آيا بازار نفت همچنان سياسي است؟

خبر اقتصادی - ‌ اثرات مستقيم اين امر براي مدتي احساس شد. اما اكنون كه بهاي نفت تا حدودي بهبود يافته، بدترين (و البته بهترين) اثرات اقتصادي اين امر از بين رفته ‌است. اكنون زمان آن فرا رسيده كه نيروهاي اساسي شكل‌دهنده بازار نفت را بررسي كنيم. سايت ورلد اكونوميك فروم در بررسي اين بازار به اين نتيجه رسيده كه عربستان سعودي ديگر توليدكننده اصلي و تعيين‌كننده در بازار نفت نيست و بازيگران جديدي وارد بازار نفت شده‌اند كه مهم‌ترين آنها امريكاست. اين منبع خبري همچنين اظهار كرده كه پيش‌تر بازار نفت در دست عربستان سعودي بود كه از طريق دولت و استراتژي‌هاي سياسي اداره مي‌شد اما اكنون كه اين بازار در دستان امريكاست و از آنجا كه اين نفت در اين كشور توسط شركت‌هاي خصوصي توليد مي‌شود ديگر چندان سياسي نخواهد بود.

به گزارش ورلد اكونوميك فروم، وقتي بهاي نفت خيلي سريع يا خيلي زياد كاهش پيدا مي‌كرد، سازمان كشورهاي صادركننده نفت (اوپك)، كه در دهه60ميلادي تاسيس شد، به سرعت وارد عمل مي‌شد و ميزان توليد خود را كاهش مي‌داد. كاهش عرضه، ثبات را در بازار به ارمغان مي‌آورد و توليد را براي همه مقرون به‌صرفه مي‌كرد. در آخرين نشست اوپك كه در ماه نوامبر سال2014 برگزار شد، وقتي قيمت نفت از عرش به فرش رسيد، اين سازمان تصميم گرفت همچنان به توليد نفت خود ادامه دهد. درحالي كه بسياري از اعضاي اوپك خواستار كاهش ميزان توليد اين سازمان بودند، عربستان سعودي كه به‌صورت سنتي مهم‌ترين توليدكننده اوپك محسوب مي‌شود، عقب نشست و كاهش بيشتر بهاي نفت را نظاره كرد. چند هفته بعد از آن نشست، علي النعيمي اظهار داشت كه اگر قيمت‌ها به زير 20دلار، 40دلار، 50دلار و 60دلار در هر بشكه هم مي‌رسيد باز ارتباطي نداشت.

پس از آن نظرهاي مختلفي داده شد. برخي اظهار مي‌كردند رياض قصد دارد با روش كاهش بهاي نفت، رقباي خود را به زمين بزند كه مهم‌ترين آنها ايران و روسيه بود و به اين ترتيب خود را به يگانه قدرت منطقه تبديل كند. برخي ديگر نيز مي‌گفتند عربستان سعودي با اين كار مي‌خواهد توليدكنندگان پرهزينه نفت كه مهم‌ترين آنها ايالات متحده امريكاست را تحت فشار قرار دهد و از ميدان بازي بيرون كند. اما صنعت نفت غيرمتعارف ايالات متحده امريكا خيلي سريع به كاهش بهاي نفت واكنش نشان مي‌دهد و به محض اينكه قيمت‌ها ثبات پيدا كنند، توليد نفت آنها نيز خيلي زود افزايش پيدا مي‌كند. با اين پيش‌فرض، عربستان سعودي اين‌طور تصور مي‌كند كه در ازاي هر يك بشكه‌يي كه از بازار كم مي‌كند، توليدكننده ديگري قدم پيش مي‌گذارد تا پول بيشتري به دست بياورد. كاهش توليد بدين معناست كه هم ميزان درآمد كم مي‌شود و هم سهم بازار كوچك مي‌شود.

عربستان سعودي به دو دليل مي‌تواند در برابر قيمت‌هاي پايين مقاومت كند؛ نخست اينكه هزينه توليد نفت در اين كشور خيلي پايين است، دوم اينكه اين كشور روي منبع عظيم 700ميليارد دلاري خوابيده ‌است. اما ديگر توليدكنندگان اوپك تا اين حد خوش‌شانس نيستند. برخي علايمي مي‌فرستند مبني بر اينكه در زمينه كاهش توليد جدي هستند. عربستان سعودي اما از طرف ديگر درحال افزايش ميزان توليد خود است.

