تنش آب در ايران تا 2سال ديگر

خبر اقتصادی - افزايش بهره‌وري توليد، شعاري است كه همه‌ اجزاي حاكميت سر داده‌اند. از دولت تا مجلس و از بنگاه‌هاي دولتي تا بخش خصوصي، همه و همه دغدغه افزايش بهره‌وري دارند يا حداقل اين‌طور ادعا مي‌كنند. اتاق بازرگاني ايران هم به عنوان اتحاديه بخش خصوصي از اين قاعده مستثني نيست و چند سالي است كه با برگزاري جشنواره ملي بهره‌وري، سعي كرده است گام در راه افزايش اين مفهوم در توليد بگذارد. روز شنبه، اتاق بازرگاني ايران ميزبان اختتاميه ششمين جشنواره ملي بهره‌وري بود و قرار بود كه مقامات دولتي بسياري ميهمان اين مراسم باشند. اما هيچ‌چيز آن طور كه برنامه‌ريزي شده بود پيش نرفت. نه معاونان وزير كشاورزي در مراسم حضور يافتند و نه معاون وزارت بهداشت. البته بدقولي مسوولان تنها علت ناهماهنگي‌هاي به وجود آمده در مراسم نبود و بي‌نظمي اتاق هم مشكلات زيادي به وجود آورد. تا آنجا كه نشست تخصصي بهره‌وري در كشاورزي در دل نشست بهره‌وري انرژي ادغام شد و بخشي از صحبت‌هاي صاحب‌نظران در اين زمينه مسكوت ماند. مهم‌ترين سخنران نشست كشاورزي، محمدحسين شريعتمدار، مشاور عالي وزير كشاورزي بود كه از قلت بهره‌وري منابع در كشاورزي و بحران آب سخن گفت. بحراني كه به گفته او، آغاز شده و زمان بسيار كمي براي مديريت آن باقي مانده است.

كشاورزي ايران چگونه غيراقتصادي شد؟

شريعتمدار علل متفاوتي را براي قلت بهره‌وري صنعت كشاورزي در ايران برشمرد. نخستين علت ساختاري است و بعد از اصلاحات ارضي شكل گرفته است: به خاطر تقسيم اراضي بين كشاورزان، زمين‌هاي بزرگ تبديل به زمين‌هاي كوچك شده‌اند و صرفه مقياس در توليد كشاورزي از بين رفته، بنابراين كشاورزي از يك اقتصاد حرفه‌يي پول‌ساز تبديل به صنعتي معيشتي و غيراقتصادي شده است. پيامد‌هاي قانون ارث و محدوديت كشاورزان در دسترسي به فناوري‌هاي نو و كارآمد در حوزه توليد كشاورزي از ديگر علل پايين‌بودن بهره‌وري هستند. مشكل ديگري كه در اين حوزه وجود دارد، ناشي از تامين‌نشدن به‌موقع و كيفي تداركات مورد نياز توسعه بخش كشاورزي در ايران است. به عنوان مثال، با وجود اينكه ايران از صادركنندگان عمده كود ازته است، در بازار داخلي با كمبود اين محصول مواجه است و صادركنندگان علي‌رغم آنكه بنابر مصوبه دولت موظفند قبل از پرداختن به صادرات، نياز داخلي را تامين كنند، حاضر نيستند سهم خود از بازار جهاني را از دست بدهند. اما همه اين موارد در مقايسه با آخرين علت پايين‌ بودن بهره‌وري كشاورزي ايران رنگ مي‌بازند. علتي كه به غير از كشاورزي، افت شديد در ساير صنايع را هم موجب مي‌شود. علتي كه مستقيما بر زندگي مردم اثرگذار خواهد بود: بحران آب.

بهره‌وري كشاورزي تشنه منابع آبي

به گفته‌ شريعتمدار، در حالي كه ميانگين جهاني شاخص بهره‌وري منابع آبي يك دلار و 54سنت توليد محصول به ازاي استفاده از هر مترمكعب آب است، در ايران به ازاي اين مقدار آب، تنها 27سنت محصول توليد مي‌شود. اين آمار از قلت شديد بهره‌وري آب در كشاورزي ايران حكايت دارد و كشور را در رتبه 150‌ بهره‌وري منابع آبي قرار مي‌دهد. بحران آب، هم علت و هم معلول قلت بهره‌وري بخش كشاورزي است. از آنجا كه كشاورزي، بيشترين سهم استفاده آب را در بين صنايع به خود اختصاص داده، پايين بودن بهره‌وري منابع آبي در كشاورزي مي‌تواند به بحران كمبود آب دامن بزند.

