با اقدام بانک مرکزی در یکسان سازی ابعاد و ظاهر چکهای بانکی و همچنین افزایش ضریب اطمینان چکهای صادره در قالب سامانه صیاد، و امكان استعلام آني چك ها، انتظار میرود در نیمه دوم امسال تعداد چکهای برگشتی به نحو چشمگیری کاهش یابد. طبق آخرين اعلام چك هاي برگشتي در ارديبهشت 97 به ميزان 14.4درصد از کل تعداد و 17.5 درصد از کل مبلغ چکهای مبادلهیی برگشت خورده است
اقتصاد گردان - محسن شمشیری
۲۸ شهریور ماه سال قبل بانک مرکزی از سامانه ای با عنوان صیاد رونمایی کرد که قرار بود طی آن یکپارچه سازی چک انجام شود؛ اقدامی که منجر به افزایش میزان اطمینان و اعتماد به چک خواهد شد و از طریق اصلاح برخی رویه ها، امکان درخواست الکترونیکی و همچنین استعلام وضعیت حساب صادرکننده چک وجود دارد.
زمان پیش بینی شده برای کامل شدن چرخه صدور چک های صیادی در بانک های کشور نیز نیمه اردیبهشت اعلام شده بود که این زمان به پایان شهریورماه تغییر یافت. در روزهای اخیر بانک ملی از توقف صدور و توزیع چک های غیرصیادی در شعب این بانک خبر داد و اعلام کرد: بانک ملی در عمل به دستورات بانک مرکزی برای پیاده سازی کامل سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی چک (صیاد)، صدور و توزیع چک های غیر صیادی را متوقف کرد.
بانك مركزي در توصیف چک های صیادی اعلام کرد: سامانه صیاد با متمرکزسازی درخواستهای دسته چک، امکان اعتبار سنجی صاحبان حساب و امضا را فراهم ساخته و از اختصاص دسته چک به افراد فاقد صلاحیت و بد سابقه جلوگیری میکند.
در پی این اعلام، بانک صادرات ایران نیز عنوان کرد که این بانک چک های طرح قدیم (غیر صیادی) سایر بانک ها را تنها تا پایان مرداد ماه ٩٧ پذیرش خواهد کرد. در اطلاعیه این بانک آمده است: با تمدید مهلت پذیرش چک های طرح قدیم تا ٣٠ مرداد ماه ٩٧، چک های طرح قدیم (غیر صیادی) تاریخ آینده سایر بانک ها، به شرط آنکه تاریخ روی چک تا همین زمان در سامانه واگذاری چک الکترونیک ثبت شده باشد، در شعب بانک صادرات ایران پذیرش خواهند شد و بر این چک های تاریخ آینده طرح قدیم که بعد از این تاریخ در سیستم ثبت شوند از سوی سامانه چکاوک عودت خواهند شد.
بنا بر این گزارش، بانک صادرات از ابتدای شهریور ماه سال جاری چک های قدیمی را نمی پذیرد و مشتریان برای دریافت وجه این چک ها به نزدیک ترین شعبه بانک صادر کننده راهنمایی خواهند شد. هرچند بانک مرکزی در قالب سامانه صیاد نسل جدیدی از چک های بانکی را به متقاضیان معرفی کرده است، اما ضوابط صدور چک تغییری نکرده و به گفته ناصر حکیمی؛ معاون فناوری های نوین بانک مرکزی، مشتریان برای دریافت چک باید به شعب مراجعه کنند و البته در قالب امکان جدید، می توانند درخواست اینترنتی نیز ارایه کنند.
بانک سامان نیز در اطلاعیه ای اعلام کرد: تمام دارندگان حسابهای جاری بانک سامان که دستهچک طرح قدیمی در اختیار دارند، حداکثر تا تاریخ ۳ شهریور ۱۳۹۷ باید نسبت به استفاده از برگههای چک باقیمانده یا ارجاع آن به شعب بانک اقدام کنند تا پس از اعتبارسنجی، دستهچک جدید با طرح صیاد در اختیار آنها قرار گیرد.
