا مطابقت دارد
داده‌ها یک موضوع را روشن می‌کنند: انرژی تجدیدپذیر دیگر یک بخش نوپا نیست، اما هنوز متحول‌کننده نشده است. رشد تقاضا برای انرژی، از گذار انرژی جهان سبقت گرفته است. انرژی خورشیدی سریع‌تر از بادی در حال رشد است. کشورهای خارج از «سازمان توسعه و همکاری اقتصادی»، در حال پیشی گرفتن از رهبران سنتی هستند. انرژی برق‌آبی در حال محو شدن است و سوخت‌های فسیلی همچنان بر سبد انرژی جهانی تسلط دارند. دلایلی برای خوش‌بینی وجود دارد. هزینه‌ها همچنان در حال کاهش هستند. نوآوری ادامه دارد و بازارهای نوظهور ثابت می‌کنند که می‌توانند به سرعت انرژی‌های تجدیدپذیر را در مقیاس وسیع به کار گیرند. اما برای آینده‌ای قابل پیش‌بینی، انرژی‌های تجدیدپذیر در رقابت سختی با همگام شدن با تقاضای روزافزون برای انرژی، خواهند ماند.