 

دقيقه 90 بحران آب

بحران آب جدي‌تر از اين حرف‌هاست، اين مساله را بارها كارشناسان مختلف، با ادبيات گوناگون هشدار داده‌اند. پرويز كردواني كه به عنوان پدر كويرشناسي ايران شناخته مي‌شود، چندي پيش با لحني تند خطاب به مسوولان دولتي گفته بود: «آقايان، چرا نمي‌فهميد؟ آب نيست!» او كه معتقد بود كار از كار گذشته است و كنفرانس‌ها و سمينارها دردي را از منابع در حال خشكيدن آب ايران دوا نمي‌كند، جنگ آب را در ايران محتمل دانسته بود. عيسي كلانتري، مشاور رييس‌جمهور، وزير پيشين كشاورزي و رييس خانه كشاورز از ديگر كساني است كه اين موضوع را مطرح كرده است. او از ضرورت مهاجرت 50ميليون نفر از ايران در صورت ادامه بحران آب گفته و درباره وخامت وضع آب در ايران اخطار داده بود. به گفته كلانتري، در آينده نزديك آبي در ايران باقي نخواهد ماند. حسن شريعتمدار هم عقيده مشابهي دارد. او مي‌گويد كه اكنون در دقيقه90 بحران آب هستيم و زمان بسيار كمي براي گذر از آن باقي مانده است. شايد تنها 2سال براي پيدا كردن راهكار حل بحران آب زمان داشته باشيم. بعد از 2 سال ديگر هيچ راهكاري براي رفع اين معضل كارساز نيست و جنگ آب بين استان‌هاي كشور رخ خواهد داد.

 دولت به فكر نيست

با اينكه مراجع گوناگون درباره بحران آب هشدار داده‌اند، به نظر مي‌رسد كه دولت دغدغه‌يي درباره اين موضوع ندارد. لستر براون، پژوهشگر و صاحب‌نظر شناخته‌شده بين‌المللي در حوزه امنيت غذايي، مي‌گويد كه دولت ايران با وجود توجه ويژه به مبحث امنيت غذايي، هنوز مشكل آب را جدي نگرفته و راهكاري در اين مورد نينديشيده است. مقالات بسياري در زمينه حفاظت از منابع آب توسط محققان ايراني در مراجع بين‌المللي منتشر شده است و اين موضوع مويد آن است كه ما به مشكل واقفيم و راهكار عبور از آن را هم مي‌دانيم. اما با اين وجود هنوز هيچ اقدام عملي منسجمي در اين حوزه مشاهده نمي‌شود. اين مساله بي‌توجهي دولت به بحران كمبود آب را مي‌رساند. حضور نيافتن مقامات مسوول دولتي در همايش بهره‌وري هم نشانگر همين موضوع است: مسوولان اهميتي براي افزايش بهره‌وري منابع آبي و در نتيجه عبور از بحران آب قايل نيستند.

البته شريعتمدار مي‌گويد كه دولت بودجه زيادي براي مقابله با اين بحران مصوب كرده، اما اعتراف مي‌كند كه تنها اختصاص پول نمي‌تواند در اين زمينه كارساز باشد بلكه بايد، اقدامي عملي، سريع و موثر صورت گيرد. راهكار چيست؟ مشاور وزير كشاورزي استفاده از فناوري‌هاي نوين را چاره‌ افزايش بهره‌وري صنعت كشاورزي و در نتيجه نجات كشور از بحران بي‌آبي مي‌داند. هرچند معتقد است كه عوامل اجتماعي و اخلاقي هم مي‌توانند تاثير بسزايي در افزايش بهره‌وري داشته باشند.

بحران آب مساله‌يي جدي ‌است. در سال‌هاي اخير ايران با تمام نشانه‌هاي اين بحران مواجه بوده است. كاهش سطح آب‌هاي زيرزميني، پايين‌آمدن كيفيت آب، رسيدن حجم روان‌آب‌ها به كمتر از 50درصد حد استاندارد و كم‌شدن ذخيره‌هاي سدها ازجمله اين نشانه‌هاست. اما اين شرايط در مواجهه با امنيت غذايي است كه بحران مي‌شود. عوامل زيادي اين بحران را باعث شده است، از كمبود بهره‌وري در صنعت كشاورزي به عنوان آب‌بر‌ترين صنعت كشور گرفته تا هدررفت غذا و در نتيجه منابعي كه در تهيه آن به كار رفته است. عبور از اين بحران، اقداماتي سريع، در حوزه‌هاي گوناگون را مي‌طلبد. دولت بايد سياست جديدي در پيش بگيرد، البته اگر براي نجات ايران از خشكسالي دير نشده باشد.