براساس دستورالعمل بانک مرکزی، از چهارم شهریور ماه چکهای جاری که شناسه یکتای صیاد نداشته باشند، قابلیت وصول در سامانه چکاوک را نخواهند داشت و فقط در شعب بانک صادرکننده، قابل وصول خواهند بود.
ویژگیهای چکهای نسل جدید
نکته حائز اهمیت در صدور چک های صیادی علاوه بر یکسان سازی شکل ظاهری و ابعاد دسته چک ها، افزایش اطمینان بخشی به مشتریان بانکی و تلاش برای کاهش حجم چک های برگشتی است. در قالب سامانه جدید صدور چک نه تنها مشتریان می توانند از میزان اعتبار و وضعیت صادرکننده چک اطمینان حاصل کنند، خود شعب بانک ها نیز می توانند با استعلام وضعیت مشتری، اشتباه در صدور دسته چک های جدید برای مشتریان دارای چک های برگشتی و مشکل دار را متوقف کنند.
برای چک های صیادی سه سطح ویژگی امنیتی تعریف شده است: در سطح اول سری و سریال های چک به صورت برجسته چاپ شده که با لمس قابل تشخیص است. در سطح دوم ویژگی های امنیتی نگاه کردنی مانند واتر مارک و طرح مخفی در برگه چک وجود دارد که این دو سطح به راحتی توسط عموم مردم قابل تشخیص است.
در سطح سوم نیز ویژگی های امنیتی حرفه ای به چک ها افزوده شده که قابل تشخیص توسط ابزارها است و برای بانکداران و اشخاصی که استفاده مستمر و مکرری از چک ها دارند قابل استفاده است. سامانه صیاد به صورت ۲۴ ساعته از طریق سامانه پیامکی به درخواست های استعلامی پاسخ خواهد داد.
ناصر حکیمی پیش از این با تاکید بر اینکه سامانه صیاد یک سامانه متمرکز است بیان داشت: آمار، اطلاعات و عملکرد هر کسی که متقاضی دسته چک باشد از طریق یک سامانه متمرکز در صیاد استعلام می شود و در صورتی که اهلیت لازم را برای گرفتن دسته چک داشته باشد فرآیند صدور دسته چک برای وی اتفاق می افتد.
معاون فناوری های نوین بانک مرکزی گفت: ویژگی بسیار مهم دیگر سامانه صیاد این است که یک شماره منحصر به فرد بر روی هر برگ چک درج می شود که دریافت کننده چک می تواند این رقم را به سامانه پیامکی بانک مرکزی ارسال کند و در همان لحظه مطلع شود صادر کننده چک سوء سابقه داشته یا نه و آیا حساب او مسدود شده یا نه و یا قبلا چک برگشتی داشته یا نه؟
وی خاطرنشان کرد: از مواردی که در حال حاضر در دست انجام بوده و برای رسیدن به اهداف پروژه مهم است به چند مورد اشاره می کنم:
اتصال تمامی شعب بانکها به سامانه صیاد به منظور خدمترسانی صحیح به تمام نقاط کشور
برقراری تمهیدات لازم در ایستگاه کاری چکاوک بانکها به منظور درج دادههای لازم از جمله شناسه استعلام صیادی در راستای اعمال ممانعت سیستمی به جهت عدم پذیرش چکهای با
طرح قدیم در چکاوک
تجهیز کامل شعب بانکها به دستگاهها و تجهیزات لازم جهت درج و خوانش بارکد دوبعدی به منظور افزایش سرعت پذیرش چک و کاهش اشتباهات کاربری
راهاندازی کامل سامانه استعلام همگانی چک به منظور اطلاعرسانی به موقع و مناسب سوابق اعتباری صاحبان حساب به ذینفعان چک در جهت ایجاد شفافیت اطلاعاتی به منظور اخذ تصمیم مناسب و کاهش حجم چک برگشتی
ایجاد مکانیسم مناسب جهت پذیرش چکهای مدتدار از قبل واگذار شده در شعب به منظور جلوگیری از تحمیل زحمت مضاعف به اشخاص حقیقی و حقوقی به جهت بازپسگیری چکها
علاوه بر این به دلیل عدم اعلام فراخوان مناسب از سوی بانکها، استقبال دارندگان دستهچک برای تعویض آن قابل توجه نبوده و لازم است اطلاعرسانی صحیح توسط بانکها برای تغییر چکهای قدیمی انجام شود.
