پاسداشت مقام مادر محيط زيست ايران در آستانه يكصد سالگي
آينده محيط زيست در دست زنان است
ترانه بنی‌یعقوب
خبراقتصادی: او را مادر محیط زیست ایران لقب داده‌اند. مه‌لقا ملاح، جامعه‌شناس و فعال محیط زیست کسی است که بیشتر عمرش را به قول فعالان محیط‌زیست ایران برای حفظ طبیعتی که به آن عشق می‌ورزد، گذرانده است. 96ساله است و عصر چهارشنبه نشسته بر صندلی چرخدارش به مراسمی می‌آید که به همت انجمن زنان پژوهشگر تاریخ برای تجلیل از او برگزار می‌شود.
مثل همیشه روسری سفیدی بر سر دارد و مانتو شلوار یکدست آبی‌پررنگ بر تن. می‌گوید خوشحال است که حالا در جمع دوستانش است چراکه از تنهایی بیزار است و همین جمع‌ها هستند که جامعه را می‌سازند.
در فرهنگسرای سرو فعالان محیط زیست، فعالان حوزه زنان و چند تاریخدان و علاقه‌مندان حضور دارند تا از او به پاس خدمات بی‌دریغش برای محیط زیست کشورمان قدردانی کنند. تاریخ‌دانان از خانواده مه‌لقا سخن می‌گویند و به‌ویژه بی‌بی خانم استرآبادی، نخستین بنیانگذار مدرسه‌های دخترانه در ایران، که حالا بیشتر حاضران در جمع برای نخستین بار می‌شنوند که او مادربزرگ مه‌لقا بوده است. بسیاری بی‌بی خانم را نخستین روزنامه‌نگار زن ایرانی هم می‌دانند. ملاح در سال 73 و بعد از بازنشستگی از دانشگاه تهران به فعالیتی که در همه زندگی به آن عشق می‌ورزیده روی می‌آورد و جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست را بنیان می‌نهد؛ نخستین تشکل محیط‌زیستی ایران که نقش زنان در آن بسیار پررنگ است و در شهرهای مختلف ایران تاسیس شده است.
زنی که بیش از نیم‌قرن است زباله تر تولید نکرده
فخرالسادات محتشمی‌پور، فعال حقوق زنان و عضو انجمن زنان پژوهشگر تاریخ در این مراسم شرح حالی از زندگی ملاح ارائه می‌دهد و می‌گوید: «بیش از 50 سال است که کسی ندیده از خانه مه‌لقا ملاح زباله تری بیرون گذاشته شود. او معتقد است که پیوند محکمی بین زنان و محیط‌زیست وجود دارد.» ملاح یکی از نخستین دانشجویان ایرانی بود که موفق شد تحصیلاتش را در سوربن فرانسه تمام کند و با مدرک دکترای جامعه‌شناسی به کشور بازگردد و با شناخت کامل از نقش و جایگاه زنان در فعالیت‌های غیردولتی و مدنی، گامی جدی برای محیط‌زیست ایران بردارد. او در فرانسه در کنار تحصیل در رشته جامعه‌شناسی، دوره کتابداری را نیز در کتابخانه ملی فرانسه گذرانده بود و کمی پس از بازگشتش به ایران به ریاست کتابخانه موسسه تحقیقات روان‌شناسی برگزیده شد. ملاح به عنوان بهترین شخصیت میراث طبیعی در سال 1390 شناخته شده و عنوان مادر محیط‌زیست را به همراه دارد. معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط‌زیست در دولت محمد خاتمی و عضو شورای شهر تهران یکی از سخنرانان مراسم تقدیر از این فعال محیط‌زیست است. او سخنانش را درباره نقش مهم سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط‌زیست و نقش ملاح در این‌باره آغاز می‌کند: «متاسفانه ما قدر سرمایه‌های اجتماعی و انسانی‌مان را نمی‌دانیم؛ انسان‌هایی که با صبر و استقامت راه‌ها را باز کردند و ما اکنون کمتر از آن‌ها یاد می‌کنیم. قدر‌شناسی که از آن سخن می‌گویم فقط در رفتار نیست و ادامه مسیری است که این عزیزان رفته‌اند. خانم ملاح با نگاهی خیرخواهانه و پاک در محیط‌زیست راه را به خیلی‌ها نشان دادند آن هم در کشور ما که نگاه صاحب‌منصبان همواره به سازمان‌های مردم‌نهاد منفی بوده است.»
او همچنین از صراحت بیان خانم ملاح سخن می‌گوید و نقدهایی دلسوزانه مطرح می‌کند: «نشنیدن همین نقدهای دلسوزانه به انباشت مشکلات زیست‌محیطی در سال‌های اخیر انجامیده است. توجه به این نقدها سازنده است و بسیاری از مشکلات را برطرف می‌کند.»
