رشد 74 درصدي جابجايي پول از طريق چك و تراكنش بانكي متاثر از تحولات بازار ارز و كالا در يكسال اخير

اقتصاد گردان  – محسن شمشيري 

نگاهي به آمار معاملات بانكي و پولي كشور از طريق چك هاي عادي و رمزدار و تراكنش هاي بانكي از طريق خودپردازها، كارت خوان هاي فروشگاهي، پايانه هاي شعب و انتقال پول در معاملات بين بانكي پايا، ساتنا، شتاب و شاپرك و... نشان مي دهد كه حجم جابجايي پول و معاملات بانكي و پولي كشور در يكسال اخير منتهي به تير و مرداد 97، افزايش قابل توجهي داشته و مبلغ چك هاي عادي و رمزدار با رشد 95 درصدي در يكسال،‌ تقريبا دو برابر شده است. همچنين مبلغ تراكنش هاي بانكي نيز در تيرماه 97 نسبت به تير 96 با 46 درصد رشد مواجه شده  است. 

 رشد 95 درصدي مبلغ جابجايي 304 هزار ميليارد تومان با چك كه عمدتا توسط چك هاي رمزدار انجام شده و همچنين مبلغ  203 هزار ميليارد تومان تراكنش بانكي در تيرماه 97 نشان مي دهد كه ماهانه بيش از 507 هزار ميليارد تومان جابجايي پول از طريق تراكنش هاي بانكي و چك رمزدار و عادي در كشور انجام مي شود كه در مقايسه با سال قبل كه 293 هزار ميليارد تومان بوده، روي هم رفته معادل   214 هزار ميليارد تومان معادل 74 درصد رشد كرده است. 

اين رشد 74 درصدي جابجايي پول از طريق تراكنش هاي بانكي و چك، در مقايسه با تورم نقطه به نقطه 24 درصدي يكسال اخير نشان دهنده رشد حقيقي 50 درصدي كل جابجايي پول در كشور است كه نشان مي دهد متاثر از شرايط يكسال اخير اقتصاد ايران، فضاي كسب وكار، التهاب بازار ارز و سكه و... باعث افزايش جابجايي پول در حساب هاي بانكي، بازار پول، انتقال بين بانك ها و حساب هاي مختلف شده و براي خريد ارز و سكه، كالا، خودرو، خروج سرمايه و مهاجرت، تبديل به كالا براي حفظ ارزش پول و مخارج عادي زندگي اقتصادي و معاملات معمولي فضاي كسب وكار... به كار گرفته شده است

از سوي ديگر، تعداد و مبلغ تراكنش هاي بانكي در يكسال اخير  و منتهي به تيرماه 97 نشان مي دهد كه متاثر از فضاي كسب و كار و التهابات بازار ارز و سكه و تحولات بانكي، تحولات بازار پول و بانكداري كشور، تعداد تراكنش ها از  ماهانه حدود 1.37 ميليارد به 1.77 ميليارد در تيرماه 97 رسيده و حدود 30 درصد افزايش داشته است. همچنين مبلغ تراكنش ها نيز از حدود 138 هزار ميليارد تومان در تيرماه سال 96 به 203 هزار ميليارد تومان در تيرماه 97 رسيده و 46 درصد رشد داشته است. 

از سوي ديگر، مقايسه آمار چك هاي وصولي، برگشتي و سهم چك هاي رمزدار در مرداد97 با مردادماه 96 نشان مي دهد كه  اگرچه  تعداد وصولي چك ها در هر دو دوره تقريبا يكسان بوده و حدود 9 ميليون فقره در يك ماه بوده است. اما  از نظر مبلغ در مردادماه 97 تقريبا به ميزان دو برابر مردادماه 96 مبادله  بانكي از طريق چك انجام شده و مبلغ وصولي چك ها با عدد 304 هزار ميليارد تومان نسبت به عدد 155 هزار ميليارد تومان در مردادماه 96 به ميزان 95 درصد رشد كرده است در حالي كه ميزان تورم نقطه به نقطه در اين يكسال حدود 24 درصد بوده، اما تحولات اخير از جمله سه برابر شدن نرخ ارز و افزايش قيمت كالاها و خدمات، گردش مالي بيشتر در بازار ارز و سكه و كالا و... موجب شده كه استفاده از چك و مبادلات پولي افزايش قابل توجهي داشته باشد. 

