مصرف و اتلاف آب و برق 50 سال پس از ملي شدن آب؛ تعريف حقآبه، حق نسق و حق زارعانه، احترام به آب در آيين ايرانيان و معبد آناهيتا

اقتصاد گردان - عباس بشيري، محسن شمشیری:

‌قانون آب و نحوه ملی شدن آن - مصوب ۲۷ تیر ۱۳۴۷ مجلس شورای ملی و ۱۲ تیر ۱۳۴۷ مجلس سنا –در تاریخ ۷ امرداد ۱۳۴۷ به توشیح محمدرضا پهلوی رسید. این قانون دارای شصت و شش ماده و پنج تبصره  وشامل کلیات،  مالکیت عمومی و ملی آب، حقابه و اجازه مصرف،  صدور پروانه مصرف، شرایط استفاده و نحوه مصرف آب، آب‌های مصرفی نشده،  وظایف و اختیارات، آب‌های زیر زمینی،  حفاظت و نگهداری تاسیسات مشترک،  تملک و تصرف اراضی و اعیانی‌های مورد نیاز، وصول آب بها و دیون،  جلوگیری از آلودگی منابع آب،  تخلفات و جرایم و مقررات مختلفه است.

هزاران سال است که ایرانیان درک کرده اند که عامل کمیاب تولید و زندگی آنها آب است و مانند اروپایی ها که عامل کمیاب تولید زمین است و آب بسیار داشته اند، ایران با مشکلاتی متفاوت مواجه است و 75 درصد کشور کویر و بیابانی است و به همین خاطر بی نظیرترین راهکار حفظ آب در زیر زمین و کاهش تبخیر آب به صورت قنات و آبخوانداری و... را برای هزاران سال اجرا کرده اند و به دنیا درس زندگی و احترام به آب داده اند و در حفظ پاکی عناصر اصلی زندگی و طبیعت یعنی آب، باد وخاک و آتش کوشش کرده اند تا جایی که رب النوع یا خدای آب آناهیتا قوی ترین رب النوع بوده ومعابد آناهیتا در نقاط مختلف کشور قابل مشاهده است و آب از احترام بسیاری همراه است و در ادبیات ایران بسیار از آب گفته شده و حتی مهریه دختران این سرزمین نیز در گذشته آب تعیین می شده است که کمک قابل توجهی در قدرت اقتصادی خانوارها و مردم بوده است. 

در 100سال اخیر نیز اگرچه شعارهای  آزادی خواهانه،  مشروطه خواهی، حکومت قانون، تشکیل مجلس مورد توجه بوده اما با رشد فناوری و تجدد خواهی، تحولات اقتصادی، ورود نفت به اقتصاد کشور و...به تدریج موضوعاتی مانند اصلاحات ارضی، آبخوانداری، سدسازی و... مورد توجه قرار گرفت و حتی طرح های شیرین سازی آب در قرارداد با کشورهای خارجی در سال 1345، امضا شده و قانون ملی شدن آب، و مفاهیم حقآبه و.. در دستور کار بوده است. 

اما با برقی کردن چاه های آب کشاورزی، رشد جمعیت و مصرف، افزایش صادرات محصولات کشاورزی ایران به خاطر ارزانی آن بدون توجه به ظرفیت آب کشور، و... عملا فشار مضاعفی بر منابع آب کشور و حتی خاک حاصلخیز و پوشش گیاهی و درختان و باغ ها که میلیون ها سال است ایجاد و حفظ شده، وارد شد و عملا جمعیتی چند برابر ظرفیت اقلیم ایران با مصرف سرانه هر ایرانی چند برابر انسان های قبلی مواجه شدیم و زباله ها و فاضلاب بسیار و... منابع آب را تهدید کرد. 