زنان و محیط‌زیست
ملاح نیز در این مراسم چند جمله‌ای بر زبان می‌آورد. او سخنانش را با این سوال آغاز می‌کند: «لابد از من می‌پرسید چرا زنان را انتخاب کردم؟ برای این‌که بیش از 70 سال از عمرم را به مطالعه درباره نقش زنان اختصاص داده‌ام.»
او درباره مادربزرگش که از او با نام بی‌بی نوآور یاد می‌کند، می‌گوید: «بی‌بی نوآور درباره زنان زیاد نوشته بود و من همیشه نوشته‌های ایشان را می‌خواندم. در خانواده ما همه احترام زیادی برای زنان قائل بودند و درباره نقش زنان زیاد سخن می گفتند و من بعد از 70 سال مطالعه درباره زنان فهمیدم که زنان به دلایلی از جمله زایش و تکثیر که بر عهده آنان است و همچنین از آن‌جا که مادران مربیان بالفطره هستند، می‌توانند نقش مهمی در محیط‌زیستشان ایفا کنند.» او با اشاره به این‌که سرانه تولید زباله برای هر نفر در تهران 700گرم است و در محلات ثروتمند حتی این میزان به هزار گرم (یک کیلو) هم می‌رسد، می‌گوید: «در این مسئله یعنی کنترل کردن تولید زباله هم زنان نقش موثری در خانه دارند و می‌توانند به عنوان گردانندگان اصلی خانه میزان آن را کنترل کنند. همچنین زنان مهم‌ترین هدف نظام سرمایه‌داری هستند و این نظام مدام سعی می‌کند، آن‌ها را به مصرف‌گرایی سوق دهد و از آن‌جا که زنان خرید‌کنندگان اصلی خانواده هستند با آموزش می‌توانند از حالت سوژه بودن برای این نظام درآیند و با صرفه‌جویی درست، طبیعت را از این بدبختی که گریبانگیرش شده نجات دهند.»
شیرین پارسی، عضو جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست گیلان یکی دیگر از سخنرانان این جمع است: «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست ما در سال 76 به شکل محفلی داوطلبانه و علاقه‌مند به محیط‌زیست در رشت شکل گرفت و در سال 78 قانونی و ثبت شد و طی سال‌ها فعالیت زنان بسیاری عضو آن شدند. جمعیت ما فعالیت‌هایش را با کارهای کوچک آغاز کرد، همچون جمع‌آوری کاغذهای باطله. اما زنان آن گاه که به آگاهی می‌رسند و نقش ابزاری و کالایی خویش را دیگر برنتافته و رسالت انسانی برای خود قائل می‌شوند، با صبوری ذاتی و پیگیری خستگی‌ناپذیری برای دستیابی به جامعه‌ای سالم حاضر به همه گونه ازخودگذشتگی و تلاش هستند.» او همچنین در ادامه سخنانش از خستگی‌ناپذیر بودن ملاح با وجود سن بالایش گفت: زنی که از ناامیدی و افسردگی هیچ نمی‌داند.
بی‌بی خانم استرآبادی بنیانگذار نخستین مدرسه دخترانه ایران
منصوره اتحادیه، تاریخدان هم در این مراسم از بی‌بی خانم استرآبادی سخن گفت؛ زنی مهم در تاریخ ایران و مادربزرگ خانم ملاح: «بی‌بی خانم استرآبادی در سال 1274 هـ . ق به دنیا آمد. پدر وی محمدباقرخان استرآبادی از بزرگان گرگان و مادرش خدیجه خانم معروف به ملاباجی از ندیمه‌های شکوه‌السلطنه یکی از زنان ناصرالدین شاه بود.»تاسیس مدرسه دوشیزگان قبل از انقلاب مشروطه به عنوان نخستین مدرسه دختران، از مهم‌ترین ابتکارات بی‌بی خانم استرآبادی بود که در آن درس‌هایی چون تاریخ، قرائت، آشپزی، مذهب، جغرافیا و علم حساب تدریس می‌شد. بی‌بی خانم در فضای سنگین فکری و تسلط مطلق اندیشه‌های زن‌ستیز و مردسالارانه با شهامتی بی‌نظیر به تنهایی پا به میدان گذاشت و در جواب مقاله «تادیب النسوان»، مقاله‌ای را به حالت طنزآلود نوشت که در تاریخ به «معایب الرجال» معروف است.» همچنین از بی‌بی خانم استرآبادی به عنوان یکی از نخستین زنان روزنامه‌نگار ایرانی یاد می‌شود چراکه در زمان مشروطه در روزنامه‌های حبل‌المتین، تمدن و نشریه مجلس مقاله می‌نوشت. شاید به طور قطع و یقین نتوان گفت او نخستین خبرنگار زن ایرانی باشد اما قطعا یکی از نخستین‌ها به شمار می‌رود. مراسم تجلیل از مادر محیط‌زیست در فضایی احساسی و در حالی به پایان رسید که بیشتر حاضران قطره اشکی بر چشم داشتند.
به نقل از صفحه جامعه روزنامه بهار 13 اسفند 91
