جابجايي پول با 9 ميليون چك به اندازه 1.36 ميليارد تراكنش بانكي، 279 تريليون گردش مالي در يك ماه

اقتصاد گردان  – محسن شمشيري: با وجود مبلغ 143 هزار ميليارد توماني تراكنش بانكي با يك ميليارد و 360 ميليون تراكنش در شبكه بانكداري الكترونيك و شاپرك، وصولي چك هاي عادي و رمزدار نيز 136 هزار ميليارد تومان با 9 ميليون و 51 هزار فقره چك عادي و رمزدار بوده كه اگرچه از نظر مبلغ تقريبا نزديك به هم هستند و تراكنش ها از وصولي چك ها در جابجايي پول سبقت گرفته اند. اما از نظر تعداد فاصله بسياري بين آنها وجود دارد و چك هاي عادي و رمزدار وصول شده با حدود 0.66 درصد تعداد تراكنش ها تقريبا به اندازه تراكنش هاي بانكي در جابجايي پول سهم داشته اند و روي هم رفته در مهرماه 96 معادل 279 هزار ميليارد تومان جابجايي پول و مبادله بانكي در بين حساب هاي بانكي و شركت هاي پرداخت انجام شده است. 

بالغ بر 1491 هزار ميليارد ريال چک شامل عادي و رمز دار مبادله  شده كه 1360 هزار ميليارد ريال آن شامل  ٤٨٤ هزار ميليارد ريال چک عادي و حدود ٨٧٦ هزار ميليارد ريال چک رمزدار  وصول شده و 131 هزار ميليارد ريال از چك هاي عادي برگشت خورده است. به عبارت ديگر، 21.3 درصد مبلغ چك هاي عادي مبادله شده يا 8.8 درصد از مبلغ كل چك هاي عادي و رمزدار مبادله شده برگشت خورده است. 

اين موضوع نشان مي دهد كه نه تنها سهم چك هاي رمزدار از جابجايي پول بسيار بالاتر از چك هاي عادي است بلكه حتي با سهم 35.6 درصد چك هاي عادي نيز رقم برگشتي ها 21.3 درصد چك هاي عادي است و با وجود سهم كم چك عادي از جابجايي پول، همچنان با معضل برگشتي ها و نوعي بي اعتمادي و كاهش اعتبار چك مواجه است و همين موضوع باعث شده كه استقبال از چك رمزدار در خريد ملك و زمين و خودرو و... ساير كالاها افزايش پيدا كند 

وضعيت وصولي و برگشتي ها و مبادله چك ها در مهرماه 96 نشان مي دهد كه 21.3 درصد مبلغ و 15.7 درصد تعداد  چك هاي مبادله برگشت خورده  و از چك هاي وصول شده نيز سهم چك هاي رمزدار از مبلغ بيش از 64.4 درصد و از تعداد چك هاي وصول شده معادل 7.2 درصد بوده است. 

در مهرماه سال ۱۳۹۶ درکل کشور بالغ بر ۹.۹ میلیون فقره چک به ارزشی حدود ۶۱۵ هزار میلیارد ریال مبادله شد که از این تعداد، حدود ۱.۶ میلیون فقره چک به ارزشی حدود ۱۳۱هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است.

سهم ارزشی چک های برگشتی در مهرماه سال جاری نسبت به ماه قبل از ۲۱.۸ درصد به ۲۱.۳ درصد کاهش و سهم تعدادی آن از ۱۵.۶ درصد به ۱۵.۷ درصد افزایش یافت.

به این ترتیب، ۱۵.۷ درصد از تعداد و ۲۱.۳ درصد از ارزش کل چک‌های مبادله‌ای مهرماه سال جاری را چک‌های برگشتی تشکیل می‌دهد که سهم ارزشی این چک‌ها نسبت به ماه قبل کاهش و نسبت به مهرماه سال گذشته افزایش یافته است. سهم تعدادی چک‌های برگشتی نیز نسبت به ماه قبل و مهرماه سال گذشته افزایش داشته است 

بر طبق آمار موجود، بخش عمده‌ای از چک‌ها به دلیل فقدان یا کسری موجودی برگشت داده شده است، به‌طوری‌که در مهرماه سال جاری ۹۷.۲ درصد از تعداد و ۹۶.۴ درصد از ارزش کل چک‌های برگشتی به دلیل کسری یا فقدان موجودی بوده است 

در مهــر مــاه ١٣٩٦، در کـل کشـور 15.7 درصـد از کـل تعـداد چك هاي مبادلـه اي و 21.3  درصد از کل مبلغ چك هاي مبادله اي يعني حــدود 1.6  ميليــون فقــره چــک بــه مبلغــي حــدود ١٣١هزارميليارد ريال برگشت داده شده است .

در استان تهران 15.3 درصد از کل تعداد چك هاي مبادلـه اي و 19.3 درصد از کل مبلغ چك هاي مبادله اي يعني بـالغ بـر ٥٣٥ هـزار فقـره چـک بـه مبلغـي حـدود ٧٠ هزار ميليارد ريال برگشت داده شد .