مردم در طول تاریخ ایران که عمدتا با جمعیتی معادل 4 تا 8 میلیون نفر قبل از قرن 14 هجری خورشیدی، زندگی می کردند، سازوکار طبیعت را درک کرده بودند، بهای آب و زمین را می دانستند.  اما با رشد تجارت جهانی، بهداشت عمومی و صنعت و روش های زندگی، عملا شهرهایی ساخته شده  که در کنار ساختار نامتناسب اقتصادی و اجتماعی ایران در مقایسه با ظرفیت های اقلیمی، در کنار رشد درآمد بادآورده نفت، صنعت، ساخت و ساز و... عملا به تخریب محیط زیست منجر شده است و 10 برابر شدن جمعیت، 100 برابر شدن مصرف،  میلیون ها برابر شدن تولید زباله و ضایعات و تخریب محیط زیست، نابودی باغ ها و درختان، منابع آب را نیز نابود کرده و عملا به سمت تغییرات اقلیمی حرکت می کند که در چند دهه آینده نه تنها پوشش گیاهی زاگرس و البرز و غرب کشور را نیز تهدید خواهد کرد بلکه باعث مهاجرت انسان ها خواهد شد. 

در کنار این تخریب ها، مسوولان و سیاستمداران به بهانه حفظ قدرت خرید و رضایت مردم، عملا قیمت آب و برق و انرژی و بنزین را در سطح پایین حفظ کرده اند و علامت غلطی به مصرف کنندگان داده اند که آب و برق بیشتر مصرف کنید همه به دنبال شهر نشینی و خرید خودروی شخصی باشید و... 

لذا در شرایط کنونی، یکی از راهکارها که حداقل در بخش کشاورزی و صنعت و تولید می تواند موثر باشد، افزایش قیمت آب و برق است تا روش های صرفه جویی در دستور کار باشد و بحران را به تاخیر بیندازد تا به تدریج زیرساخت های فاضلاب، روش های تولید، آبخوانداری، آبیاری قطره ای، کنترل جمعیت، انتقال امکانات از شهرهای بزرگ به سایر نقاط و... بتواند به کمک مردم بشتابد. 

در این مسیر، حکومت، دولت و مردم هیچ چاره ای جز جلب مشارکت همگانی، افزایش اعتماد، تغییرات ساختاری در فضای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی ندارند و نمی توان با توهم داشتن نفت و منابع دیگر، مجانی زندگی کرد. قیمت برق و آب و... را مفت اعلام کرد. یارانه پرداخت کرد و هزینه های سرمایه گذاری عمرانی را به صفر رساند و تنها به هزینه های جاری و روزمره گی اقتصاد پرداخت تا هر که زور بیشتری دارد از امکانات و منابع و پول بیشتر استفاده کند و فرصت ها را بسوزاند و دیگران در رنج و مشقت زندگی کنند. 

حکومت باید تحولات عمده ساختار سیاسی اقتصادی اجتماعی را با مردم در میان گذاشته و حتی اگر لازم باشد از طریق انتخابات شفاف و آزاد، مسیر آینده کشور را به رفراندوم بگذارد و مانند اصلاحات ارضی در گذشته، طرح های عمده را به رای مردم بگذارد تا حمایت و اعتماد مردم به دولت را جلب و زمینه اصلاحات اساسی و گسترده برای حل ابرچالش های کشور را فراهم کند. 

به  مناسبت و 50 سال قانون ملی شدن آب در ایران، و در شرایطی که مشکل کم آبی و قطعی برق کشور را با مشکلات بسیاری همراه کرده و در آینده مهاجرت مردم وخشکیدگی کشور به یکی از نگرانی های جدی تبدیل خواهد شد لازم است که بانگاهی تاریخی به موضوع اب، نکات مهمی را برای کاهش مشکلات آب و برق در آینده مورد توجه قرار دهیم و از اتلاف منابع آب و برق و انرژی بکاهیم و نیاز مردم را تامین کنیم و از صادرات آب کشور به قیمت ارزان به صورت محصولات کشاورزی و... بکاهیم و درنگهداری از منابع آب در زیرزمین و آب های جاری نیز کوشش کنیم زیرا کشوری که هزاران سال است با عامل کمیاب تولید دست وپنجه نرم کرده و برای یک کاسه آب بیشتر حتی محل روستا را نیز تغییر داده و صدها مفهوم حقوقی و محلی برای استفاده از آب به کار گرفته شده،  و کیلومترها قنات حفر کرده، هنوز می تواند با روش های مناسب مشکل آب و برق را حل کند.