افزایش هزینه های مالی و جذب سپرده بانک های خصوصی و خصوصی شده در 1404

اقتصاد گردان - محسن شمشیری
30 برابر شدن حجم بازار بین بانکی در 16 سال و روزانه 135همت با سود 23.7 درصد برای بانک های غیر دولتی و خصوصی، بدهی 967 همتی بانک ها به بانک مرکزی که 483 همت آن متعلق به بانک های خصوصی و خصوصی شده با رشد 30 درصدی بوده است. بدهی 1252 همتی دولت به بانک ها که 380 همت آن بدهی دولت به بانک های خصوصی و خصوصی شده با رشد 19.8 درصدی بوده، نشان دهنده فشارهزینه ای بر بانک های خصوصی و همچنان قفل شدن بخشی از منابع آنها به خاطر بدهی دولت در سال های اخیر است. 
گزارش صورت های مالی در کدال بورس مربوط به بانک های بورسی بزرگ کشور در اردیبهشت ماه  1404 که در جدول ارقام درآمد هزینه بانک های ملت و صادرات ایران آمده، نشان می دهد که در اثر رشد سود بانکی، سهم سپرده های بلندمدت بیشتر شده و بانک ها برای ماندگاری سپرده های خود، هزینه جذب سپرده، هزینه مالی و در مجموع هزینه عملیاتی بیشتری را نسبت به سال های قبل پرداخت کرده اند و در نتیجه این موضوع باعث کاهش سود عملیاتی آنها شده و یا سود عملیاتی را کمتر کرده است. 
از سوی دیگر، مانده تسهیلات جاری و غیر جاری در سال 1403 بیش از 3611 همت یعنی روزانه 10 همت افزایش داشته و مانده سپرده ریالی و ارزی 4362 همت یا روزانه 12 همت رشد کرده است. اما با وجود این حجم از گردش مالی، نقدینگی و خلق پول، اقتصاد و بورس و بانک ها همچنان تشنه نقدینگی هستند و با وجود این همه رشد حجم تسهیلات و سپرده، نرخ جذب سپرده ها و هزینه بانک ها به شدت رشد کرده و حداقل 42 درصد افزایش هزینه جذب سپرده داشته اند. 
افزایش نرخ سود در بانک ها و بازار بین بانکی در دو سال اخیر و به دنبال سیاست های انقباضی بانک مرکزی، موجب شده که عملا از سهم سپرده های ارزان شامل سپرده جاری و قرض الحسنه کاسته شود و بر رقم سپرده های بلندمدت و کوتاه مدت اضافه شود. بانک های مختلف تجاری، تخصصی و خصوصی و خصوصی شده با رشد هزینه سود سپرده ها بالاتر از 45 درصد در سال 1403 مواجه بوده اند.
روند نرخ سود بازار بین بانکی در سال های 1403 – 1399 نشان می دهد که میزان تقاضا و عرضه و نرخ سود دائم در حال افزایش بوده و نرخ سود از کانال 18 درصد در سال 1399 تا 24 درصد در 1403 رشد کرده و بیش از 6 واحد درصد به نرخ سود اضافه کرده است.
نسبت تسهیلات غیر جاری به کل تسهیلات نیز از 6 درصد در سال 1400 به 10.7 درصد در 1403 رسیده و حجم مطالبات معوق، سررسید گذشته، مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات نیز در آبان ماه 1403 که آخرین ماه اعلام شده از سوی بانک مرکزی بوده به رقم 781 همت با نسبت 10.3 درصد کل مانده تسهیلات رسیده که نسبت به اسفند 1402 رشد 22 درصدی داشته است. 
مطالبات معوق در بانک های خصوصی و غیر دولتی نیز به رقم 568 همت با نسبت 11.4 درصد کل مانده تسهیلات رسیده که نسبت به اسفند 1402 به میزان 21.7 درصد رشد کرده است. این شاخص برای ماه های بعد و سال 1404 به دلیل عدم انتشار آمار از سوی بانک مرکزی مشخص نیست اما می توان پیش بینی کرد که مطالبات معوق به دلیل وضعیت اقتصادی افزایش یافته است. 