به گزارش تعادل،‌ آمارها نشان مي دهد كه  از تعداد 9 ميليون چك وصول شده به ميزان 7.8 ميليون فقره چك عادي به مبلغ بيش از 70 هزار ميليارد تومان و 1.2 ميليون فقره چك رمزدار به مبلغ 234 هزار ميليارد تومان بوده است. اين ارقام در مردادماه 96 به ميزان 8 ميليون و 256 هزار چك عادي به مبلغ 49 هزار ميليارد تومان و 780 هزار چك مرزدار به مبلغ 106 هزار ميليارد تومان بوده است. 

به عبارت ديگر، در حالي كه 87 درصد تعداد و 23 درصد مبلغ چك هاي وصول شده را در مردادماه 97 چك عادي شامل شده و 13 درصد تعداد و 77 درصد مبلغ وصولي را چك هاي رمزدار تشكيل داده است. اما اين ارقام در مردادماه 96 نشان مي دهد كه 91 درصد تعداد و 31 درصد مبلغ چك هاي وصولي چك عادي و بيش از 8 درصد چك ها و 68 درصد مبلغ را چك رمزدار شامل مي شده است. 

 از سوي ديگر،  در سال 97 به دلايل مختلف از جمله نوسانات والتهاب اقتصادي، رشد چك هاي برگشتي در سال 96 كه تا 23 درصد مبلغ چك ها را به خود اختصاص داده بود، مردم تمايل پيدا كرده اند كه از چك رمزدار بيشتر استفاده كنند و در نتيجه در مردادماه 97 نسبت به مردادماه 96 هم تعداد چك رمزدار حدود 4.4 درصد و هم مبلغ چك رمزدار حدود 8.5 درصد بيشتر شده است. 

متاثر از اين تحولات اقتصادي والتهاب بازار ارز و سكه و كالاها، و همچنين افزايش سهم چك رمزدار از مبادلات بانكي كه عملا 77 درصد مبلغ وصولي را به خود اختصاص داده، برگشتي چك ها نيز كاهش يافته و از حدود 22 درصد مبلغ چك هاي مبادله شده با تعداد 1.5 ميليون فقره چك به مبلغ 138 هزار ميليارد ريال به عدد 15.6 درصد با عدد 1.2 ميليون فقره و 130 هزار ميليارد ريال رسيده است. 

يعني متاثر از افزايش سهم 8.5 درصدي مبلغ چك هاي رمزدار از كل وصول چك ها در يكسال منتهي به مرداد 97، رقم  مبلغ برگشتي ها نيز 6.4 درصد كمتر شده است. 

از سوي ديگر، تعداد و مبلغ تراكنش هاي بانكي در يكسال اخير  و منتهي به تيرماه 97 نيز نشان مي دهد كه متاثر از فضاي كسب و كار و التهابات بازار ارز و سكه و تحولات بانكي، تحولات بازار پول و بانكداري كشور، تعداد تراكنش ها از  ماهانه حدود 1.37 ميليارد به 1.77 ميليارد در تيرماه 97 رسيده و حدود 30 درصد افزايش داشته است. 

همچنين مبلغ تراكنش ها نيز از حدود 138 هزار ميليارد تومان در تيرماه سال 96 به 203 هزار ميليارد تومان در تيرماه 97 رسيده و 46 درصد رشد داشته است. 

اين تحولات و رشد قابل توجه تعداد و مبلغ تراكنش ها كه بالاتر از نرخ تورم نقطه به نقطه 24 درصدي يكسال اخير است، نشان مي دهد كه در يك سال اخير متاثر از تحولات بازار ارز و سكه و كالا، خروج سرمايه و مهاجرت، جابجايي پول به حساب هاي بلندمدت و كوتاه مدت و جاري، افزايش خريد كالا و ارز و سكه، معاملات پولي و بانكي و تراكنش ها،و جابجايي پول در حساب هاي مختلف بانكي افزايش يافته است. 

