ایران یکی از 15 قدرت معدنی جهان با 1 درصد جمعیت و 7 درصد ذخایر معدنی کشف شده جهان
کارآفرینان بخش خصوصی با وجود برخورداری ایران از 7 درصد ذخایر معدنی جهان، با مشکلات ساختاری و عدم همراهی سازمان ها و نهادها مواجهند
این گزارش به بررسی و توصیف بخشی از شاخص های عمده بخش معدن در سال های اخیر پرداخته است که شامل شاخص های تولید، سرمایه گذاری، ارزش افزوده، و ذخایر معدنی، در بخش معدن کشور است و نشان می دهد که با وجود ذخایر عظیم موجود در کشور، تاکنون چه میزان از ذخایر کشف شده، به بهره برداری رسیده و تا چه میزان ارزش افزوده ایجاد کرده است و برای جایگزین کردن معدن و صنایع معدنی به جای نفت و گاز، تا چه میزان باید به اهمیت این شاخص ها و فعالیت ها و سرمایه گذاری بیشتر در این زمینه توجه شود
اقتصادگردان – محسن شمشیری:
ایران با دارا بودن حدود ۶۸ نوع ماده معدنی (غیر نفتی)، ۳۷ بیلیون تن ذخایر کشف شده و ۵۷ بیلیون تن ذخایر بالقوه در میان ۱۵ قدرت معدنی جهان جای گرفته و یکی از کشورهای غنی از حیث دارایی‌های معدنی به حساب می‌آید.
اما با وجود این منابع عظیم، به دلایل مختلف حقوقی، عوارض مالکیت، مشکلات امنیت سرمایه گذاری، حقوق مالکیت، مخالفت های پراکنده با اکتشاف و استخراج، نبود قانون حمایت کننده و سایر مشکلات ساختاری اقتصاد ایران که همه بخش های اقتصادی با آن مواجه هستند، بخش معدن عملا توان به کار گیری این همه ثروت و منابع طبیعی را ندارد.
براساس گفته های برخی کارشناسان، گفته می شود که از حجم 100 درصدی منابع ایران تاکنون تنها 40 درصد کشف شده، 20 درصد در حال بهره برداری است و از کل ذخایر تنها 2 درصد بهره برداری شده است و برخی معادن عملا به مرحله استخراج و بررسی نرسیده اند.
از آنجا که بهره برداری معدنی حداقل یک دوره 5 ساله تا 10 ساله را نیاز دارد، و اقتصاد با نوسانات و مشکلات بسیاری مواجه است لذا تولید کننده و کارآفرین بخش معدن عملا امکان محاسبه همه مشکلات پیش رو را ندارید و گاهی عدم امکان پیش بینی و تامین منابع، باعث تعطیلی و رها شدن معدن می شود و نبود دانش فنی پیشرفته نیز موجب شده که معادن با وجود باطله های بسیار رها شوند.
5400معدن
براساس آمار سال 93 تعداد معادن کشور بیش از 5400 واحد بوده که بیش از 92 هزار نفر در آنها کار می کردند. ارزش افزوده بیش از 9759 میلیارد تومان، ارزش پرداختی 4500 میلیارد تومان و ارزش دریافتی 14262 میلیارد تومان بوده است. ارزش کل تولید 13920 میلیارد تومان، ارزش سرمایه گذاری 1987 میلیارد تومان، جبران خدمات 1597 میلیارد تومان، بالاترین ارزش افزوده مربوط به سنگ آهن با 5269 میلیارد تومان، سنگ مس 1601 میلیارد تومان، سنگ تزئینی 640 میلیاردتومان، بوده است.
تعداد معادن در حال بهره برداری کشور از 718 معدن در سال 1365، به 2886 در سال 1380، حدود 5246 معدن در سال 1390 و 4916 معدن در سال 1397 رسیده است.
مقدار مواد معدنی تولید شده
مقادر مواد معدنی تولید شده کشور از 48.7 میلیون تن در سال 1370 به 361 میلیون تن در سال 1397 رسیده است. از این مقدار تولید در سال 97 معادل 11 میلیون تن فلزی غیرآعتی، 3.6 میلیون تن سنگ مس، 78.6 میلیون تن سنگ آهن، 4 میلیون تن زغال سنگ، و 264 میلیون تن سایر مواد معدنی بوده است.
ارزش تولید معادن
ارزش کل تولید معادن نیز از 425 میلیارد تومان در سال 1370 به 39 هزار میلیارد تومان در سال 97 رسیده است. ارزش سنگ آهن 23 هزار میلیارد تومان، مس 9686 میلیارد، سیلیس85 میلیارد تومان، کرومیت175 میلیارد، سنگ تزئینی 1215 میلیارد تومان، طلا 475 میلیارد، بوکسیت 83 میلیارد تومان، سنگ آهک 1236 میلیارد تومان، منگنز 38 میلیارد، سرب و روی 1087 میلیارد، دولومیت 11 میلیارد، زغال سنگ 896 میلیارد تومان، سایر1640 میلیارد تومان بوده است.ارزش سرمایه گذاری
ارزش سرمایه گذاری در کل معادن از 10.6 میلیارد تومان در سال 1370 به 1947 میلیارد تومان در سال 1397 رسیده است. بیشترین رقم سرمایه گذاری مربوط سنگ آهن با 752 میلیارد تومان، مس 462 میلیارد تومان، سرب و روی با 107 میلیارد، سنگ آهک 203 میلیارد تومان، سنگ تزئینی 136 میلیارد تومان، سایر فعالیت ها با 218 میلیارد تومان اعلام شده است.