رشد سپرده ها و تسهیلات بانک های کشور در یکسال منتهی

 به اردیبهشت 1404 - ارقام به هزار میلیارد تومان

میزان افزایش سپرده، تسهیلات بانک های کشور در سال های 03- 1402 

             ارقام به هزار میلیارد تومان

مقایسه ارقام تسهیلات جاری و غیر جاری و سپرده های ریالی و ارزی بانک ها در سال های 1401 تا 1404 نشان می دهد که در سال 1403 رشد فزاینده حجم سپرده ها و تسهیلات، و به عبارتی خلق پول و نقدینگی ادامه یافته و در سال 1403 که اثر آن براقتصاد 1404 بیشتر ملموس و مشهود است، مانده تسهیلات ریالی و ارزی جاری و غیر جاری به میزان 3611 همت افزایش داشته و به عبارتی رشد 143 درصدی نسبت به سال 1402 دارد و به این معنی است که روزانه نزدیک به 10 همت بر حجم تسهیلات جاری و غیرجاری بانک ها افزوده شده است. این موضوع هر چند که در تامین نقدینگی و سرمایه در گردش تولید موثر بوده اما از سوی دیگر، موجب رشد نقدینگی می شود و می تواند آثار تورمی برجای گذاشته و همان طور که در ماه های اخیر می بینیم شاهد افزایش تورم بخصوص در کالاهای معیشتی و مصرفی هستیم. 
در این موضوع، عواملی مانند حذف ارز حمایتی و افزایش نرخ نیما و ارزهای ترجیحی و حمایتی و در نتیجه نیاز بیشتر واحدهای تولیدی به نقدینگی و تسهیلات بیشتر اثرگذار بوده است و باعث شده که رشد تسهیلات دهی بانک ها افزایش یابد. 
رشد 143 درصدی مانده تسهیلات جاری و غیرجاری بانک ها در شرایطی رخ داده که بانک مرکزی تلاش داشته سیاست های انقباضی به کار بگیرد و همین موضوع باعث رشد نرخ سود جذب سپرده در بانک ها شده است. در پنج سال اخیر رشد جذب سپرده ها و نرخ سود بین بانکی شش درصد رشد کرده است. 
حجم سپرده های بلندمدت ها افزایش یافته و هزینه جذب سپرده بانک ها به شدت رشد کرده و در برخی بانک ها رشد هزینه جذب سپرده ها بیش از 48 درصد افزایش داشته است. 
رقم درشت افزایش سپرده و تسهیلات بانک ها، هزینه جذب سپرده ها، نرخ ارز در سال 1403 نشان می دهد که فشار بر سیستم بانکی به شدت افزایش یافته است و بخصوص در بانک های خصوصی که با منابع گران قیمت و نرخ جذب سپرده بالاتری نسبت به بانک های دولتی برخوردار هستند، این فشارها باعث رشد هزینه ها، کاهش سود، و تضعیف شاخص های عملکردی شده است. 
افزایش نرخ سود در بانک ها و بازار بین بانکی در دو سال اخیر و به دنبال سیاست های انقباضی بانک مرکزی، موجب شده که عملا از سهم سپرده های ارزان شامل سپرده جاری و قرض الحسنه کاسته شود و بر رقم سپرده های بلندمدت و کوتاه مدت اضافه شود. بانک های مختلف تجاری، تخصصی و خصوصی و خصوصی شده با رشد هزینه سود سپرده ها بالاتر از 45 درصد در سال 1403 مواجه بوده اند.
روند نرخ سود بازار بین بانکی در سال های 1403 – 1399 نشان می دهد که میزان تقاضا و عرضه و نرخ سود دائم در حال افزایش بوده و نرخ سود از کانال 18 درصد در سال 1399 تا 24 درصد در 1403 رشد کرده و تقریبا 6 واحد درصد به نرخ سود اضافه کرده است.
در شرایطی که حتی رشد روزانه 10 همتی تسهیلات جاری و غیرجاری و رشد روزانه 12 همتی سپرده ها، قادر به رفع نیاز نقدینگی واحدهای تولیدی و بازار سرمایه و بخش های مختلف اقتصاد نیست، عملا فشار بر بانک ها افزایش یافته و برای جذب سپرده و ماندگاری سپرده های بلندمدت، به سمت جذب سپرده با نرخ سود بالاتر رفته اند و این موضوع باعث رشد شدید هزینه های مالی و هزینه سود سپرده ها با رشد بالای 42 درصدی در یکسال اخیر و همچنین افزایش سهم سپرده های بلندمدت گران قیمت در بانک ها شده است. چنین وضعیتی باعث کاهش سود و درآمد بانک ها و در موارد زیان دهی شده و سود عملیاتی را کاهش داده و در برخی بانک ها منفی کرده است.
خوشبختانه گزارش های ماهانه کدال بورس و صورت های مالی بانک های بورسی از جمله بانک های ملت و صادرات ایران، شاهد مدعاست و گزارش های 1404 و اسفند 1403 نشان می دهد که با وجود رشد درآمدها، به دلیل افزایش هزینه سود سپرده و هزینه مالی، عملا سود عملیاتی بانک ها کاهش یافته است. 
در صورتی که صورت های مالی و عملکرد سپرده تسهیلات بانک های خصوصی در دسترس باشد، می توان اعلام کرد که در بانک های کاملا خصوصی، هزینه جذب سپرده ها و هزینه مالی به مراتب رشد بالاتری نسبت به درآمد تسهیلات و کارمزد آنها داشته و به زیان عملیاتی و کاهش سود عملیاتی آنها منجر شده است و فشار بر شبکه بانک های خصوصی به مراتب بیشتر از بانک های خصوصی شده اصل 44 و بانک های دولتی است. 