در مرداد ماه ١٣٩٧، در کل کشور حدود 9.1 ميليون فقره چک عادي بـه ارزشـی حـدود ٨٣٣ هـزار ميليارد ريال مبادله شد که نسبت به مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتيـب 4.6 درصـد و 3.9 درصد کاهش نشان ميدهد 

همچنين در استان تهران بالغ بر 3.2 ميليون فقره چک به ارزشی بالغ بر ٤٦٥ هزار ميليارد ريال مبادله شد . به عبارت ديگر،  35 درصد تعداد و 56 درصد مبلغ چك ها مربوط به تهران بوده است. 53.1 درصد از تعداد چك هاي مبادله اي کل کشور در سه استان تهـران، اصـفهان و خراسـان رضـوي مبادله شده كه تهران 35 درصد، اصفهان 9 درصد و خراسان رضوي 8 درصد سهم داشته اند. از نظر ارزش نيز 67 درصد مبلغ چك ها مربوط به تهران با 55 درصد، خراسان رضوي و اصفهان هر يك  به تنهايي با نزديك به 6 درصد سهم داشته اند. 

همچنين از كل چك هاي مبادله شده به ميزان 7.8 ميليون چك به ارزش 703 هزار ميليارد ريال وصول شده كه با كاهش 3.8- درصد در تعداد و 3- درصد در مبلغ همراه شده است. به عبارت ديگر، 86 درصد تعداد و 84 درصد مبلغ چك ها وصول شده است. 2.8 ميليون چك به ارزش 401 هزار ميليارد ريال از وصولي ها مربوط به تهران بوده و 87 درصد تعداد و 86 درصد مبلغ چك ها در تهران وصول شده است. 

در ساير استان ها نيز بيشترين نسبت تعداد چك وصولي مربوط به گيلان با 89 درصد، يزد 88 درصد، البرز 88 درصد،  بوده و كمترين نيز متعلق به كهگيلويه و بويراحمد 78 درصد، كردستان 79 درصد، چهارمحال و بختياري 80 درصد نسبت تعداد چك هاي وصولي بوده است. 

از نظر مبلغ نيز بيشترين نسبت ارزش وصولي ها مربوط به كهگيلويه و بويراحمد 89 درصد، البرز 89 درصد، خوزستان 88 درصد، بوده و كمترين ارزش وصولي ها نيز مربوط به هرمزگان 60 درصد، سمنان 75 درصد، گلستان 78 درصد است كه نشان مي دهد فضاي كسب وكار در برخي استان هاي محروم تا چه حد متفاوت از ساير استان هاي با رونق اقتصادي بيشتر است.

همچنين بـالغ بـر 1.2 ميليـون فقـره چـک بـه ارزشـی حـدود ١٣٠ هزارميليارد ريال برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتيب 9 درصد و 8 درصد کاهش نشان ميدهد. در كل كشور 13.5درصد از کل تعداد چك هاي مبادله اي و 15.6 درصـد از کل مبلغ چك هاي مبادله اي برگشت داده شده است. 

همچنين در استان تهـران حـدود ٤١١ هـزار فقـره چـک بـه ارزشـی بـالغ بـر ٦٤ هزار ميليارد ريال برگشت داده شد. به عبارت ديگر،  در استان تهران 12.7 درصد از کل تعداد چك هاي مبادله اي و 13.8 درصـد از کل مبلغ چك هاي مبادله اي برگشت داده شده است. 

در ماه مذکور در بين ساير استانهاي کشور بيشترين نسبت ارزش چك هاي برگشتي بـه کـل ارزش چك هاي مبادله شده در استان به ترتيب بـه اسـتان هـاي هرمزگـان ٣٩ درصـد، سـمنان ٢٤ درصـد وگلســتان ٢١ درصــد اختصــاص يافتــه اســت . كمترين برگشتي ها نيز مربوط به اســتان هــای کهگيلويــه و بويراحمــد ١٠ درصــد، البرز 10 درصد و خوزستان ١١ درصد بوده كه کمترين نسبت ارزش چك هاي برگشتي به کـل ارزش چك هاي مبادله شده را به خود اختصاص داده اند 

در مرداد ماه ١٣٩٧، در كل كشور حدود 1.2 ميليون فقره چک به ارزشـی بـالغ بـر ١٢١ هـزار ميليارد ريال به دلايل کسري يا فقدان موجودي برگشـت داده شـده اسـت. در واقـع در کـل کشـور از نظر تعداد ٩٦ درصد و از نظر ارزش 93 درصد از کل چك هاي برگشتي به دلايـل کسـري يـا فقدان موجودي بوده است. در ماه مورد گزارش، در استان تهران بالغ بر ٣٩٢ هزار فقره چک بـه ارزشـی حـدود ٦٠ هـزار ميليارد ريال به دلايل کسري يا فقدان موجودي برگشت داده شده است. در واقـع در اسـتان تهـران از نظر تعداد ٩٥ درصد و از نظر ارزش 92 درصد از کل چك هاي برگشتي به دلايـل کسـري يـا فقدان موجودي بوده است

