5 شوک به اقتصاد ایران ظرف 6 سال

خبراقتصادی: شوک اول مربوط است به افزایش شدید درآمدهای نفتی در سال 1353... بطوریکه حتی خرج کردن این درآمد برای آن مرحله از اقتصاد ایران، مسئله شده بود، یعنی اقتصاد ما نمی‌توانست این پول را جذب کند...این شوک در واقع دنبال شوک دیگری است که البته شدت آن در اندازه‌ای نبود که کسی چندان متوجه آن شود...
شوک دوم مربوط به تغییر موقعیت استراتژیک ایران در نظام جهانی است که حول‌وحوش 1350 اتفاق افتاد. آن شوک بسیار آرام بود و جز تحلیل گران و صاحب‌نظران مباحث سیاسی-اقتصادی، دیگران متوجه آن نبودند و در حقیقت به دنبال نهادینه شدن تز همزیستی مسالمت‌آمیز میان دو بلوک شرق و غرب ایجاد شد...(به همراه از دست رفتن اعتبار نظریه روستو در مورد اینکه فقر منشأ انقلابات کمونیستی است و روند جایگزینی آمریکا به جای انگلیس در خلیج‌فارس). این شوک در غرب سر و صدایی ایجاد نکرد ولی تغییراتی اساسی(رها کردن نظام برنامه‌ریزی ایران و ژاندارم کردن ایران برای پرکردن خلأ انگلیس در منطقه) در فضای ایران به وجود آورد.
 با افزایش شدید درآمدهای نفت، توهم ثروت در جامعه ایجاد شد... درحالی‌که جامعه ما از نظر تولیدی هنوز در مراحل اولیه توسعه، یعنی آشنا شدن با تکنولوژی مدرن قرار داشت، جامعه یک‌باره وارد دوران مصرف انبوه شد. این توهم در سران سیاسی کشور و در ذهنیت شخص اول مملکت-شاه- تبدیل شد به دروازه ورود به دوران تمدن بزرگ...
 شوک سوم –تورم لجام‌گسیخته در سال 1356- را به جامعه وارد می‌کند. به عبارت دیگر خیلی زود آثار ریخت و پاش های مربوط به شوک دوم، در تورم لجام‌گسیخته، فساد بی‌حد و حصر و نظام فرهنگی که انسجام و تعادل آن به کلی از دست رفته، ظاهر شد... در همین مدت کوتاه، دولت آموزگار سیاست انقباضی را در پیش گرفت و در نتیجه شوک سوم به اقتصاد ایران وارد شد. ولی دیگر مسئله از این حرف‌ها گذشته بود، زیرا شوک مهم و بزرگ انقلاب 57 هم در راه بود."
از سال 58 (به بعد) که تغییر ساختار شروع شد، بحث بر سر این نبود که ساختار را تغییر دهیم تا تولید را بالا ببریم، بلکه تغییر ساختار اساساً با انقلاب، برای ایجاد قسط و عدالت مورد نظر قرار گرفت یعنی هدف در دوره اول اقتصاد کشور ایجاد قسط و عدالت بود. غرضم این نیست که این اقتصاد، آیا موفق بوده یا خیر بلکه منظورم این است که اگر قرار به ارزیابی ساختار اقتصادی این دوره می‌باشد، نباید از دید تولید به آن نگاه کرد بلکه هدف اقتصاد یعنی ایجاد قسط و عدالت باید مد نظر واقع شود.
در این مجموعه از شرایط، انقلاب اسلامی اتفاق افتاده و پرچم «بازپس‏گيري هويت» را برافراشته است و مي‏گويد كه شما مردم مسلمان، شما نه تنها بدون جهت تحقير شده‏ايد و زمينه‏اي براي تحقير وجود ندارد بلكه شما از آنان بالاتر هستيد. البته انقلاب نمي‏گويد كه چون شما پول بيشتر يا علم بيشتر يا تكنولوژي بهتر داريد بالاتريد، مي‏گويد دسترسي به قدرت لايزالي داريد (خدا) كه آن‏ها ندارند... در داخل ايران، همراهي و كمك وسيع مردم با انقلاب، خيلي‏ها را گيج كرده است، چرا كه انقلاب باعث شده كه قيمت‏ها به شدّت بالا برود، جنگ بر كشور تحميل شود، شهرها بمباران شوند ولي باز هم مردم به شدت از انقلاب حمايت كرده‏اند، دليلش اين است كه اكثريت جمعيت ايراني كه همان احساس تحقير تاريخي را داشته، آهسته آهسته به كمك انقلاب به اين موضع رسيد كه چرا تحقير»؟... ما همه انسانیم، می‌توانیم کارکنیم، می‌توانیم همراهی کنیم، می‌توانیم جامعه‌ای آرمانی بنا نهیم، هیچ احتیاجی به کمک خارجی نداریم؟! آن‌ها باید بیایند و از ما درس بگیرند.
انقلاب اسلامی قطعاً این حسّ «بازيابي خود» را به اکثریت مردم ایران داده بود و همین باعث حمایت و طرفداری وسیع همین مردم از انقلاب بوده و هست. همین وضعیت در مورد سایر کشورهای مسلمان هم صادق است. این انقلاب همین نوع کشش را برای سایر مسلمانان نیز فراهم می‌آورد. مسلمانان که بخش عمده و اساسی نفت صادراتی جهان، این ماده حیاتی انرژی دنیای صنعتی را در اختیاردارند.
بعید می‌دانم دنیای صنعتی که تا این حد وابسته به نفت است، متوجه این مسئله یعنی کشش ایدئولوژیک انقلاب اسلامی نباشد. دنیای صنعتی به احتمال زیاد نگران این نکته است که کشش ایدئولوژیک انقلاب اسلامی باعث تقویت بی‌ثباتی در کشورهای نفت‌خیز و لذا باعث بی‌ثباتی در عرضه نفت شود.
... جامعه ما طوری است که جهان خارج نگران این نکته است که ما جامعه خطرناکی هستیم، نه به دلیل این که بترسد که ما در بازار نفتی به بازی خطرناک بپردازیم، بلکه برای کشش ایدئولوژیک انقلاب اسلامی و شرایط منطقه که تلفیق این دو می‌تواند تمامی منطقه را به انفجار بکشاند و این انفجار با تهدید منابع انرژی جهانی می‌تواند دنیا را به سوی تحولات اساسی ببرد. در این شرایط، حفظ انسجام ملی در داخل کشور، بسیار اساسی و مهم است.


