بهار اقتصاد ایران در سایه نظام تدبیر و امید در راه است اگر...

خبراقتصادی -محمد صالح قرنفلی: مهمترین دغدغه امروز دولت خروج از دوران رکود تورمی و بهبود فضای کسب و کار است. بعد از انقلاب بدلیل رشد درآمدهای ارزی و هزینه های بدون تدبیر کشور دچار رکود تورمی شده است. تاریخ برنامه های توسعه ایران موید این امر است که هیچ یک از برنامه های توسعه قبل و بعد از انقلاب به نتیجه نرسیده است. با توجه به فضای حاکم بر اقتصاد دنیا که نگاه به اقتصاد را به عنوان یک موجود زنده که رفتاری کاملا هوشمندانه دارد، در دستور کار خود قرار داده اند، تغییر پارادایم در نگاه به اقتصاد کشور امری ضروری بنظر می آید.




مقدمه:

علی رغم سابقه طولاني در برنامه ريزي توسعه، متأسفانه شاهد رشد اقتصادي بسیار اندك در كشور بوده ايم .همه اين اتفاقات در حالي رخ داده است كه كشور از لحاظ منابع، موقعيت جغرافيايي و الزامات توسعه همواره جايگاه مناسبي در ميان كشورها داشته است.
حال چرا با فراهم بودن شرايط توسعه همواره با معضل اجرانشدن برنامه ها و اثربخش نبودن آنها مواجه بوده ايم؟و با وجود چالش های موجود راهکار خروج از این بحران که بتواند کشور را به سمت توسعه سوق دهد چیست؟
 برنامه های توسعه (جدول 1) موید این است که کشور در يك چرخه معيوب گير افتاده که از یک سو موجب تدوين برنامه هاى نادرست و از سوى ديگر باعث اجراى نادرست برنامه ها و در نهايت توسعه نيافتگى میشود .




در واقع مانع اصلی توسعه برنامه ها و نحوه اجرای آنها نیست بلکه ذهنی است که این برنامه ها را تدوین میکند و همین امر باعث میشود تمایلات مدیران که ناشی از مقایسه ذهنی آنهاست در فرآیند برنامه ریزی داخل شود. مطالعات بخش کشاورزی نشان می دهد گندم که مرکز توجه دولت ها قرار گرفته است همواره نرخ رشد کمتری نسبت به جو که در کانون توجه نبوده است داشته است. رشد بخش خدمات در ایران از سوئد که بیشتر از همه دنیاست بالاتر است به طوریکه بالغ بر 50 درصد GDP از بخش خدمات است چراکه دولت هیچ برنامه ای برای بخش خدمات ندارد.لذا هر کجا ذهن به دنبال ایجاد طراحی بوده است در سیستم تخریب ایجاد کرده است.



شرح مقاله:

