اقتصاددانان در دهمین سالگرد نکوداشت دکتر عظیمی، بر ضرورت برنامه بلندمدت حمایت از تولید تاکید کردند

در همایش "سرمایه اجتماعی، اخلاق و توسعه" مطرح شد: افزایش از خود بیگانگی، یکی از شاخص های مهم افول اخلاقیات اجتماعی است

دکتر ترکمانی، اقتصاد دان و عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، افزایش از خود بیگانگی را از شاخصه های افول اخلاقیات اجتماعی دانست و خاطر نشان کرد: جدایی نیروی کار از محصولی که خلق می کند در او احساس درد و رنجش به وجود می آورد که به آن توجهی نمی شود.

 دکتر ترکمانی در همایش "سرمایه اجتماعی، اخلاق و توسعه"، در بررسی علل افول سرمایه های اجتماعی و اخلاقی گفت: ماده خام سرمایه اجتماعی، اخلاقیات اجتماعی، فضائل اخلاقی، صداقت و وفاداری است اما وقتی تبدیل به سرمایه های اجتماعی می شود که در قالب شبکه های اجتماعی سامان پیدا کند یعنی کمک کند به اینکه  اقدامات جمعی که انجام آنها بسیار مهم است، راحت تر صورت بگیرد. در ادبیات اقتصادی پدیده ای به نام فرصت طلبی وجود دارد که باعث می شود در فرایند اقتصاد به خصوص در عرضه کالاهای عمومی امکان مشارکت، کمتر فراهم شود.

او کارکرد سرمایه اجتماعی را در سرعت بخشیدن به تولید و انتقال کالا دانست و خاطر نشان کرد: کارکرد سرمایه اجتماعی  از طریق شبکه سازی اجتماعی این است که کمک می کند به اینکه کالاهای عمومی سریع تر و راحت تر تولید و در دست جامعه قرار گیرد.

ترکمانی گفت: از خود بیگانگی چیزی است که در جامعه ما وجود دارد و وضعیت بدی پیدا کرده. در این بستر طبیعی است که دیگر نهال اعتماد نمی تواند جوانه بزند و آنچه می تواند رشد کند علف های هرز بد بینی، بی اعتمادی، فرصت طلبی و...است و اقدام جمعی دچار شکست می شود.

او ادامه داد: همانطور که دکتر حمید عنایت در کتاب "جهان از خود بیگانه" می گوید:" آدمی در کشورهای جهان سوم به خاطر قواعد بازی حاکم، در خلوت یک جور و در ظاهر به گونه ای دیگر رفتار می کند که این یکی از شاخصه های افول اخلاقی و سرمایه اجتماعی در ایران است".

او افزود: پرسشی که وجود دارد این است که به لحاظ نظری چگونه می توان این پدیده را توضیح داد. من سه فرضیه را در این رابطه مطرح می کنم:

فرضیه اول بر ساخت و عملکرد اقتصادی تاکید دارد. مثلأ بر اساس فرضیه آقای کاتوزیان استدلال نفتی در این چارچوب قرار می گیرد.

فرضیه دوم بر ساخت فرهنگی جامعه تاکید دارد که نظریه رضاقلی تحت عنوان بافت قبیلگی جامعه ایران است که این نظریه بر این باور است که تجربه بازی های تکرار شونده که تا به امروز ادامه دارد در تار و پود نظام اجتماعی نقش بسته و بازی برای غارت یکدیگر بوده نه تامین حکومت و مالکیت یکدیگر.

فرضیه سوم تأکید بر ساخت و عملکرد سیاسی است که مربوط به نظام حکمرانی است و بیشتر در حوزه سیاست و جامعه شناسی سیاسی و اقتصاد سیاسی قرار می گیرد.

ترکمانی در پایان گفت: در مقیاس جهانی برای رویکرد اجتماعی و فرهنگی می توان نظریه نئوکلاسیکی و بازی ها را به عنوان چارچوب ارائه کرد که اعتقاد دارد افراد دارای عقلانیت اقتصادی و به دنبال سود هستند و اگر شرایط مساعد باشد این افراد به این نتیجه می رسند که منفعتشان در همکاری با یکدیگر است تا عمل انفرادی. بنابراین به این صورت قواعد مهمتری را برای اینکه آن همکاری های جمعی دوام بیشتری پیدا کند فراهم خواهند کرد.