ارزش افزوده 307 هزار میلیارد تومانی سال 97
ارزش افزوده کل معادن از 36 میلیارد تومان در سال 1370 به 307 هزار و 99 میلیارد تومان در سال 1397 رسیده است. بیشترین ارزش افزوده مربوط به سنگ آهن با 16700 میلیارد تومان، سنگ مس با 8653 میلیارد، سنگ تزئینی با 1009 میلیارد، سنگ سرب و روی 719 میلیارد، سنگ آهک 895 میلیارد، کرومیت 141 میلیارد، زغال سنگ 821 میلیارد، سایر فعالیت ها با 1628 میلیارد تومان اعلام شده است.
ارزش ستانده 40 هزار میلیارد تومانی سال 97
ارزش ستانده یا محصول کل معادن از 204 میلیارد تومان در سال 1375 به 39804 میلیارد تومان یعنی تقریبا نزدیک به 40 هزار میلیارد تومان رسیده است.
از این رقم سنگ آهن با 22905 میلیارد تومان بیشترین ارزش ستانده را داشته است و بعد از آن سنگ مس با 9742 میلیارد تومان، سنگ تزئینی 1266 میلیارد تومان، سرب و روی 1104 میلیارد تومان، زغال سنگ 912 میلیارد تومان، سایر فعالیت ها 1664 میلیارد تومان، اعلام شده است.
تعداد شاغلان معادن از 46296 نفر از سال 1365 به 99734 نفر در سال 1397 رسیده است و تقریبا دو برابر شده است. از این تعداد 65581 مرد و 1009 زن با مزد و حقوق، 3187 مرد و 66 زن بدون مزد و حقوق، 29682 مرد و 209 زن به صورت پیمانکاری کار کرده اند.
میزان استخراج معادن
میزان استخراج معادن کشور از رقم 84 میلیون تن در سال 1375 به 433 میلیون تن در سال 1397 رسیده است که سنگ آهک 143 میلیون تن، سنگ آهن با 93 میلیون تن، مس با 56 میلیون تن، شن و ماسه 61 میلیون تن، سنگ تزئینی 12 میلیون تن، زغال سنگ 4 میلیون تن، سیلیس 3.1 میلیون تن، طلا 4.6 میلیون تن، بوکسیت 805 هزارتن، سرب و روی 3.1 میلیون تن، کرومیت269 هزار تن، دولومیت 782 هزار، منگنز 128 هزار، و سایر فعالیت ها 50 میلیون تن برآورد شده است.
پراکندگی معادن ایران
یكي از مهمترين و اساسي‌ترين پايه‌هاي اقتصاد هركشوري منابع معدني و ذخاير تحت الارضي آن كشور است. بدون تردید بهره برداری از معادن کشور، یک عامل کاملا مثبت و مهم در رشد و توسعه اقتصادی است. با توجه به شرایط اقتصادی کشور یکی از پایه‌های مهم رشد اقتصادی، بخش معدن و صنایع معدنی است اما تاکنون با وجود ذخایر معدنی فراوان در کشور، شاهد سرمایه‌گذاری مناسب در این حوزه نبوده‌ایم.استان خراسان جنوبی یکی از مهمترین استان های معدنی کشور از نظر تنوع و میزان ذخایر معدنی شناخته شده است. در این استان بیش از 50 نوع ماده معدنی شناخته شده، 348 معدن فعال، 588 معدن دارای پروانه بهره‌برداری و بیش از 7/3 میلیارد تن ذخیره قطعی شناسایی شده وجود دارد. همچنین این استان جایگاه ششم معدنی کشور را داراست. با توجه به آمار فوق می توان گفت که تاکنون در استان از ظرفیت معدنی موجود در راستای توسعه اقتصادی استان بهره برداری مطلوب بعمل نیامده است که شاید یکی از دلایل اصلی آن عدم معرفی صحیح ظرفیت ها و پتانسیل های معدنی استان برای سرمایه گذاران و علاقه مندان به این بخش باشد.
یکی از راههای مهم و موثر برای معرفی پتانسیل های معدنی در هر استان و یا در کشور برگزاری کنفرانسهای ملی است تا از طریق ارائه آخرین دستاوردهای پژوهشی و تکنولوژی های روز در زمینه اکتشاف، بهره برداری، فرآوری و بازرگانی مواد معدنی فراهم گردد. از اینرو گروه مهندسی معدن دانشگاه بیرجند با همفکری سازمان صنعت، معدن و تجارت، خانه معدن و سازمان نظام مهندسی معدن خراسان جنوبی در راستای وظیفه منطقه ای و ملی خویش پیشنهاد برگزاری هشتمین کنفرانس مهندسی معدن ایران را به انجمن مهندسی معدن ایران پیشنهاد نمود که بعد از برگزاری یک جلسه هم اندیشی بین گروه مهندسی معدن دانشگاه بیرجند و هیات مدیره محترم انجمن مهندسی معدن ایران، موافقت اصولی با برگزاری این کنفرانس مهم در دانشگاه بیرجند بعمل آمد.