مرور اقتصاد کشورهای توسعه یافته،حاکی از آن است که هدف متولیان اقتصادی به جای نگاه به آینده،کشف وضع موجود اقتصاد و شناسایی پتانسیل های موجود و متغیرهای اثر گذار بر روی آن و نیز استخراج روندها از دل آن و نهایتا تعیین استراتژی متناسب با حرکت اقتصاد و رفع موانع موجود بر سر راه توسعه است. به تعبیر مینتزبرگ،گاهی اوقات به جای اینکه به عجله، یک سازگاری رفتاری مصنوعی را با زور بر سازمان(موجود زنده) تحمیل کنیم، مهمتر است تا بگذاریم الگوها، خود به شکلی خودظهور در سازمان ظاهر شوند.
امروزه به موجود زنده به عنوان یک پدیده CAS  می نگرند که بسیار پیچیده هستند و دائما خود را با محیط تطبیق میدهند و در قالب یک سیستم با تعامل زندگی میکنند. با این تفاسیر، اقتصاد یک CAS است که باید از منظر هستی شناسانه به آن نگاه کنیم تا در یک فضای تعامل، یادگیری و نهایتا تغییر صورت گیرد.دولت نیز به تاسی از نظامات اقتصادی دنیا باید پارادایم ذهنی خود را در مسیر توسعه تغییر دهد.
چالشهای پیش روی اقتصاد عبارتند از:
الف-نرخ بیکاری حدود 26% که اگر تدبیر نشود سقف بیکاری تا 5 سال آینده به 8 میلیون نفر خواهد رسید.
ب- پرونده هسته ای و چگونگی حل و فصل آن
ج-تخاصمات بین ایران و نظام جهانی و کشورهای منطقه حاوی یک نکته است که قدرت ایران در نظام سیاسی منطقه باید توسط کشورهای منطقه و جهان به رسمیت شناخته شود و در صورت عدم پذیرش این هژمونی دشمنی ها ادامه پیدا خواهد کرد.
د-تضادهای موجود در سیاست و اقتصاد:اقتصاد یک پرنده با 2 بال سیاست و مسائل اجتماعی و فرهنگی است که این 2 بال اگر هماهنگ با پرنده حرکت نکنند اقتصاد به زمین می خورد.نکته اینجاست که اگر سیاست، نظام حاکمیت و سیستم حزبی کشور مانع شوند دستگاه اجرایی به جایی نخواهد رسید.لذا علاوه بر حمایت اجتماعی که در فضای امروز کشور کمابیش وجود دارد نیاز به یک حمایت سیاسی بیش از قبل احساس میشود تا بتوان این انسجام را ایجاد کرد.
ه-نظام اقتصادی به دلیل گسترش اقتصاد شبه دولتی دچار تضاد ایستایی جدی شده است که مانعی بر سر راه توسعه است.برای رقع این تضاد 2 کار اساسی لازم است:
1-    رفع موانع نظام بازار آزاد و آماده کردن محیط کسب و کار
2-    قدرت گیری بخش خصوصی
و-حجم گسترده نقدینگی و تورم بالا که باعث نگهداشتن قیمتها در سطح بالایی شده است.
ز-کسری و چالش بودجه متناسب با نیازهای رشد اقتصادی
ح- عدم رشد شایسته سالاری و جانشین پروری
ط-ی دیگر چالش جدی در سال 93 و 94 موضوعاتی است که از اقتصاد جهانی به سمت ایران روانه خواهد شد.تا زمانی که نرخ بهره در جهان پایین است و ترمیم  با نرخ بهره نزدیک به صفر اتفاق می افتد این موضوع برای اقتصاد ایران شکننده خواهد بود.
برطرف کردن این چالشها مستلزم این است که بدانیم اقتصاد در چه چارچوبی  (سیاسی-بین المللی) فعالیت میکند و بر اساس تعامل با چارچوب ها مسیر را مشخص کنیم.از طرفی باید با آگاهی بالا در فضای عملیاتی اقتصاد همه تحولات سیاسی و اقتصادی جهان را مونیتور کنیم و متغیرهایی کلیدی را شناسایی نموده و بر اساس آنها تصمیم گیری نماییم تا مسیر توسعه هموار شود.
2 متغیر بر روی اقتصاد تاثیر گذار است:
1- سفته ای
2- واقعی




