مینا هرمزی
هزینه سنگین تاخیر در افزایش قیمت بنزین بر دوش کم درآمدها و سال های بعد
چرا مردم و خانواده ها و کودکان و سالمندان، باید هزینه مصرف بیشتر بنزین و سوخت را تحمل کنند و تاکی می خواهیم ساعت ها اتلاف وقتی، ترافیک و‌آلودگی و پارک خودروها در کوچه و خیابان و... را شاهد باشیم و مشکلات این همه خودرو و آلودگی هوا را شب و روز احساس کنیم. پس چه زمان باید زندگی کنیم و آرامش و هوای پاک و احساس تعلق به زندگی را تجربه کنیم؟ جلوی این روند را باید با اصلاح قیمت سوخت و بنزین، اصلاح بافت هندسی شهرها، بازسازی حمل و نقل عمومی و... گرفت و اجازه نداد که این وضعیت با قیمت پایین سوخت ادامه یابد.
خبراقتصادی - مینا هرمزی: اقتصاد ایران سال هاست که برای رهایی از آثار نامطلوب قیمت گذاری دولتی و پایین نگه داشتن قیمت کالاها و خدمات به خصوص خدمات و کالاهای دولتی، انتظار می کشد تا قیمت هایی شفاف و متناسب با قیمت های جهانی و منطقه ای داشته باشد و یا حداقل قیمت ها متناسب با هزینه تولید داخلی ارائه شود.
بسیاری از اقتصاد دانان با اشاره به این که مهمترین نهاد بازار و اقتصاد، "قیمت" است خواستار کاهش دخالت دولت در قیمت گذاری کالاها و خدمات و احترام به مکانیزم قیمت ها و عرضه و تقاضا در بازارهای مختلف هستند. در این راستا، یکی از انتظارات اساسی کارشناسان، قیمت گذاری منطقی و عاقلانه فراورده های نفتی از جمله بنزین، گازوئیل، گاز، قیر و سایر فرآورده ها بوده است تا علاوه بر کاهش مصرف بی رویه و تعادل نسبی در بازار عرضه و تقاضا، کاهش آلودگی هوا، ترافیک و... درآمد مناسبی برای تعمیرات و تجهیزات پالایشگاهی، افزایش ظرفیت تولید پالایشگاه ها داشته باشیم و نوسازی و بازسازی پالایشگاه ها، خودروها، جایگاه های پمپ بنزین، توسعه مترو و اتوبوس و... را شاهد باشیم.
از سوی دیگر، طبق برنامه هدفمندی یارانه ها، از محل افزایش درآمد حاصل از بالارفتن تدریجی و هرساله قیمت فرآورده های نفتی، باید یارانه نقدی به خانوارهای نیازمند، تولید و توسعه حمل و نقل عمومی، و... اختصاص یابد و طی چند سال به شفافیت کامل قیمت ها، در منطقه و حداقل فوب خلیج فارس برسیم.
اگرچه طرح هدفمندی یارانه ها با فراز و نشیب و نوسان بسیار مواجه شد و فاز اول آن اجرا و فاز دوم با تاخیر همراه شده است اما شایسته است که اجرای این قانون برای کمک به حمل و نقل عمومی و اثرگذاری مثبت برآلودگی هوا و ترافیک و سایر موضوعات زیست محیطی و زندگی شهری و... مورد توجه قرار گیرد.
اما برخی کارشناسان و مسوولان، با توجه به شرایط رکود تورمی، تحریم ها، کاهش رشد منفی و درآمد سرانه و... به موضوع افزایش قیمت بنزین و سایر فرآورده ها بی توجه هستند و با این توجیه که رشد قیمت بنزین و سایر فرآورده ها، فشار تورمی ایجاد می کند، از فرصت اصلاح قیمت ها و ساختار مصرف و تولید انرژی استفاده نمی کنند.
بنابراین، در شرایطی که نرخ دلار در بازار آزاد به 3500 تومان رسیده و نرخ مبادلاتی آن حدود 2500 تومان است، همچنان شاهد فاصله قابل توجه نرخ هر لیتر بنزین با قیمت فوب خلیج فارس و قیمت بنزین در سایر کشورهای منطقه هستیم.