تنظیم از خسرو نور محمدی - محسن شمشیری

فهرست منابع ماخذ:

 

  حسين عظيمي، اصول و مكاتب فكري در مباحث توسعه، قسمت آخر، روزنامه سلام، 20/9/1374.

1.        حسین عظیمی، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، نشرنی، چاپ هشتم، 1387.

2.        ام.جی.سی ساری، مقدمه ای بر اقتصاد سنجی، مترجم: دکتر حسین عظیمی، انتشارات امیرکبیر، 1359.

3.        حسين عظيمي، ايران امروز در آينه مباحث توسعه، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1378.

4.        دکتر حسین عظیمی، به کوشش خسرو نورمحمدی، اقتصاد ایران: توسعه، برنامه ریزی، سیاست و فرهنگ، نشرنی، 1391.

5.    دکتر حسین عظیمی، کارکردهای نظام سیاسی در فرایند توسعه در اندیشه‌های دکتر حسین عظیمی، تهران، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1384.

6.        بیمه، توسعه و زندگی اقتصادی در جامعه-دکتر حسین عظیمی. مجله صنعت بیمه، پاییز 1375 - شماره 43.

7.        کتابخانه تخصصی سازمان حج و زیارت، گفتار یکم: بستر اقتصادی انقلاب ایران (از منظر اقتصاد سیاسی)، میزگرد دکتر حسین عظیمی.

8.        حسين عظيمي، اصول و مكاتب فكري در مباحث توسعه، قسمت آخر، روزنامه سلام، 20/9/1374.

9.        حسین عظیمی، انسان باوری، خرد باوری، دین‌باوری، همایش توسعه استان گیلان، 1377.

10.    حسين عظيمي، بر بستر اين اقتصاد، جامعه مدني شكل نمي‌گيرد، هفته‌نامه ميهن، 15/6/1376.

11.    حسین عظیمی، خروج از بحران نیازمند برنامه یا معجزه، همشهری، 25/11/78، ص8.

12.    حسين عظيمي، دولت، حضور در كدام حوزه‌ها، بخش سوم، 1375، همشهري، 2/11/1375.

13.  حسین عظیمی، سخنرانی ایرادشده در مهر 1381 با عنوان "الزامات توسعه ای و ساختار نهادی حکومت"، دو ماهنامه‌ی بررسیهای بازرگانی، شماره اول، مرداد و شهریور 1382.

14.    حسین عظیمی، ماهیت و روش‌ در علم اقتصاد، نشریه دانشگاه انقلاب، بهار و تابستان 1373، شماره 102-101، ص 132-115.

15.    حسین عظیمی، سخنرانی دکتر حسین عظیمی در کمیسیون اقتصاد مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، 1381.

16.  دکتر حسین عظیمی، آموزش ابتدایی و آینده توسعه در جامعه ایران، مجموعه مقالات سمپوزیم نقش آموزش ابتدایی و جایگاه مطلوب آن در جامعه، آموزش و پرورش استان اصفهان،  1373.

17.    دکتر حسین عظیمی، توسعه و دولت، سخنرانی و پرسش و پاسخ در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، 21/2/1373.

18.    دکتر حسین عظیمی، مقاله فرهنگ و توسعه، مجله ایران فردا، شماره1، خرداد و تیر،ص14-19، شماره 2، مرداد و شهریور، ص46-55، 1371.

19.  دکتر حسین عظیمی، تحولات شهرسازی و معماری کشور در گذر توسعه‌ای، چهارمین همایش سیاست‌های توسعه مسکن، همایش تخصصی بافت‌های شهری، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ملی زمین و مسکن، مشهد، 1376.

20.  دکتر حسین عظیمی، مناسبات اقتصادی طراحی‌شده در قانون اساسی، سخنرانی در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، برگزارکننده: موسسه دین و اقتصاد، 1381.

21.  حسین عظیمی، رسالت‌ها و وظائف در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 22/8/1381.

22.  حسین عظیمی، تحلیل شرایط و سیاست‌های اقتصادی در دوره جنگ ایران و عراق، فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی، سال هشتم، شماره 27، 1380.

23.    گفتگو با دکتر حسین عظیمی، نفت و توسعه، روابط عمومی وزارت نفت جمهوری اسلامی ایران، 2/12/1379، مکان: دفتر پروژه.

24.  مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی، مسائل اقتصاد ايران و راهكارهاي اساسي آن  سخنراني آقاي دكتر حسين عظيمي در كميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي (ويرايش اول)، زمستان 1381.

25.  دکتر حسین عظیمی، آموزش عالی در ایران و نقش آن از دیدگاه علم اقتصاد و مباحث توسعه، مجموعه مقالات نخستين سمینار آموزش عالی در ایران (جلد اول)، 1376.