افزایش هزینه های مالی و جذب سپرده های بلندمدت در بانک های ملت و صادرات ایران

بررسی ها یکساله منتهی به فروردین 1404 در بانک ملت نشان می دهد که با وجود رشد درآمد عملیاتی 34 درصدی، شامل رشد 15 درصدی درآمد تسهیلات و رشد 56 درصدی درآمد کارمزد در یکسال اخیر، اما از سوی دیگر، رشد هزینه عملیاتی 54 درصدی بالاتر از درآمدها بوده و در نتیجه سود عملیاتی را کاهش داده است. هزینه سود سپرده ها 54.7 درصد و هزینه های مالی 56 درصد رشد کرده و نشان دهنده بالاتر بودن نرخ رشد هزینه های جذب سپرده ها و هزینه های مالی نسبت به درآمد تسهیلات و کارمزد در یکسال اخیر بوده است ضرورت دارد که در این زمینه اقدامات لازم در جهت کنترل نرخ بهره و نرخ سود بین بانکی انجام شود.
در بانک صادرات ایران نیز با وجود رشد 59 درصدی درآمد تسهیلات و168 درصدی درآمد کارمزد، در مقابل هزینه سود سپرده 42 درصد و هزینه مالی 144 درصد رشد کرده و رشد 47 درصدی سپرده بلندمدت بالاتر از رشد 28 سپرده قرض الحسنه بوده و سهم سپرده بلندمدت پرهزینه را به 34 درصد کل سپرده ها افزایش و سهم سپرده بدون هزینه قرض الحسنه را به 31 درصد کل سپرده ها کاهش داده است. به عبارت دیگر، بخشی از درآمد بانک از طریق رشد هزینه جذب سپرده ها و هزینه های مالی بلعیده شده و بر سودآوری بانک اثرگذار بوده و در صورت ادامه این روند، بانک های کشور با کاهش شدید سودآوری، رشد هزینه ها، و حتی با زیان مواجه هستند. 

بدهی دولت به بانک ها
در یازده ماه نخست 1403 بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی 1924 همت با رشد 32.8 درصدی، شامل بدهی دولت با رقم 1668همت و رشد 39.5 درصد، بدهی شرکت‌های دولتی 255همت با رشد 1.2 درصدی گزارش شده است.
بدهی دولت به بانک‌ها با رقم 1252همت و رشد 42.8 درصدی و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک‌ها با رقم 52 همت و کاهش 46.7- درصد و بدهی دولت به بانک مرکزی 415 همت با رشد 30.2 درصد و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک مرکزی 203همت با رشد 31.4 درصد اعلام شده است. 

رشد 122 درصدی بدهی دولت به بانک های تخصصی
بدهی دولت به بانک های تجاری دولتی 558 همت با رشد 36.4 درصدی در 11 ماه اول سال و بدهی شرکت های دولتی 11 همت با کاهش 38- درصدی، بدهی دولت به بانک های تخصصی دولتی 284همت با رشد 122 درصدی بوده و بدهی شرکت های دولتی 12 همت با کاهش 71- درصدی و بدهی دولت به بانک های خصوصی و خصوصی شده و موسسات اعتباری و غیر دولتی 380همت با رشد 19.8 درصدی بوده و بدهی شرکت های دولتی 28همت با کاهش 22- درصدی اعلام شده است.

بدهی بانک ها 967 همت
در بهمن ماه 1403 بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی 967 همت با رشد 25.4 درصد یازده ماهه گزارش شده است. بدهی بانک های دولتی تجاری به بانک مرکزی معادل 301 همت با رشد 27.9 درصد، بدهی بانک های تخصصی دولتی به بانک مرکزی 181همت با رشد 11.3 درصدی و بدهی بانک های خصوصی و خصوصی شده و غیر دولتی به بانک مرکزی 483 همت با رشد 30 درصدی بوده است.

