اثر کاهش حقوق ورودی و سود بازرگانی و نرخ موثر تعرفه بر سفره های مردم چه بوده است؟

اقتصاد گردان – محسن شمشیری
براساس بررسی های صورت گرفته، در فاصله دوره 5 ساله 1402 – 1397 دولت با هدف کاهش قیمت ها در بازار و کمک به معیشت مردم و کنترل تورم، حقوق گمرکی را از 4 به 1 درصد کاهش داده، مالیات برای واردات کالاها را به 1 درصد تا صفر کم کرده، وسود بازرگانی را به صفر رسانده است. همچنین نرخ موثر تعرفه گمرکی از 10.7 درصد در سال 1397 به 3.8 درصد در سال 1402 کاهش یافته است.
اما سوال این است که آیا این کاهش حقوق گمرکی و نرخ موثر تعرفه گمرکی، به کاهش تورم و سفره های مردم و معیشت خانوارها کمک کرده است؟ آیا قیمت ها در بازار کاهش داشته و کنترل شده است؟
این پرسش مطرح است که تورم از این طریق تاچه حد کاهش داشته و چقدر به سفره مردم و معیشت خانوارها کمک شده است و در مقابل هزینه این سیاست ها واقدامات چقدر بوده، درآمد دولت چقدر کاهش داشته، تقاضا برای ارز و قیمت ارز چقدر افزایش داشته، قدرت رقابتی تولید کننده داخلی تا چه حد تضعیف شده و تا چه حد به افزایش واردات کالاها منجر شده است؟ نگاهی به ترکیب کالاهای وارداتی نشان می دهد که این سیاست عملا کمکی به کنترل تورم و معیشت مردم نمی کند.
سوال این است که در مقابل درآمد از دست رفته دولت، تورم و هزینه های آن برای مردم، فشار بر بازار ارز و کسب وکارها و تولید و ساخت داخل، چه چیزی عاید اقتصاد و کشور شده و منافع آن به جیب چه کسانی سرازیر شده است؟ مابه تفاوت نرخ ارز حمایتی و نیمایی حاصل از بیش اظهاری نصیب چه کسانی شده است؟ در این 5 سال چه مقدار ارز به دلیل افزایش تقاضای حاصل از کاهش نرخ موثرتعرفه گمرکی بیشتر مصرف شده است؟ برخی صاحب نظران می گویند که سالی 5 تا 6 میلیارد دلار به تقاضای ارز حاصل از بیش اظهاری واردات اضافه شده است.
 آیا دولت بررسی کارشناسی برای اثرگذاری سیاست کاهش حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات بر واردات طی 5 سال اخیر داشته است؟
برخی کارشناسان معتقدند که از این طریق نه تنها حدود 70 هزار میلیارد تومان از درآمد گمرکی دولت کم شده بلکه از سوی دیگر، انگیزه وارد کننده و صادر کننده برای کم اظهاری و بیش اظهاری و استفاده از نرخ ارز حمایتی، رفع تعهدات ارزی حاصل از واردات در برابر صادرات، بهره مند شدن از جوایز و تخفیف ها و تشویق ها و کاهش عوارض و حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات بیشتر شده است.
کاهش نرخ موثر تعرفه نیز عملا تقاضا برای واردات و ارز را افزایش داده و فشار برای بازار ارز را حداقل 5 تا 6 میلیارد دلار در سال بیشتر کرده است.
علاوه بر بررسی اثر سیاست های تجاری دولت در 5 سال اخیر، باید در تعیین ارزش هر کالا نیز دقت شود تا حقوق دولت ضایع نشود و حقوق گمرکی و سود بازرگانی و سایر عوارض به طور کامل پرداخت شود و به افزایش درآمد گمرکی دولت کمک کند. به موازات این موضوع، باید نرخ تعرفه ها، حقوق گمرکی و سود بازرگانی نیز درست انتخاب شود. زیرا بررسی ها نشان می دهد که از سال 1397 تا 1402 که به دلیل تحریم و افزایش نرخ ارز، تخفیف های بسیاری به کالاهای مختلف داده شده، عملا نه تنها درآمد دولت کاهش یافته بلکه به سفره های مردم و معیشت خانوارها، کاهش قیمت ها در بازار کمکی نکرده است. برآوردها نشان می دهد که در نتیجه این تخفیف ها در سود بازرگانی و حقوق گمرکی، افزایش تقاضای ارز، بیش اظهاری و... سالانه حداقل 30 هزار میلیارد تومان عدم النفع و هزینه به همراه داشته است.
در نتیجه نه تنها دولت باید برای اصلاح سود بازرگانی و مجلس برای اصلاح حقوق گمرکی اقدام کنند بلکه نهادهای دولتی، تشکل های غیر دولتی، شرکت ها و فعالان اقتصادی باید گمرک را در تعیین درست ارزش کالا یاری دهند و به صورت اجباری و جدی در میدان عمل باشند.
برخی کارشناسان در این زمینه معتقدند که کاهش نرخ سود بازرگانی و حقوق گمرکی به پایین ترین سطح در سال های اخیر، عملا موجب از دست رفتن 70 هزار میلیارد تومان از درآمد دولت در 5 سال اخیر شده است. بخش عمده ای از تولید داخلی، در اثر واردات ارزان قیمت آسیب دیده است. بخش قابل توجهی از منابع ارزی صرف واردات شده است. در حالی که تعیین درست حقوق گمرکی و سود بازرگانی، عملا موجب توجه بیشتر به ساخت داخل خواهد شد و درآمد دولت افزایش خواهد یافت و منابع ارزی کمتری صرف واردات کالاها خواهد شد.