به عبارت دیگر، در شرایطی که قیمت آب معدنی از بنزین بالاتر است، همچنان نسبت به شفاف سازی و قیمت منطقی بنزین و فراورده های نفتی بی توجه هستیم و قیمت بنزین با وجود افزایش در سال های اخیر، همچنان با نرخ بین المللی و فوب خلیج فارس و کشورهای منطقه فاصله زیادی دارد و نتیجه آن نبود برنامه ریزی مناسب برای توسعه ظرفیت و بازسازی پالایشگاه ها، حمل و نقل عمومی، استاندارد زیست محیطی شهرها، کیفیت بنزین تولیدی و وارداتی و... است.
و پرسش اساسی این است که چرا از فرصت قانونی و تدریجی اصلاح قیمت بنزین و فرآورده ها استفاده نکنیم؟
در شرایطی که دولت مجبور است یارانه نقدی به حساب مردم واریز کند و برای تامین آن با مشکلات بسیاری مواجه است و در شرایطی که تامین اجتماعی و بیمارستان ها، سیستم درمان و بازنشستگی، وضعیت جاده ها و بافت هندسی شهرها، و وضعیت هوا و آلودگی شهرها و ترافیک و... نیازمند منابع هنگفتی است تا سروسامان پیدا کند، به چه دلیل از فرصت افزایش درآمد و اثرگذاری مناسب افزایش قیمت بنزین و سایر فرآورده ها استفاده نمی شود؟
اگرچه توجه به وضعیت درآمدسرانه مردم ایران در این شرایط اقتصادی شایسته تقدیر است اما نباید وضعیتی بوجود آورد که قیمت بنزین از آب ارزان تر باشد!
ضمن آن که باید توجه داشت که بزرگترین مصرف کنندگان بنزین، خانوارها و افراد دارای درآمد بالا هستند و دولت می تواند با قیمت بنزین 700 تومانی یا 1000 تومانی همچنان از تولید، صنایع، مسافرکش ها و... حمایت کند اما نباید راه درست و منطقی بهبود قیمت های نسبی و احترام به نهاد "قیمت" در اقتصاد را ببندد.
نکته قابل توجه این است که به دلیل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران و اثر تحولات خارجی و بین المللی بر اقتصاد کشور و بازار ارز، هرگاه که فرصت اصلاح قیمت ها را از دست داده ایم در سال های بعد با مشکلات بیشتری مواجه شده ایم و در شرایطی که نرخ ارز روبه افزایش است و پیش بینی ها از رشد آن در سال های آینده خبر می دهد، شایسته است که اصلاح قیمت بنزین و فرآورده های نفتی به تدریج ادامه یابد.
زیرا اگر دچار تاخیر و وقفه شود و مثلا قیمت بنزین 700 تومانی 1000 تومان نشود، در سال 95 و 96 نمی توانیم یکباره قیمت را 2000 تومان اعلام کنیم و مقاومت مجلس و فعالان اقتصادی و ملاحظات سیاسی، باعث خواهد شد که قیمت به 1000 یا 1200 برسد و در آن شرایط بازهم فاصله زیادی با قیمت بازار جهانی و خلیج فارس خواهیم داشت.
لذا در صورتی که دولت و مجلس به موضوع شرایط اقتصادی و ملاحظات سیاسی و اجتماعی در سال 94 توجه دارند، و اراده لازم برای افزایش قیمت بنزین وجود ندارد، حداقل رشدی معادل نرخ تورم در حد 16 تا 20 درصد را اعمال کنند و قیمت بنزین 700 تومانی را 850 یا 900 و قیمت بنزین 1000 تومانی را 1200 تومان اعلام کنند تا حداقل در حد تورم داخلی، به اصلاح قیمت و تعادل بازار مصرف و شاخص های بسیار دیگر که با بنزین و فرآورده های نفتی مرتبط است توجه شود.