در ماه مذکور در بين ساير استان هاي کشور بيشترين نسبت مبالغ چك هاي برگشتي به کل مبـالغ چك هاي مبادلـه شـده در اسـتان بـه ترتيـب بـه استان هاي هرمزگـان(37.8 درصـد)، لرســتان(33.6 درصــد) و ايــلام (32.8درصــد) اختصــاص يافتــه اســت و استان هاي گــيلان  (17.2 درصد)، البرز و کرمانشاه هر يک (17.6 درصد) و خوزستان(19.1 درصـد) کمتـرين نسـبت مبالغ چك هاي برگشتي بهکل مبالغ چك هاي مبادله شده در استان را به خـود اختصـاص داده انـد

بــالغ بــر 1.5 ميليــون فقــره چــک بــه مبلغــي حــدود  ١٢٦ هزار ميليارد ريال به دلايل کسري يا فقدان موجودي برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد 97.2 درصد و از نظر مبلغ 96.4 درصد از کل چك هاي برگشـتي بـه دلايـل کسري يا فقدان موجودي بوده است.

در اسـتان تهـران حـدود ٥١٧ هـزار فقـره چـک بـه مبلغـي بـالغ بـر ٦٧ هزار ميليارد ريال به دلايل کسري يا فقـدان موجـودي برگشـت داده شـده اسـت. در واقـع در استان تهران از نظر تعدد 96.5 درصد و از نظر مبلغ ٩٦ درصد از کـل چك هاي برگشـتي بـه دلايل کسري يا فقدان موجودي بوده است 

بيشترين نسبت مبالغ چك هاي برگشـتي بـه دلايل کسري يا فقدان موجودي به کل مبالغ چك هاي برگشتي در استان به ترتيب به  استان هاي بوشهر (98.5 درصد)، هرمزگان (98.4  درصد) و ايلام و يزد هر يک (97.9درصد) اختصاص يافتـه است و استان هاي خراسان جنوبي (83.8 درصد)، مرکزي (93.6 درصـد) و سيسـتان و بلوچسـتان (94.5 درصد)کمترين نسبت مبالغ چك هاي برگشتي به دلايل کسري يا فقدان موجـودي بـه کـل مبالغ چك هاي برگشتي در استان را به خود اختصاص داده است

در کـل کشـور بـالغ بـر ٩/٩ ميليـون فقـره چـک بـه مبلغـي حـدود ٦١٥ هزار ميليارد ريال مبادله شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتيـب 8.3  و 4.3 درصد افزايش نشان ميدهد 

در استان تهـران بـالغ بـر 3.5 ميليـون فقـره چـک بـه مبلغـي حـدود٣٦٣ هزار ميليارد ريال مبادله شد. همچنين 52.9 درصد از تعداد چك هاي مبادله اي کل کشور در سه استان تهـران، اصفهان و خراسان رضوي مبادله شده است که به ترتيب با 35.4 درصد، 9.4 درصد و 8.1 درصد بيشترين سهم را در مقايسه با ساير استان ها دارا بوده اند.

همچنـين بـه لحـاظ مبلـغ 69.8 درصـد از مبـالغ چك هاي فـوق در سـه اسـتان تهـران (٥٩ درصد)، اصفهان (5.6 درصد) و خراسـان رضـوي (5.2 درصـد) مبادلـه شده اسـت کـه بيشترين سهم را در مقايسه با ساير استان ها دارا بوده اند. 

در مهــر مــاه ١٣٩٦، درکــل کشــور حــدود 8.4 ميليــون فقــره چــک بــه مبلغــي حــدود ٤٨٤ هزار ميليارد ريال معادل 84.3 درصد از کل تعداد چك هاي مبادله اي و 78.7 درصد از کل مبلغ چك هاي مبادله اي وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتيـب 8.2 درصد و 5 درصد افزايش نشان ميدهد 

در اسـتان تهـران حـدود ٣ ميليـون فقـره چـک بـه مبلغـي حـدود ٢٩٣ هزار ميليارد ريال معادل  84.7درصد تعداد و 80.7 درصد مبلغ کل مبلغ چك هاي مبادله اي وصول شده است.

در ماه مذکور در بين ساير استان هاي کشور بيشترين نسبت تعداد چك هاي وصولي به کـل چك هاي مبادله اي در استان، به ترتيب به استان هاي گيلان (88.4 درصـد)، يـزد (87 درصـد) و کرمانشاه (86.2درصد) اختصاص يافته است و استان هاي کهگيلويـه و بويراحمـد (74.3 درصـد)، کردستان (77.2 درصد) و هرمزگان (78.3درصد) پايين ترين نسبت تعداد چك هاي وصولي به کل چك هاي مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده اند.