آيا اين به معناي تفكيك و جدايي در اوپك است؟ وزير نفت عمان (كه خودش از اعضاي اوپك نيست) محمدبن حامد الرمضي پيش‌بيني مي‌كند كه روزهاي اوپك به پايان رسيده‌ است. وي مي‌گويد: «عربستان سعودي يك‌سوم از كل نفت اوپك را توليد مي‌كند. يعني تنها دوسوم از نفت اوپك ازسوي مابقي اعضاي كارتل توليد مي‌شود.» وي ادعا مي‌كند كه ديگر اعضاي اوپك خواستار جدايي و توليد تنهايي هستند.

هرچند 11عضو ديگر اوپك نيز چندان يكپارچه نيستند. برخي مانند عربستان آب‌باريكه‌يي براي ادامه دارند و برخي تنها اميدشان نفت است. اينكه آيا اين سازمان مي‌تواند به اجماع برسد و بدون حلقه اصلي خود، ميزان توليد خود را كاهش دهد، سوالي است كه باقي مي‌ماند.

امريكا توليدكننده اصلي جديد در بازار نفت

آيا اكنون كه سعودي‌ها دست از كاهش توليد نفت كشيده‌اند و همچنان ميزان توليد خود را افزايش مي‌دهند، بازيگر ديگري وارد ميدان مي‌شود تا تعادل را به بازار نفت بازگرداند؟ بيشتر چشم‌ها به امريكا دوخته شده كه از سال2009 تاكنون 60درصد به ميزان توليد خود افزوده‌ است. در واقع مي‌توان گفت كه افزايش توليد نفت اخيرا ازسوي ايالات متحده امريكا خيلي بيشتر از 11 كشور از 12 كشور اوپك (به غير از عربستان) بوده ‌است. به اين ترتيب مي‌توان گفت كه امريكا آن بازيگر جديد و توليدكننده اصلي جديد است.

درحالي كه ميزان توليد نفت در عربستان را دولت تعيين مي‌كند، در امريكا ميزان توليد نفت در دستان شركت‌هاي خصوصي توليدكننده نفت است. آموس هاشتين نماينده امريكا در امور بين‌الملل انرژي مي‌گويد: «در گذشته اگر مي‌خواستيد ميزان توليد را كاهش دهيد، مي‌دانستيد كه چه كسي در عربستان مخاطب شماست. اما در امريكا بيش از 4000 شماره تلفن از توليدكنندگان نفت وجود دارد و احتمال مي‌دهم كه اين تماس‌ها هيچ‌كدام ثمري نخواهد داشت.» به عبارت ديگر مي‌توان گفت كه در امريكا، ديناميك بازار به جاي استراتژي‌هاي سياسي تعيين‌كننده تعداد بشكه‌هاي نفتي است كه توليد مي‌شود.

آيا اين بدين معناست كه ميزان سياسي بودن بازار نفت كاهش خواهد يافت؟ به‌نظرم بعيد مي‌رسد. نفت هميشه يك كالاي سياسي بوده كه بيشتر به‌خاطر كشورهايي بوده كه در آن توليد مي‌شود، اما آيا امريكا تفاوتي خواهد داشت؟ تاكنون بسياري از تحليلگران در اين مورد بحث كرده‌اند كه آيا امريكا از نفت و گاز خود براي دستيابي به اهداف بين‌المللي استفاده مي‌كند. بسياري نيز اخيرا در اين مورد بحث مي‌كنند كه آيا امريكا بايد قوانين و محدوديت‌هايي كه براي نفت و گاز خود قرار داده ‌است را بردارد يا خير.