به یاد داشته باشیم که هزینه افزایش مصرف بنزین را کودکان، پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها و محیط زیست زندگی ما پرداخت می کند و مصرف زیاد بنزین با قیمت پایین، تنها به درآمد افراد و فشار اقتصادی و توزیع درآمد سرانه و رشد اقتصادی محدود نمی شود و آثار زیست محیطی، اجتماعی و بیماری های مختلف جسمی و روحی روانی حاصل از آلودگی هوا و ترافیک و شلوغی خیابان ها، ده ها برابر هزینه ریالی پرداخت پول بنزین و فرآورده های نفتی است.
از سوی دیگر، مصرف روزانه 500 هزار بشکه ای اوایل دهه 50 در ایران با جمعیت 36 میلیون نفری، اکنون با نزدیک به 80 میلیون نفر جمعیت به روزانه 1 میلیون و 700 هزار بشکه رسیده است.
یعنی جمعیت دوبرابر شده اما مصرف بیش از سه برابر شده است و به این معناست که ارزانی قیمت فرآورده های نفتی با عنوان رعایت وضعیت درآمدی مردم، عملا با تولید بیشتر آلودگی و سم و ترافیک و شلوغی و مشکلات بسیار برای زندگی ما همراه بوده است.
قدری بیاندیشیم! تا کی می خواهیم به خاطر ارزان نگه داشتن قیمت سوخت، شهر و زندگی اجتماعی را از دود و آلودگی هوا و کیفیت پایین سوخت و ترافیک خفه کنیم؟ خیابان ها و کوچه ها جایی برای تردد انسان ها نیست و مملو از خودروهای مختلف است و راه رفتن و نفس کشیدن سخت شده است و یکی از عوامل این وضعیت، ارزانی قیمت بنزین و سوخت است.
اگر بخواهیم این بحث را جمع بندی کنیم باید توجه داشت که اولا سیاست اصلاح قیمت باید تدریجی باشد تا فشار کمتری وارد شود و نباید یک یا چند سال تاخیر ایجاد کرد و یکباره قیمت ها را بالا برد زیرا با این شرایط هیچگاه به قیمت شفاف و منطقه ای و بین المللی نمی رسیم.
دوما، در شرایطی که قیمت نفت کاهش یافته و درآمد دولت کم شده و راهی جز دریافت مالیات و فروش کالاها و خدمات دولتی به قیمت منطقی وجود ندارد، چرا برای تامین مخارج کشور، قیمت فراورده ها نباید افزایش یابد. اگر دولت مالیات نگیرد و قیمت منطقی برای کالاها و خدمات خود تعیین نکند تنها راه باقی مانده چاپ پول و تورم است که فقرا بیش از ثروتمندان از تورم ضرر خواهند دید. در حالی که وقتی قیمت بنزین افزایش یابد ثروتمندان بیش از کم درآمدها در پرداخت هزینه بنزین و فرآورده های نفتی مشارکت خواهند کرد و سهیم خواهند بود.
سوما، وقتی طبق قانون، دولت یارانه به مردم می دهد، چرا نباید طبق همان قانون سایر فازهای هدفمندی را اجرایی کند و چالش اساسی تامین منابع هدفمندی یارانه ها را از این طریق حل کند؟
چهارم این که، چرا مردم و خانواده ها و کودکان و سالمندان، باید هزینه مصرف بیشتر بنزین و سوخت را تحمل کنند و تاکی می خواهیم ساعت ها اتلاف وقتی، ترافیک و‌آلودگی و پارک خودروها در کوچه و خیابان و... را شاهد باشیم و مشکلات این همه خودرو و آلودگی هوا را شب و روز احساس کنیم. پس چه زمان باید زندگی کنیم و آرامش و هوای پاک و احساس تعلق به زندگی را تجربه کنیم؟
جلوی این روند را باید با اصلاح قیمت سوخت و بنزین، اصلاح بافت هندسی شهرها، بازسازی حمل و نقل عمومی و... گرفت و اجازه نداد که این وضعیت با قیمت پایین سوخت ادامه یابد.
اگر همین روند ادامه یابد، در سال های آینده همین یک میلیون بشکه نفت صادراتی را نیز باید در داخل مصرف کنیم و ایران با ذخایر بزرگ نفت و گازش تبدیل به کشوری مصرف کننده انرژی و پر از آلودگی و ترافیک و... خواهد شد.