در بين ساير استان هاي کشور بيشترين نسبت مبالغ چك هاي وصـولي به کل مبالغ چك هاي مبادله اي در استان به ترتيب به استان هاي گـيلان (82.8 درصـد)، البـرز و کرمانشاه هر يک (82.4درصد) و خوزستان (80.9درصـد) اختصـاص يافتـه اسـت و استان هاي هرمزگـان (62.2درصـد)، لرسـتان (66.4درصـد) و ايـلام  67.2درصـد کمترين نسـبت مبـالغ چك هاي وصولي به کل مبالغ چك هاي مبادلـه شـده در اسـتان را بـه خـود اختصـاص داده انـد

چك هاي رمزدار وصولي

در مهر مـاه ١٣٩٦، درکـل کشـور حـدود ٦٥١ هـزار فقـره چـک رمـزدار بـه مبلغـي حـدود ٨٧٦ هزار ميليارد ريال وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتيـب 7 و 21.2  درصد کاهش داشته است 

در اسـتان تهـران بـالغ بـر ٢٣٢ هـزار فقـره چـک رمـزدار بـه مبلغـي بالغ بر٥٩٧ هزار ميليارد ريال وصول شد.

همچنين 49.4 درصــد از تعــداد چك هاي رمــزدار وصــولي در ســه اســتان تهران (35.7 درصد)، خراسان رضوي (7.2 درصد) و اصفهان (6.5درصد) وصول شده است کـه بيشترين سهم را در مقايسه با ساير استانها دارا بوده اند.

همچنـين بـه لحـاظ مبلـغ 75.8 درصـد از مبـالغ چك هاي فـوق در استان هاي تهـران

(68.2 درصـد)، اصــفهان (3.9 درصــد) و خراســان رضـوي (3.7 درصــد) وصــول شده اســت.

در مهر ماه ١٣٩٦، درکل کشور بالغ بر9 ميليون فقره چک وصول شد که از اين تعـداد بالغ بر٨ ميليون و ٣٥٢ هزار فقره چک عادي و حدود ٦٥١ هزار فقره آن چک رمزدار بوده است. بـر ايـن اسـاس درکل کشور 92.8 درصد از کل تعداد چك هاي وصولي چـک عـادي و 7.2 درصـد چـک رمـزداربوده است 

همچنين از مبلغي بالغ بر ١٣٥٩ هزار ميليارد ريال چک وصول شده  حدود ٤٨٤ هزار ميليارد ريال چک عادي و حدود ٨٧٦ هزار ميليارد ريال چک رمزدار بوده است. 

به عبارتي در کل کشور 35.6 درصد از کل مبلغ چك هاي وصولي  چک عادي و 64.4 درصد چک رمزدار بوده است

 يعني چك هاي رمز دار با تعداد 7.2 درصد چك هاي وصولي معادل 64.4 درصد مبلغ  چك هاي وصولي را به خود اختصاص داده اند. 

چک به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت همواره نقش قابل توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان جامعه داشته است. لیکن طی دو دهه اخیر به دلیل تداوم توسعه سامانه‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش‌های پردازش شده از طریق این ابزارها و سامانه‌ها رشد متناسبی داشته و ابزارهای پرداخت الکترونیکی به ‌مرور زمان جایگزین ابزارهای پرداخت سنتی نظیر اسکناس و مسکوک و انواع چک شده است. با این‌وجود، به دلیل اهمیت کارکرد و امتیاز چک و به‌خصوص جایگاه اعتباری چک در مبادلات کشور، این ابزار پرداخت هنوز هم از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور محسوب می‌شود.

 بانک مرکزی در راستای مقاوم‌سازی اقتصاد، در کنار تکمیل زیرساخت پردازش و پذیرش الکترونیکی چک، پیاده‌سازی کامل سامانه‌های نظارتی مرتبط نظیر سامانه چک برگشتی، سامانه مرکز کنترل و نظارت اعتباری (مکنا) و به‌خصوص سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک (صیاد) را با هدف ایجاد زمینه نظارت مؤثر بر سازوکار صدور دسته چک در دستور کار قرار داده است. در سامانه صیاد علاوه بر مواردی نظیر ایجاد شفافیت اطلاعاتی و ایجاد محدودیت برای صدور چک‌های بلامحل، تدابیری جهت ارتقای ضرایب امنیتی چک نیز در نظر گرفته شده است. ضمن آن‌که بررسی صلاحیت دارنده دسته‌چک و همچنین ایجاد شفافیت اطلاعاتی و جلوگیری از سوءاستفاده‌ به منظور اختصاص دسته‌چک به متقاضیان فاقد صلاحیت از دیگر قابلیت‌های سامانه‌های نظارتی مرتبط بوده و عملیاتی شدن کامل این سامانه‌ها می‌تواند موجب ایجاد شفافیت اطلاعاتی از طریق برپایی نظام استعلام همگانی شده و انتظار می‌رود با تکمیل سامانه مزبور، سهم چک‌های برگشتی در نظام پرداخت کشور به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد.