دلایل کاهش 19 درصدی صادرات کالا در یکسال اخیر چیست؟ / پیشی گرفتن واردات از صادرات برای اولین بار در سال های اخیر

خبراقتصادی – محسن شمشیری
طبق آمار سازمان توسعه تجارت و بانک مرکزی، برای اولین بار در سال های اخیر میزان واردات کالا به کشور از صادرات کالا بیشتر شده و صادرات غیرنفتی و نفتی کشور کاهش زیادی داشته است و همین موضوع موجب منفی شدن تراز صادرات و واردات کالا به کشور شده است.
 در ۱۱ ماهه 1400 صادرات  غیر نفتی ۱۹ درصد کاهش داشته است. همچنین طبق آمار 10 ماهه 99 نیز صادرات 20 درصد کاهش یافته و نشان می دهد که روند صادرات غیر نفتی در سال 99 نسبت به سال 98 با چالش ها و عدم نظارت و برنامه ریزی مواجه بوده است و اگرچه بخشی از این مشکلات به خاطر کاهش رشد اقتصاد جهان، و اثر کرونا بر مبادلات تجاری بوده است اما به دلیل ترکیب صادرات سنتی و صنعتی انرژی بر ایران، لازم بوده که مسوولان متناسب با شیوع کرونا، راهکارهایی برای جبران کاهش صادرات ارائه دهند و صادرات فولاد، پتروشیمی و نفتی، مواد غذایی، خشکبار و فرش که عمدتا به کشورهای همسایه صورت می گرفته را با ثبات و پایداری مواجه کنند و اجازه کاهش شدید و 20 درصدی را ندهند.
طبق آمار، واردات نیز 15 درصد کاهش داشته اما رشد منفی 19 درصدی صادرات بیش از رشد منفی 15 درصدی واردات بوده است و این موضوع نشان می دهد که در بخش صادرات، سوء مدیریت هایی وجود داشته که امکان جبران کاهش تجارت را فراهم نکرده است. این درحالیست که به دلیل کاهش شدید صادرات نفت کشور، اقتصاد ایران نیازمند رشد صادرات است و کاهش 19 یا 20 درصدی صادرات رقم بزرگی است که می تواند بخش عمده ای از نیاز ارزی و عرضه ارز در ماه های آینده را تامین کند.
براساس آمار، طی چهارسال 95 تا 98 میزان صادرات غیر نفتی کشور به ترتیب 28، 33، 32 و 30  میلیارد دلار بوده است اما در شش ماهه 99 به رقم 11572 میلیون دلار رسیده است. براین اساس چنانچه رقم 19 درصد کاهش صادرات غیرنفتی را نسبت به سال 98  محاسبه کنیم میزان صادرات غیرنفتی کشور درکل سال 99 احتمالا چیزی حدود 24 میلیارد دلار است.
میزان واردات کشور نیز طی سال های 95 تا 98 به ترتیب 63، 73، 60 و 52 میلیارد دلار بوده است و در ششماه اول 99 به 21 میلیارد دلار رسیده است که اگر کاهش 15 درصدی واردات نسبت به سال 98 را در نظر بگیریم در کل سال 99 واردات کالا به کشور حدود 44 میلیارد دلار برآورد می شود. براین اساس حدود 20 میلیارد دلار  رقم صادرات غیر نفتی نسبت به واردات کمتر شده است و این موضوع با توجه به کاهش صادرات نفتی می تواند چالش برانگیز باشد.
کل صادرات کشور در سال های 95 تا 98 به ترتیب 81، 96، 93 و 59 میلیارد دلار بوده است و در همه این سال ها میزان صادرات از کل واردات بیشتر بوده است و کسری صادرات غیر نفتی نسبت به واردات کالا از محل صادرات نفتی جبران شده است.
اما در شش ماهه اول سال 99 برای اولین بار، رقم صادرات کل با عدد 20130 میلیون دلار نسبت به 20974 میلیون دلار کمتر است و واردات بیش از صادرات شده است. اگر این روند تا پایان سال ادامه یافته باشد که براساس کاهش 19 درصدی صادرات و کاهش 15 درصدی واردات  نسبت به سال قبل می توان براورد کرد که در مجموع کل صادرات کشور از کل واردات کشور کمتر شده و تراز تجاری کالایی کشور منفی شده است و اگر رقم واردات خدمات را نیز به آن اضافه کنیم در مجموع کل تراز تجاری کشور را منفی کرده است.