  بازار جهاني نفت تغييرات اساسي داشته‌ است

در بازار درازمدت و استراتژيكي همچون نفت، اينكه سال آينده يا دوسال بعد چه اتفاقي خواهد افتاد، آنقدر اهميت ندارد، بلكه اين مهم است كه طي 20، 40 يا 60سال آينده چه اتفاقي رخ خواهد داد. آژانس بين‌المللي انرژي انتظار دارد كه ميزان توليد نفت در چند دهه آينده رشد خواهد داشت و از مصرف جهاني انرژي در سال2040 پيشي خواهد گرفت. يكي از دلايل آن، اين است در چين كه يكي از مهم‌ترين مصرف‌كنندگان نفت است، تقاضا از هم‌اكنون كاهش يافته كه يك دليل آن تكنولوژي كارآمد است. كشورهايي نظير هند نيز با رشد و توسعه صنعت، اتكاي كمتري به سوخت‌هاي فسيلي خواهند داشت. تغييرات آب و هوايي نيز به اين قضيه دامن مي‌زند و احتمال كاهش تقاضا در آينده را چند برابر مي‌كنند. بسياري از تحليلگران معتقدند ما به‌دليل گرمايش جهاني، سوخت‌هاي فسيلي را روي زمين رها خواهيم كرد. همه اينها بدين معناست كه توليدكنندگان بهتر است هرچه بيشتر توليد كنند و نفت خود را حتي با قيمتي پايين به فروش برسانند چراكه چند دهه ديگر به عمر نفت بيشتر باقي نمانده ‌است. بسياري از كارشناسان در اين مورد بحث مي‌كنند اما آنچه مسلم است اين است كه پايه و اساس بازار جهاني نفت با تغييرات اساسي همراه بوده و ما تنها در ابتداي راه اين تغيير بزرگ هستيم.

صنعت نفت در دست غير اوپكي‌ها

اخيرا مجله اكونوميست نيز در مقاله‌يي با عنوان «بعد از اوپك»، ادعا كرده‌ است كه درحال حاضر توليدكننده اصلي در بازار شيل امريكاست. در اين مقاله آمده‌ است كه زماني اوپك حرف اول را در صنعت نفت مي‌زد؛ اما به‌نظر مي‌رسد اكنون ديگر همه ‌چيز تغيير كرده ‌است. زماني بود كه عربستان سعودي با باز و بسته كردن چاه‌هاي نفت خود، قيمت نفت را بالا و پايين مي‌كرد، امري كه ديگر صدق نمي‌كند چراكه توليدكنندگان جديدي وارد بازار شده‌اند. اكونوميست نوشته ‌است: «برخي از توليدكنندگان اوپك با اين تصور كه بهاي نفت دوباره به وضعيت قبلي خود بازمي‌گردد، توليد خود را كاهش ندادند؛ اما اين درست از آب درنيامد؛ قيمت نفت به ميزان مشخصي رسيد و در آن به ثبات رسيد، اما افزايش چنداني نيافت.»

نفت دبليوتي‌آي كه زماني 100دلاري بود اكنون پس از سقوط بهاي نفت و بهبود دوباره آن، در ميانه اين هفته به حدود 60دلار در ازاي هر بشكه رسيد. اگر مازاد عرضه نفت ادامه پيدا كند، احتمالا قميت‌ها دوباره در سراشيبي قرار خواهند گرفت. براساس منابعي كه به دست وال‌استريت ژورنال رسيده‌ است، اوپك در خوشبينانه‌ترين سناريو خود براي بهاي نفت نيز انتظار چيزي بيش از 76دلار در ازاي هر بشكه تا سال2025 را ندارد. در ميان سناريوهاي اوپك، نفت زير 40دلاري هم پيش‌بيني شده ‌است. البته اوپك وجود اين گزارش را تكذيب كرده ‌است.

بسياري از شركت‌هاي بزرگ بين‌المللي نظير بي‌پي، شورون، اكسون موبيل و توتال بسياري از پروژه‌هاي جديد خود را متوقف كرده‌اند هرچند شل همچنان پروژه‌هاي جديدي مثل پروژه 6ميليارد دلاري در قطب شمال را كليد زده‌ است. جالب است كه نفت شيل باوجود كاهش تعداد دكل‌هاي حفاري، همچنان به ميزان چشمگير و قابل توجهي توليد مي‌شود. دانيل يرگين يكي از مهم‌ترين دلايل اين امر را پيشرفت بيشتر تكنولوژي مي‌داند و مي‌گويد: «چاه‌هايي كه پيش‌تر براي تكميل نياز به 35روز داشتند، اكنون با پيشرفت و توسعه فناوري در عرض 17روز كامل مي‌شوند.»