متغیر اول دارای 5 گروه:1-طلا، فلزات قیمتی2-ارز3-بورس، اوراق بهادار4-مسکن5- اوراق مشارکت است.
این 5 گروه، تمایلات اقتصادی سیاسی و اجتماعی  بازار هستند.در اقتصاد تمایلات بازار را از روی حرکتی که بین 5 گروه اتفاق می افتد استخراج کرده و بر اساس اطلاعات حاصله از این تمایلات تصمیم گیری میکنند.
از طرفی در اقتصاد یک روند کلان  داریم که دارای مولفه های شکل گیری اقتصاد   و تولید ناخالص داخلی(GDP ) میباشد.بر این اساس ایران در شرایط رکود تورمی قرار دارد.با توجه به این مولفه باید بر روی GDP برویم و فضای کل اقتصاد را پیش بینی کنیم. نکته مهم این است که در ایران فضای شکل گیری اقتصاد را باید به سمت شرایط سیاسی ببریم و تاثیرات آن را بر روی اقتصاد مدنظر قرار دهیم.
از دو بعد باید به فضای سیاسی نگاه کنیم و در هر یک سناریوهای محتمل را شناسایی و به طور همزمان بررسی کنیم:
1- سناریوهای ارتباط دولت با داخل:الف-همراستایی دولت و حکومت ب-افزایش تضاد دولت و حکومت ج-همزیستی دولت و حکومت
 2- سناریوهای ارتباط دولت با خارج:الف-افزایش تنش ب-بهبود تدریجی وضع موجود ج-ادامه وضع موجود د- ایجاد تفاهم
محتمل ترین سناریو  بهبود تدریجی وضع موجود به همراه همزیستی دولت و حکومت میباشد که می تواند به عنوان یک پیشران برای توسعه باشد.
ضمنا در نظام جهانی اتفاقاتی می افتد که برای اقتصاد ما بسیار مهم می باشد و باید مدنظر قرار گیرد:
1-    بالا و پایین رفتن نرخ بهره
2-    قیمت نفت
3-    رکود و رونق در بازار جهانی
4-    قیمت مواد اولیه در بازار جهانی
رفتار ارز را  به عنوان یکی از کالاهای اساسی در اقتصاد کشور می توانیم رصد کنیم.اگر بخواهیم روند نرخ ارز را ببینیم باید تغییرات فروش و قیمت نفت را به عنوان استراتژیک ترین عامل برای اقتصاد که می تواند روی تصمیمات دولت اثر بگذارد و نیز مسیر حرکت اقتصاد را تغییر دهد دنبال کنیم.بزرگترین شوکی که نظام جهانی بر ایران میتواند وارد کند از ناحیه قیمت نفت است.سناریوی اول این که دلار آمریکا به خاطر افزایش سیاست انقباضی قویتر خواهد شد و بورس کالا  رو به پایین حرکت کند.سناریوی دوم این که درگیری های منطقه قیمت نفت را بالا خواهد برد و سناریوی سوم این که بازارهای جهانی بورس خیلی با فشار اقتصاد جهانی پیش میرود لذا نفت خیلی شرایط خوبی نخواهد داشت.از طرفی بخش قابل توجهی از تقاضای اقتصاد معلق است و اگر شرایط پایدار شود میزان انبوه تقاضا فعال خواهد شد و ارز رفتار دیگری خواهد داشت.لذا ارز برای دولت بحرانی خواهد بود و از طرفی با توجه به محاسبات تورم انباشته پتانسیل افزایش قیمت ارز در ایران خواهد بود.دولت باید با هوشمندی بدنبال افزایش درآمد ارزی باشد.




جمع بندی:

اکنون که به سمت ایجاد اقتصاد مبتنی بر عدم وابستگی به نفت در حال حرکت هستیم زمان آن رسیده که به جای کنترل اقتصاد در جهت رفع موانع موجود در آن حرکت نموده تا بر اساس تعامل با اقتصاد دنیا، تحول اقتصادی در کشور ایجاد شود و با سیاست گذاری صحیح به سمت کاهش نرخ تورم، افزایش نرخ رشد اقتصادی، کاهش نرخ بیکاری، رشد سرمایه گذاری، رشد صادرات غیر نفتی و افزایش فضای رقابتی در محیط کسب و کار حرکت نماییم.
تشکر: در پایان از استاد گرانقدر دکتر ایمانی راد نهایت تشکر را دارم.

مراجع:

1-    ردگیری استراتژی ها مینتزبرگ
2-    تحلیل محیط داخلی و بین المللی و تحلیل اقتصاد ایران دکتر ایمانی راد
3-    تفکر زائد محمد جعفر مصفا
4-    منشا استراتژی:از پیش تعیین شده و نوظهور مینتزبرگ