 در بين ساير استانهاي کشور، بيشترين نسـبت ارزش چك هاي برگشـتي بـه دلايل کسري يا فقدان موجودي به کل ارزش چك هاي برگشتي در استان، به ترتيب به اسـتانهـاي چهارمحال و بختياری ٩٧ درصد، اردبيل ٩٧ درصد و کهگيلويه و بويراحمـد و فـارس هـر يـک ٩٧ درصــد اختصــاص يافتــه اســت واســتانهــای هرمزگــان42 درصــد، کرمانشــاه 88 درصــد ولرستان٩٢ درصد کمترين نسبت ارزش چك هاي برگشتي به دلايل کسري يا فقدان موجودي بـه کل ارزش چك هاي برگشتي در استان را به خود اختصاص داده است

در مرداد ماه ١٣٩٧، دركل كشور حـدود 1.2 ميليـون فقـره چـک رمـزدار بـه ارزشـی حـدود ٢٣٣٩ هزار ميليارد ريال وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتيـب 8.7 درصد و27.3 درصد افزايش داشته است.

 در ماه مورد گزارش در استان تهران بالغ بر ٤١١ هزار فقره چک رمـزدار بـه ارزشـی بـالغ بـر ١٧٢٠ هزار ميليارد ريال وصول شد. در ماه مذکور 50.2 درصد از تعداد چك هاي رمزدار وصولي در سه استان تهـران 34.9درصـد، خراسان رضوي ٧/٧ درصد و اصفهان 7.6 درصـد وصـول شده اسـت کـه بيشـترين سـهم را در مقايسه با ساير استانها دارا بوده اند. همچنين 80.3 درصد از ارزش چك هاي فوق در استانهاي تهران 73.5 درصـد، اصـفهان و خراسان رضوي هر يک 3.4 درصد وصول شده است 

 در مرداد ماه ١٣٩٧، دركل كشور بالغ بر ٩ ميليون فقره چک وصول شد که از اين تعـداد بالغ بر 7.8ميليون فقره عادي و حدود 1.2 ميليون فقره رمزدار بوده است. بر اين اساس دركل كشور 86.9 درصد از کل تعداد چك هاي وصولي، عادي و 13.1 درصد رمزدار بوده است . از نظر مبلغ نيز  ٣٠٤٢ هزار ميليـارد ريـال چـک وصـول شده کـه بالغ بر٧٠٣ هزار ميليارد ريال چک عادي و حدود ٢٣٣٩ هزار ميليارد ريال چـک رمـزدار مـيباشـد. به عبارتي در كل كشور 23.1 درصـد از کـل ارزش چك هاي وصـولي، عـادي و 76.9 درصـد رمـزدار بوده است

با مقايسه چك هاي رمزدار با سهم 23 درصدي از تعداد و 77 درصدي از مبلغ،  با چك هاي عادي با سهم87 درصدي از تعداد و 23 درصدي از مبلغ، مي توان نتيجه گرفت كه رمزدارها عملا 3.3 برابر چك هاي عادي در معاملات پولي اثرگذار هستند و به دليل بالا بودن سهم چك هاي برگشتي كه از حدود 23 درصد مبلغ چك ها در سال 96 به 15.6 درصد در مردادماه رسيده، مشتريان ترجيح مي دهند كه چك رمزدار بيشتر استفاده كنند و استفاده از چك هاي عادي را كاهش داده اند.   

در مرداد ماه 96 نيز بالغ بر٩ ميليون فقره چک وصول شده که از اين تعداد بالغ بر٨٢٥٦ هزار فقره چک عادي و بالغ بر٧٨٠ هزار فقره چک رمزدار بوده است. 91.4 درصد از کل تعداد چکهاي وصولي چک عادي و 8.6 درصد چک رمزدار بوده است  از نظر مبلغي بالغ بر ١٥٥٤ هزار ميليارد ريال چک وصول شده که حدود ٤٩٠ هزار ميليارد ريال چک عادي و بـالغ بـر ١٠٦٤ هـزار ميليـارد ريـال چـک رمـزدار بوده است.  به عبارتي  31.5 درصد از کل مبلغ چک هاي وصـولي چـک عـادي و 68.5 درصد چک رمزدار بوده است

