چرا نفت خام 1 ميليون بشكه اي در بورس انرژي را نخريدند، نفت فيزيكي يا كاغذي؟

اقتصاد گردان -  |سميرا ابراهيمي|  اين موضوع در حالي است كه محموله قبلي 1 ميليون بشكه اي كه در آن هم مانند عرضه روز گذشته در پارت هاي 35 هزار بشكه اي ارائه شده بود،‌ در دو مرحله عرضه در روزهاي 6 آبان و 20 آبان به طور كامل به فروش رفته بود. 

دقايقي پس از اتمام ساعت معاملات هيدروكربوري در بورس انرژي و ناكام ماندن عرضه نفت خام،‌ با سيروان اميني،‌ معاون مديرعامل شركت كارگزاري خبرگان سهم كه مسئوليت عرضه اين محموله را بر عهده داشت،‌ صحبت كرديم. وي از تصميم خريداران اظهار بي اطلاعي كرد و گفت: احتمال دارد كه ساعت معاملات از سوي بورس انرژي تمديد شود.  هر چند تا 1 ساعت پس از اتمام ساعت معاملات،‌تمديدي صورت نگرفت و مسئولان بورس انرژي نيز پاسخگويي شفافي در خصوص تصميمات احتمالي اتخاذ شده نداشتند. 

چرا نفت خام را نخريدند؟ 

 زماني كه صحبت ازعرضه نفت خام در بورس انرژي مطرح شد،‌ با آن كه چندين بار تجربه ناموفق آن به شكل فعلي وجود داشت،‌ باز هم به بهانه دور زدن تحريم ها،‌اين مورد اجرا شد. با اين حال مخالفان و موافقاني داشت كه مخالفان اين شيوه ارائه نفت در بورس، حرف هاي جالبي براي گفتن داشتند. 

مرتضي بهروزي فر، كارشناس بازار نفت در اين باره به تعادل گفت: تحريم نفتي ايران، به طور كامل،‌ قاطع و صريح تحريم نفت ايران است. در واقع تحريم فروشنده دولتي نيست كه بخواهيم آن را به بخش خصوصي يا اشخاص ديگر منتقل كنيم و بتوانيم تحريم ها را دور بزنيم. بازار نفت دنيا كاملا شفاف است،‌ هر معامله نفتي رصد مي شود و  نمي توان هيچ تبادل نفتي را لاپوشاني كرد. 

وي افزود: حال در اين اوضاع،‌ راه انداختن ساز و كار خريد و فروش در بورس نيز در شرايط تحريمي كه پيش رو ست، بي معني خواهد بود. در صنعت نفت ايران تا پيش از اين چيزي به اسم فروش به واسطه نداشتيم و نداريم. در واقع هيچ كس به جز دولت ايران حق سود بردن از اين موضوع ندارد.  هم اكنون در بورس ها بيش از 99 درصد خريد و فروش ها براي استفاده از نوسانات است. در واقع كسي به خريد مي پردازد كه اصلا نفت نياز ندارد و كسي فروشنده خواهد بود كه اصلا نفت ندارد. در واقع خريدار به دليل تحليلي كه از بازار نفت دارد و فكر مي كند امكان بالا رفتن آن وجود دارد اقدام به خريد مي كند و فروشنده نيز به دليل آن كه فكر مي كند قرار است قيمت روند كاهشي داشته باشد،  به فروش محصولات خود مي پردازد. 

به گفته بهروزي فر،‌ به نظر مي رسد قرار است با نفت خام بازار جديدي براي نوسانگيران ايجاد شود كه از نوسان بازي سود ببرند. در واقع نمي توان انتظار داشت كسي كه به نفت نياز دارد به بورس برود و از آن طريق نفت بخرد. ممكن است براي هج كردن خريدهاي آتي خود به اين بازار بيايند كه ريسك درآمدي خود را كاهش دهد. اما خبري از خريد عمده پالايشگران در بورس نفت نخواهد بود.  