17.5 درصد از کل مبلغ چکهای مبادلهیی برگشت خورد
در ارديبهشت ماه ١٣٩٧، در کل کشور بیش از 9.9 میلیون فقره چک بـه ارزشـی بـالغ بـر 794 هزار میلیارد ریال مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد 47 درصد و از نظر مبلغ 70 درصد افزايش نشان مي دهد.همچنین در ماه مورد گزارش در استان تهران حدود 3.7 میلیون فقره چک به ارزشی حدود 456 هـزار میلیارد ریال مبادله شد
در ارديبهشت ماه ١٣٩٧، معادل 54 درصد از تعداد چکهای مبادلهیی کـل کشـور در 3 اسـتان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده است کـه به ترتیـب بـا 37درصـد، ٩درصـد و 7 درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استانها دارا بودهاند. همچنین ٦8 درصد از ارزش چکهای فوق در 3 اسـتان تهـران 57 درصـد، خراسـان رضوی 5 درصد و اصفهان 5.5 درصد مبادله شده است که بیشترین سهم را در مقایسـه بـا سایر استانها دارا بودهاند.
چکهای برگشتی
در ارديبهشت ماه ١٣٩٧ درکل کشور حـدود 1.4 میلیـون فقـره چـک بـه ارزشـی حـدود 139هزارمیلیارد ریال برگشت داده شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 49 درصـد و 55 درصد افزايش نشان میدهد. در کل کشور 14.4درصد از کل تعداد چکهای مبادلهیی و 17.5 درصد از کل مبلغ چکهای مبادلهیی برگشت داده شده است.
در ماه مورد گزارش در استان تهران بالغ بر501هزار فقره چک بـه ارزشـی حـدود 73هـزارمیلیارد ریال برگشت داده شد. در استان تهران 13.7 درصد از کل تعداد چکهای مبادلهیی و 16 درصـد از کل مبلغ چکهای مبادلهیی برگشت داده شده است.
در ماه مذکور در بین سایر استانهای کشور بیشترین نسبت ارزش چکهای برگشتی بـه کـل ارزش چکهای مبادله شده در استان به ترتیب به استانهای كردستان 54 درصد، كهگيلويه و بويراحمد 27 درصد، و خراسان شمالی 27 اختصاص یافته است و استانهای بوشـهر 8 درصـد، ايلام 11 و خوزستان 13 درصد کمترین نسبت ارزش چکهای برگشتی به کل ارزش چکهای مبادله شده در استان را به خود اختصاص دادهاند.
چکهای رمزدار وصولی
در ارديبهشت ماه ١٣٩٧ درکل کشور حدود 1 ميليون و 20 هزار فقره چک رمزدار به ارزشی بالغ بر 1951هزار میلیارد ریال وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و ارزش به ترتیـب 104 درصـد و 60 درصد افزايش داشته است. در استان تهران حدود 375هزار فقره چک رمزدار به ارزشی حـدود 1442هزارمیلیارد ریال وصول شد.
در ماه مذکور 51 درصد از تعداد چکهای رمزدار وصولی در 3 استان تهـران 36درصـد، خراسان رضوی 7درصد و اصفهان 7 درصد وصول شد ه اسـت کـه بیشـترین سـهم را در مقایسه با سایر استانها دارا بودهاند. همچنین 80 درصد از ارزش چکهای فوق در استانهای تهـران 74درصـد، اصـفهان 3.٣درصد و خراسان رضوی 3درصد وصول شده است.
در ارديبهشت 97 حدود 9 ميليون و 505 هزار فقره چك وصول شده كه 8.485 ميليون آن عادي و 1.02 ميليون آن رمزدار بوده است. در نتيجه سهم چك عادي 89.3 درصد و سهم چك رمزدار معادل 10.7 درصد بوده است. اما مبلغ وصولي معادل 260.6 هزار ميليارد تومان بوده كه 65.5 هزار ميليارد تومان آن چك عادي و 195.1 هزار ميليارد تومان آن رمزدار بوده است. به عبارت ديگر، 25.1 درصد مبلغ را چك عادي و 74.9 درصد مبالغ چك رمزدار تشكيل داده است.