به عبارت دیگر، در صورتی که صادرات نفتی در شش ماهه دوم سال 99 و سال 1400 بیشتر نشده باشد، برای تامین ارز واردات کشور باید از سایر منابع و ذخایر استفاده شود.
براین اساس، شایسته است که دولت  و مجلس موضوع کاهش صادرات کشور و همچنین عوامل اثرگذار مدیریتی آن را بررسی نمایند و همچنین مشخص شود که وزارت صنایع و معادن چه برنامه ای برای جبران کاهش صادرات دارد و به چه دلیل در سال 99، میزان صادرات کشور کاهش زیادی داشته و آیا در سال 1400 نیز این روند ادامه خواهد یافت و یا این که جلوی آن گرفته خواهد شد.
تجارت کالایی ایران با سایر کشورها در 10 ماهه نخست سال به حدود 59.2 میلیارد دلار رسید و حدود 28.6 میلیارد دلار کالای بدون نفت خام از ایران به سایر کشورها صادر شده و در مقابل حدود 30.6 میلیارد دلار کالا به کشور وارد شده است. آمارها نشان می دهد که بیش از 7 میلیارد دلار کالای چینی وارد شده است.
در 10 ماهه نخست سال 1399 حدود 28.6 میلیارد دلار کالای بدون نفت خام از ایران به سایر کشورها صادر شده و در مقابل حدود 30.6 میلیارد دلار کالا به کشور وارد شده است؛ ارزش صادرات بدون نفت خام و واردات ایران در 10 ماهه نخست سال 1399 نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب 20 درصد و 15.5 درصد کاهش یافته است.

مقدار وزنی صادرات کشور طی مدت مورد بررسی به 94.5 میلیون تن رسید که نسب به مدت زمان مشابه سال گذشته با افت 17.7 همراه بوده است. همچنین مقدار وزنی واردات ایران طی این مدت به 28.2 میلیون تن رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش حدود 2 میلیون تنی داشته است.
در10 ماهه نخست 1399، چین با واردات حدود 7.2 میلیارد دلاری از ایران، بزرگترین مقصد صادرات کالای بدون نفت خام ایران بوده است. علاوه بر این، کشور عراق با حدود 6.3 میلیارد دلار واردات از ایران، دومین مقصد صادراتی ایران در 10 ماهه نخست سال 1399 است. همچنین امارات متحده عربی، ترکیه و افغانستان به ترتیب دیگر مقاصد صادراتی ایران بودند.
چین به عنوان بزرگترین مبدا وارداتی ایران حدود 7.9 میلیارد دلار صادرات به ایران داشته است. دراین میان، ارزش واردات کالایی امارات به ایران، به 7.4 میلیارد دلار رسیده و کشورهای ترکیه، هند و آلمان نیز به ترتیب، 3.4 میلیارد دلار، 1.8 میلیارد دلار، 1.4 میلیارد دلار صادرات به ایران داشتند.بر اساس آمارها مجموع تجارت خارجی کشور در این بازه زمانی، معادل ۲۴میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار ثبت شده است. از این رقم سهم صادرات ۱۰میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار و سهم واردات ۱۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رقم خورده است تا بدین ترتیب تراز تجاری کشور تا پنج ماهه منتهی به مرداد ماه، منفی ۲ میلیارد و ۸۰۰میلیون دلار ثبت شود.
تراز تجاری چهار ماهه ۹۹، منفی ۲میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار ثبت شد. بنابراین تراز تجاری در پنج ماهه ۹۹ نسبت به چهار ماهه امسال بیشتر منفی شده است. صادرات خالص مرداد برابر با ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بوده است، در حالی که در تیر امسال، ارزش صادرات معادل ۲ میلیارد و ۳۳۶ میلیون دلار رقم خورده بود
بنابراین میزان صادرات مرداد نسبت به تیر روند کاهشی داشته، اما میزان خالص واردات در مرداد ۹۹ برابر با ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار است. این در حالی است که واردات تیر ماه امسال معادل ۳ میلیارد و ۲۸۰ میلیون دلار به‌دست آمده بود. به این ترتیب روند واردات نسبت به چهارمین ماه سال، کاهشی شده است.