دکتر یوسفی نیز در این همایش با بیان اینکه دین تنها عامل ایجاد فرهنگ دینی در میان جوامع نیست گفت: بحث دین و توسعه یک شعبه از بحث علم و دین است که در تعارضات قرن 17- 18 و بر اساس تعاریف غلط به وجود آمد.

دکتر یوسفی در همایش "سرمایه اجتماعی، اخلاق و توسعه" گفت: مرحوم دکتر عظیمی تعریفی از دین و توسعه ارائه می دهند و توسعه را از منظر علمی تعریف می کنند و اولین نکته ای که بیان می کنند این است که دین و فرهنگ دینی در مطالعات توسعه باید از هم جدا شود. دین چیزی هایی است که از طرف خدا بیان می شود و فرهنگ دینی  اصولا مواردی است که در میان مردم به عنوان دین تلقی می شود و سنت های دینی اعم از اعتقادات است و این فرهنگ دینی ریشه های مختلفی دارد که دین می تواند یکی از آنها باشد اما الزاما دین تنها عامل ایجاد فرهنگ دینی در میان جامعه نیست.

او ادامه داد: بحث دین و توسعه با تعریفی که از مرحوم عظیمی مطرح می شود یک شعبه از بحث علم و دین است و بحث علم و دین بحثی است که در تعارضات عده ای در قرن 17 و 18 و بر اساس تعریف غلطی بود که از دین و علم داشتند، مطرح شد.

او با بیان اینکه مکتوبات مختلف سعی می کنند اسلام را ضد پیشرفت نشان دهند اظهار کرد: آنطوری که در مکتوبات مختلف وجود دارد این است که قصد دارند به گونه های مختلف نشان دهند که اسلام با پیشرفت ناسازگار است و این را مطرح می کنند که دین از کرنشی در برابر خدا صحبت می کند که در رفتار بشر هم نمود پیدا می کند. بعضی ها هم اعتقاد دارند روحیه زهدگرایی و قناعت مانع پیشرفت مسلمانان شده یا دین اسلام با علم مبارزه می کند و این باعث شده این اتفاقات رخ دهد و همچنین چون در جوامع شرقی استبداد وجود داشته پس اسلام نتوانسته است از آزادی خود دفاع کند در نتیجه عقب مانده است.

جریان تفکر معنویت گرا در همه زمان ها یکسان نبوده است که می توان سه دوره را برای آن مطرح کرد:

دوره اول: این دوره در زمان رسول اکرم(ص) بوده است که به عنوان شخص ساده و زاهد، معنویت گرایی داشته اما در عین حال به هیچ وجه از مسوولیت ها اجتماعی خود کم نکرد.

دوره دوم: در این دوره افراد به اصطلاح زاهد لباس های خاصی همچون پشمینه می پوشیدند و به مرور زمان رفتارهای غیر متعارف از خود بروز می دادند مثل بیابانگردی. که ابراهیم ادهم از جمله این افراد بود که  9 سال در غار و 14 سال در بیایان زندگی کرد.

دوره سوم: در دوره سوم تعارض میان ان گروه از تصوف و جریان فقهی صورت می گیرد و این گروه در این مرحله به صورت فرقه و تشکیلات مطرح شدند که معمولأ در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم رخ داد.

او در پایان گفت: تصوف هیچ گاه در بطن تفکر و تمدن اسلامی قرار نگرفته به همین دلیل در میان تصوف با فرقه های مختلفی اعم از اعتدالی و افراطی مواجه می شویم. در هر دوره، رشد تفکر افراطی صفویه واکنشی در قبال زمانه بوده است که اگر در شرایط اخلاقی اجتماعی زمان رسول خدا باقی می ماند زمینه رشد این تفکرات کمتر می شد. رشد تفکر صوفیه در جهان اسلام و اعتقاداتی که با تعالیم دینی ناسازگار بود موجب شد تا اندیشمندان بسیاری در هر دو دوره علیه آنان موضع گیری نمایند. در "تحفة العقول" روایاتی نقل شده که حاکی از انتقاد صریح امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) و مناظرات آنان با این گروه است