با اینکه چکهای رمزدار از نظر تعداد تنها سهم 10.7درصدی از کل چکهای وصولی ارديبهشت 97 داشتهاند اما به خاطر مبلغ بالای آنها حدود 75درصد مبالغ را به خود اختصاص دادهاند و این موضوع نشان میدهد که سهم چکهای عادی از معاملات و قراردادهای کاری درحال کاهش بوده است و مردم ترجیح میدهند با تراکنش بانکی و کارت به کارت یا اینترنتی یا از طریق چک رمزدار کارها خود را به پیش ببرند.
چکهای برگشتی به تفکیک علل
در ارديبهشت ماه ١٣٩٧ درکل کشور حدود 1.4 میلیون فقره چک به ارزشی بـالغ بـر 133هـزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده اسـت. در واقـع در کـل کشـور از نظر تعداد ٩٦درصد و از نظر ارزش95درصد از کل چکهای برگشـتی بـه دلایـل کسـری یـا فقدان موجودی بوده است.
در استان تهران بالغ بر 480 هزار فقره چک به ارزشی بـالغ بـر 69هـزارمیلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در استان تهـران از نظر تعداد 95درصد و از نظر ارزش 95 درصد از کل چکهای برگشـتی بـه دلایـل کسـری یـا فقدان موجودی بوده است. در ماه مذکور در بین سایر استانهای کشور، بیشترین نسـبت ارزش چکهای برگشـتی بـه دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل ارزش چکهای برگشتی در استان به ترتیب بـه استانهای كردستان 99 درصد، كهگيلويه و بويراحمد 98 درصد و اردبيل 98 درصد اختصاص یافته و استانهای خراسان شمالي 80 درصد، خوزستان 91 درصد و فارس 91 درصد کمترین نسـبت ارزش چکهای برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بـه کـل ارزش چکهای برگشـتی در استان را به خود اختصاص داده است.
چکهای وصولی
در ارديبهشت ماه ١٣٩7 درکل کشور حدود8.5 میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 655هـزارمیلیارد ریال وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 47.3 درصد و74 درصد افزايش نشان میدهد.
همچنين 85.6 درصد از کل تعداد چکهای مبادلهیی و 82.5 درصـد از کل مبلغ چکهای مبادلهیی وصول شد. در استان تهران حدود 3.2میلیون فقره چک بـه ارزشـی حـدود 384هزارمیلیارد ریال وصول شده است. در استان تهران 86 درصد از نظر تعداد و 84 درصد از نظر ارزش چك هاي مبادله اي، وصول چك انجام شده است
در ماه مذکور در بین سایر استانهای کشور بیشترین نسبت تعداد چکهای وصـولی بـه کـل چکهای مبادلهیی در استان، به ترتیب به استانهای گـیلان 88درصـد، یـزد 88 درصـد و البرز 87، اختصاص يافته است و در واقع گيلان، يزد و البرز خوش حساب ترين ها بوده اند.
همچنين استان هاي کهگیلویـه و بویراحمد 74 درصد، کردستان 77درصد و خراسان شمالي 80 درصد پایینترین نسبت تعداد چکهای وصولی به کل چکهای مبادله شده در استان را به خود اختصاص دادهاند.
در ماه مورد گزارش در بین سایر استانهای کشور بیشترین نسبت ارزش چکهای وصولی به کل ارزش چکهای مبادلهیی در استان به ترتیب به استانهای بوشهر 91 درصد، ايلام 89 درصد و خوزستان 86 درصد اختصاص یافته و استانهای كردستان 45 كهگيلويه و بويراحمد 72 درصد، خراسان شمالي 72 درصد کمتـرین نسـبت ارزش چکهای وصـولی بـه کـل ارزش چکهای مبادله شده در استان را به خود اختصاص دادهاند.