پس از 2 عرضه نسبتا موفقيت آميز اول،‌ بيژن زنگنه، وزير نفت اعلام كرد كه با ارائه گزارش دو مرحله اول به شوراي عالي اقتصادي قواي سه گانه،‌ اكنون مجوز لازم از سران سه قوه دریافت شده تا ۳ میلیون بشکه نفت خام در بورس به صورت ۱۰۰ درصد ریالی با نرخ ارز سامانه سنا به فروش برسد. وزیر نفت تصریح کرد: اگر فردی به خرید ارزی نفت خام در بورس تمایل داشت به صورت ارزی به این شخص ارائه و اگر فردی به خرید ریالی تمایل داشت عرضه به صورت ریالی انجام می‌شود. زنگنه با اشاره به وضع فروش نفت خریداری شده در بورس، گفت: تا كنون خریداران نفت در بورس توانسته‌اند طلای سیاه را صادر کنند و مشکلی در این زمینه وجود نداشته‌است.

سيد علي حسيني،‌ مديرعامل بورس انرژي نيز در اين خصوص گفت: تسويه ارزي كه براي فروش نفت در بورس انر‍ژي مورد پذيرش قرار گرفته، به اين دليل است كه بتوانيم حداكثر انعطاف را براي خريداران فراهم آوريم. با اين حال تا زماني كه عرضه صورت نگيرد،‌ نمي توانيم پيش بيني از حضور خريداران ريالي با اين شرايط داشته باشيم. ممكن است كه استقبال به خوبي صورت بگيرد، امكان اين هم وجود دارد كه تفاوتي در ميزان مشتريان را شاهد نباشيم. با اين حال حجم هاي اندكي مانند 3 ميليون بشكه حتي اگر كاملا به صورت ريالي باشد هم مشكلي در فروش نفت ايجاد نمي كند،‌ زيرا به اين اندازه درآمد ريالي مورد نياز وزارت نفت و شركت ملي نفت است. ضمن آن كه خريد ارزي با ارز سامانه سنا نيز قابل انجام است. هرچند خريداران ترجيح مي دهند كه خريد ارزي با ارز سامانه نيما انجام شود. 

دليل حسيني براي بيان اين جمله كه خريداران ترجيح مي دهند خريد را با نرخ ارز كشف شده در سامانه نيما انجام دهند،‌ اين است كه خريداران بايد تسويه 20 درصد ابتدايي را با ارز سنا انجام دهند، قيمت نفت نيز با ارز سنا تعيين مي شود،‌ اما ارز حاصل از صادرات اين نفت را بايد بر اساس نرخ سامانه نيما وارد كشور كنند. توجه به اين موضوع لازم است كه قيمت ارز در سامانه نيما،‌ 2 الي 3 هزار تومان ارزان تر از نرخ ارز سامانه سنا است. 

با اين حال گمانه زني هاي كارشناسان بازار سرمايه و دست اندركاران بورس انرژي و شركت ملي نفت مبني بر اين بود كه با امكان تسويه ريالي، استقبال خريداران از اين بازار بيشتر شود كه متاسفانه بر خلاف پيش بيني ها،‌ هيچ خريداري به ميدان نيامد. 

برخي انتقادات ديگر كه براي اين شيوه عرضه مطرح مي شد، كوچك بودن محموله هاي عرضه،‌ به اندازه اي بود كه نمي توانست جوابگوي حتي نفت كش هاي كوچك باشد. هرچند شركت ملي نفت اعلام كرده بود كه با ساير محموله ها، حاضر به حمل اين محموله ها براي خريداران است. اما موضوع بازاريابي فروش آنها نيز از سوي بخش خصوصي با توجه به اين كه تاكنون هيچ سابقه اي در اين حوزه نداشته مطرح مي شد كه در اوضاع تحريمي،‌ سختي كار را براي  آنها دوچندان مي كرد. عرضه نفت خام به صورت كاغذي نيز موضوع ديگري بود كه از سوي برخي از كارشناسان اين حوزه مطرح مي شد. با توجه به اين كه اكنون در بورس هاي مطرح دنيا مانند بورس نيويورك معاملات نفت خام به صورت كاغذي انجام مي شود و عرضه به صورت فيزيكي منسوخ شده است،‌مي تواند به عنوان يكي ديگر از دلايل شكست عرضه اخير مطرح شود.