اوراق وقف، قرض الحسنه و مشاركت ابزار تامين مالي طرح هاي عام المنفعه

خبراقتصادي - پژوهشکده پولی و بانکی در مقاله اي با عنوان تبیین ظرفیت ابزارهای مالی اسلامی در تامین مالی طرحهای غیرانتفاعی به قلم  وهاب قلیچ، نكات قابل توجهي را در رابطه با اوراق تامين مالي طرح هاي غيرانتفاعي يادآور شده و نتيجه گرفته كه به لحاظ نظری اوراق وقف، اوراق قرض الحسنه و اوراق مشارکت سه دسته از اوراقی هستند که ظرفیت استفاده به عنوان ابزار تامین مالی طرح های عام المنفعه و غیرانتفاعی را دارا می باشند

اين مقاله تاكيد دارد كه برای ممانعت از رجوع مکرر دولت به استقراض از نظام بانکی و خلق پول به عنوان راه حلی سریع و در دسترس اما پرهزینه و تورم زا برای تامین کسری بودجه، بایستی به بررسی و طراحی ابزارهای مالی مشروع، سهل الاجرا و کاربردی جهت تامین مالی این کسری دولت روی آورد. 

با توجه به الزام ابزارهای مالی قابل کاربرد در کشور به تبعیت از اصول حقه شریعت اسلامی، نمیتوان در این مسیر از ابزارهای اقتصاد متعارف همچون اوراق قرضه

دولتی استفاده نمود.

از آنجا که طرح های عام المنفعه و غیرانتفاعی در تابع مخارج دولت سهم مهمی را به خود اختصاص داده اند، استفاده از اوراق بهادار اسلامی برای تامین مالی این دسته از طرح ها به عنوان یک راهکار جهت تامین کسری بودجه دولتی قابل تصور است. با نگاهی به ادبیات مالی اسلامی درمی یابیم که اوراق بهادار اسلامی از جمله ابزارهایی هستند که میتوان کاربردپذیری آنان را در تامین مالی کسری بودجه دولت در بخش طرحهای غیرانتفاعی مورد مطالعه و پژوهش قرار داد.

تبیین ظرفیت دو دسته از اوراق بهادار اسلامی غیرانتفاعی شامل اوراق وقف و اوراق قرض الحسنه در تامین مالی اینگونه طرحها از جمله مباحث این تحقیق بوده است. اما با توجه به محدودیت کاربرد اوراق غیرانتفاعی مذکور در شرایط فعلی اقتصاد ایران، به اوراق مشارکت به عنوان یکی از اوراق بهادار اسلامی انتفاعی پرداخته شده و پس از معرفی چالش ماهیت سود این نوع اوراق در بکارگیری در طرحهای غیرانتفاعی، راه حلهایی برای رفع این چالش عنوان شده است. 

سابقه دیرین کسری بودجه دولت در اقتصاد ایران و اثرات نامطلوب آن بر متغیرهای کلان اقتصاد موجب شده است که تامین این کسری از مسیر صحیح همواره یکی از مهمترین دغدغه های اقتصاد ایران به حساب آید. یکی از مسیرهای تامین کسری بودجه دولتی فراه مسازی منابع مالی برای طرحهای عمرانی دولت است. از آنجاکه طرحهای عام المنفعه و غیرانتفاعی در تابع مخارج دولت سهم مهمی را به خود اختصاص داده اند، استفاده از اوراق بهادار اسلامی برای تامین مالی این دسته از طرح ها به عنوان یک راهکار جهت تامین کسری بودجه دولتی قابل تصور است. 

تبیین ظرفیت دو دسته از اوراق بهادار اسلامی غیرانتفاعی شامل اوراق وقف و اوراق قرضالحسنه در تامین مالی اینگونه طرحها از جمله نتایج این تحقیق است. 

کسری بودجه دولت مفهومی آشنا، قدیمی و نه چندان خوشایند در ادبیات اقتصادی کشور است. تامین کسری  بودجه در کشورهایی همچون ما که به علت نقص زیربناهای نهادی و اقتصادی کمتر توان اخذ درآمدهای مالیاتی را دارند و یا آنکه توان لازم را دارند اما به علت نشست اقتصاد در قوس رکودی، چشم انداز مثبتی از جمع آوری درآمدهای مالیاتی وجود ندارد، تنها به یک راه حل آسان و البته پرهزینه ختم میشود: استقراض دولت از نظام بانکی.

 سوال اصلی این پژوهش اینگونه طرح میشود: با توجه به عدم سودآوری طرحها و پروژههای عام المنفعه و غیرانتفاعی دولتی، اوراق بهادار اسلامی چه ظرفیت هایی برای تامین مالی اینگونه طرح ها را دارا میباشند؟

در این تحقیق افزون بر معرفی دو اوراق وقف و قرض الحسنه، یک اوراق انتفاعی که اوراق مشارکت باشد را نیز معرفی كرده و بدیهی است اکتفا نمودن به ابزارهای غیرانتفاعی نمیتواند به تنهایی به تامین مالی طرحهای عام النفعه منجر شود و از اینرو نیاز است که اوراق انتفاعی همچون اوراق مشارکت را به نحوی طراحی و برنامه ریزی نمود که بتوان با استفاده از آن منابع مناسبی را از سرمایه گذاران در این راستا جذب نمود.