30 برابر شدن حجم بازار بین بانکی در 16 سال اخیر
اندازه حجم معاملات بازار بین بانکی از 10 درصد نقدینگی در سال 1388 به 3 برابر نقدینگی در سال های 1402 و 1403 رسیده و اثرگذاری آن برای تامین مالی بانک ها و نسبت به نقدینگی، عملا 30 برابر شده است. 
حجم کل معاملات بازار بین بانکی از 8.5 هزار میلیارد ریال در سال 1387 به رقم 240 هزار میلیارد ریال در سال 1388 رسید و 28 برابر شد. این رقم در سال 1388 معادل 10.7 درصد نقدینگی بوده است.
حجم معاملات در سال 1401 به روزانه 1073 هزار میلیارد ریال با نرخ سود 21.2 درصد رسید. در 1402 مجموع معاملات یا سپرده پذیری روزانه به 987 هزار میلیارد ریال با سود 23.6 درصد رسید. این رشد فزاینده به معنای آن است که اندازه حجم معاملات بازار بین بانکی از 10 درصد نقدینگی در سال 1388 به 3 برابر نقدینگی در سال های 1402 و 1403 رسیده است. 
کارشناسان می گویند که به اندازه رشد حجم معاملات بازار بین بانکی، باید انتظار رشد خلق پول، اضافه برداشت بانک ها از بانک مرکزی، رشد ضریب فزاینده پول، نقدینگی و تورم را داشت زیرا قرض گرفتن و پرداخت سود در بازار بین بانکی، گاهی به اضافه برداشت بانک ها و خلق پول و نقدینگی منجر شده و موجب افزایش تورم می شود. 
 ﺑﺎزار بین بانکی باﻋﻀﻮﻳﺖ 18 بانک و 15ﺑﺎﻧﻚ عمدتا ﻓﻌﺎل با ﻣﺠﻤﻮعﻣﻌﺎﻣﻼت به ﻣﺒﻠﻎ 250040 میلیارد رﻳﺎل درﻗﺎﻟﺐ سپرده گذاري ﺑﺼﻮرت1ﺗﺎ7 ﺷﺒﻪ6ﻣﺎﻫﻪ در سال 1388 فعالیت خود را افزایش داده است. در 1388 بیش از 73 درصد معاملات یک شبه و19 درصد زیر 15 روز بوده است. اﻋﻀﺎي فعال این بازار بین بانکی از 10 ﺑﺎﻧﻚ در تیرماه 1387 به 15 بانک در پایان 1388رﺳﻴﺪ. تعداد سپرده گذاری از 17 فقره در 1387 به 210 فقره در 1388 رسید.
اما بعد از 15 سال، در سال 1401 حجم معاملات و سپرده پذیری به روزانه 1073 هزار میلیارد ریال با نرخ سود 21.2 درصد رسید و تقریبا تمام بانک ها با این بازار در ارتباط بوده اند. 
در 1402 مجموع معاملات یا سپرده پذیری روزانه به 987 هزار میلیارد ریال با سود 23.6 درصد رسیده که نرخ سود بانک های دولتی 23.9 درصد، تخصصی دولتی 23.8 درصد، غیر دولتی23.5 درصد، خصوصی شده 23.6 درصد و موسسات غیر بانکی 23.1 درصد بوده است. 
به عبارت دیگر، رقم معاملات بازار بین بانکی به رقمی بیش از 25600 همت رسیده است. با توجه به رقم نقدینگی 97233 هزار میلیارد ریال دی 1403 می توان گفت که رقم معاملات روزانه بازار بین بانکی 1.01 درصد نقدینگی کشور است. یعنی هر روز معادل 1 درصد نقدینگی در بازار بین بانکی معامله داریم. با توجه به این ارقام، در طول سال رقم معاملات بازار بین بانکی، 2.5 تا 3 برابر کل نقدینگی کشور است. رشد هر ساله و هر روزه معاملات بازار بین بانکی باعث شده که حجم این معاملات از 10 درصد نقدینگی در سال 1388 به 3 برابر نقدینگی در سال 1403 برسد. 

درآمد و هزینه بانک ملت در  خرداد 1404 از محل تسهیلات و سپرده های بانکی

میلیارد تومان - درصد

درآمد و هزینه بانک صادرات ایران در خرداد ماه 1404

                                  از محل تسهیلات و سپرده های بانکی - میلیارد تومان - درصد