به عبارت ديگر، سهم چك هاي رمزدار در مرداد 97 نسبت به مرداد 96 به ميزان 4.4 واحد درصد از نظر تعداد  و 8.5 واحد درصد از نظر مبلغ افزايش داشته اند  و سهم چك هاي رمزدار در يكسال گذشته نسبت به اقتصاد ملي و مبادلات پولي و بانكي افزايش داشته است 

در مرداد ماه ١٣٩٦ درکل کشور بالغ بر 1.5 ميليون به مبلغ 13.8 هزار ميليارد تومان، معادل 15.8 درصد تعداد و 22 درصد مبلغ چك هاي مبادله اي برگشت خورده است و در شهريور ماه ١٣٩٦، درکـل کشـور بـالغ بـر 1.4 ميليـون فقـره چـک بـه مبلغـي بـالغ بـر 12.8 هزارميليارد تومان معادل 15.6 درصد تعداد و 21.8 درصد مبلغ چك هاي مبادله اي  برگشت داده شده است. در شهریور  نيز در کل کشور بالغ بر 8.4 میلیون فقره چک وصول شده است که از این تعداد بیش از 7.7 میلیون فقره چک عادی و حدود 0.7 میلیون فقره چک رمزدار بوده است. براین اساس در کل کشور 91.7 درصد از کل تعداد چک های وصولی، چک عادی و 8.3 درصد چک رمزدار بوده است. همچنين مبلغی حدود هزار و 572 هزار میلیارد ریال چک وصول شد که حدود 461 هزار میلیارد ریال چک عادی و حدود هزار و 111 هزار میلیارد ریال چک رمزدار بود. به عبارتی در کل کشور 29.3 درصد از کل مبلغ چک های وصولی، چک عادی و 70.7 درصد چک رمزدار بوده است.

در اسفندماه ١٣٩٦ درکل کشور بالغ بر 9968 هزار فقره چک وصـول شد کـه از ایـن تعداد بالغ بر8648 هزار فقره چک عادی و حدود 1320 هزار فقره چک رمزدار بوده است. بر ایـن اساس در کل کشور 86.8درصد از کل تعداد چک هـای وصـولی، چـک عـادی و13.2 درصـد چـک رمزدار بوده است. 

در اسفند 96 در کل کشور مبلغی حدود 3661هزار میلیارد ریال چک وصـول شد که حدود 691 هزار میلیارد ریال چـک عـادی و حـدود 2970هـزار میلیـارد ریـال چـک رمـزدار است. به عبارتی در کل کشـور 18.9درصـد از کـل مبلـغ چک های وصـولی، چـک عـادی و 81.1 درصد چک رمزدار بوده است.

اين نكته نشان مي دهد كه در سال هاي اخير با حقوقي شدن چك ها و افزايش تعداد برگشتي، توجه به چك هاي رمزدار در مبادلات بانكي و همچنين اطمينان از وصول مبلغ آن به شدت افزايش يافته و سهم چك رمزدار به بيش از 81 درصد مبلغ چك ها رسيده و با وجود گردش 8.6 ميليون چك عادي در كشور سهم چك عادي به 19 درصد مبلغ چك محدود شده است. در اسفند 96 به ميزان 10 ميليون چك به مبلغ 87600ميليارد تومان مبادله شده كه نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ 4.4 و 20 درصد افزايش داشته است که از این تعداد 8.6 ميليون فقره به مبلغ 69 هزار ميليارد تومان وصول شده كه نسبت به بهمن ماه 96 تعداد آن 5.7 درصد و مبلغ آن 19 درصد افزايش نشان مي دهد. از سوي ديگر بالغ بر 1.4میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 185 هزار میلیارد ریال برگشت داده شده كه نسبت به بهمن ماه از نظر تعداد 3.1 درصد و از نظر مبلغ 23.7 درصد افزايش نشان مي دهد. براين اساس 14 درصد تعداد و 21 درصد مبلغ چك هاي مبادله شده برگشت خورده است. همچنين در استان تهران نيز 3.7 ميليون فقره با ارزش 56 هزار ميليارد تومان مبادله شده است. كه 3.2 ميليون به مبلغ 443 هزار ميليارد ريال آن وصول شده و 479 هزار فقره آن به ارزش حدود 118 هزار ميليارد ريال برگشت خورده است. براين اساس در كل كشور تعداد 13.9 درصد چك هاي مبادله شده و 21 درصد مبلغ آنها برگشت خورده است.