سناریویی برای افزایش قیمت بنزین نداریم
در این زمینه، معاون وزیر نفت با تشریح جزئیات طرح کاهش قیمت بنزین در جایگاه‌های مرزی، اعلام کرد: شرکت ملی پالایش و پخش نفتی تاکنون هیچگونه سناریویی برای افزایش قیمت بنزین برای سال ۹۴ ارائه نکرده است.
عباس کاظمی در گفتگو با مهر درباره آخرین تصمیم گیری‌ها برای تعیین قیمت بنزین در سال ۱۳۹۴، گفت: شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران تاکنون هیچ گونه سناریو و گزینه ای برای تغییر قیمت بنزین به دولت ارائه نکرده است.
مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با تاکید بر اینکه تعیین قیمت بنزین توسط دولت انجام می شود و برای اجرا به شرکت پالایش و پخش نفتی و وزارت نفت ابلاغ خواهد شد، تصریح کرد: تاکنون هیچ گونه ابلاغی برای افزایش مجدد قیمت بنزین به این مجموعه نفتی انجام نگرفته است.
بیژن زنگنه وزیر نفت هم هفته گذشته در گفتگو با مهر ، هر گونه برنامه ریزی به منظور افزایش قیمت بنزین در سال آینده را رد کرده بود.
کاظمی معاون وزیر نفت در پاسخ به پرسش دیگر خبرنگار مهر مبنی بر نحوه قیمت گذاری فروش بنزین در جایگاه‌های مرزی، اظهار داشت: بر اساس فرمولی که تعریف شده است قیمت فروش بنزین در جایگاه‌های مرزی به صورت شناور تعیین می‌شود.
این مقام مسئول با بیان اینکه مطابق با این فرمول قیمت بنزین منهای ۵ درصد هر قیمتی که در طرف مقابل مرز به فروش می رسد تعیین می شود، تاکید کرد: از این رو در صورت کاهش قیمت بنزین در کشورهای همسایه مطابق با آن قیمت بنزین در مبادی مرزی هم کاهش می یابد.
در همین حال شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از احتمال کاهش قیمت بنزین در مناطق مرزی خبر داده و اعلام کرده است: به تبع کاهش قیمت جهانی نفت احتمال کاهش قیمت بنزین در مناطق مرزی وجود دارد.
بر اساس این فرمول قیمت گذاری قیمت بنزین برای خودروهایی که از مرز خارج می‌شوند ۳۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر است که با وجود کاهش قیمت جهانی بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی تاکنون تغییری در این قیمت حاصل نشده است.
به گزارش مهر، با کاهش قیمت هر بشکه نفت به کانال ۴۰ دلار، قیمت هر بشکه بنزین سوپر با اکتان بین ۹۲ تا ۹۵ هم در دو بازار فوب خلیج فارس و سنگاپور با کاهش شدید قیمت روبرو شده‌اند. براساس گزارش‌های منتشر شده از سوی موسسات معتبر بین‌المللی، هم اکنون قیمت هر بشکه بنزین سوپر با اکتان ۹۲ در بازار فوب خلیج فارس به محدوده ۶۰ تا ۶۲ دلار کاهش یافته است. (هر بشکه بنزین معادل ۱۵۹ میلیون لیتر ظرفیت دارد).
به عبارت دیگر، با احتساب قیمت دلار بانکی در بازار ایران (۲۶۵۰ تومان) بهای هر لیتر بنزین سوپر با اکتان بالای وارداتی حدود ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ تومان (حدود ۳۷ تا ۴۰ سنت) تخمین زده می‌شود.
این در حالی است که هم اکنون بخش عمده ای از بنزین عرضه شده در جایگاه‌های سوخت کشور با اکتان ۸۷ توزیع می‌شود که با توجه به شکاف قیمتی بین بنزین سوپر و بنزین با اکتان ۸۷ در بازار جهانی، هم اکنون بهای هر لیتر بنزین اکتان پائین ۹۰ حدود ۱۰۰۰ تا ۱۰۵۰ تومان تخمین زده می‌شود
