سه عامل کاهش قیمت طلا؛ افت اونس جهانی، کاهش قیمت ارز و عرضه شمش و سکه در مرکز مبادله / اونس جهانی در هفته جاری با 2338 دلار شروع کرد

اقتصاد گردان – محسن شمشیری 
قیمت طلا که در 19 آپریل 2024 یعنی 31 فروردین 1403 به بالاترین سطح قیمت در  30 سال گذشته رسید و قیمت هر اونس طلا 2390 دلار را ثبت کرد روز چهارشنبه 5 اردیبهشت 1403 و 25 آپریل 2024 با 8 درصد کاهش به 2316 دلار و روزیکشنبه 29 آپریل مصادف با 9 اردیبهشت 1403 به 2337 دلار اعلام شده و نشان می دهد که در پی آرامش نسبی در منطقه، قیمت جهانی طلا کاهش یافته و کاهش بیشتر آن نیز محتمل است. اما در عین حال، در بازار داخلی  نیز به دلیل آرامش نسبی و کاهش نرخ ارز و کاهش قیمت دلار به زیر 63 هزار تومان، در روزهای اخیر  قیمت سکه و طلا نیز کاهش یافته است. همچنین 20 حراج شمش و 10 حراج سکه در ماه های اخیر در مرکز مبادله ارز و طلای بانک مرکزی، کاهش رانت و نظارت بانک مرکزی بر خروج ارز و افزایش شفافیت در بازار، دلیل دیگری بوده تا قیمت سکه و طلا را در بازار داخلی به ثبات نسبی برساند. 
روند قیمت جهانی طلا نشان می دهد که قیمت طلا در دو هفته اخیر از 2380 دلار به 2390 دلار افزایش و سپس به 2316 دلار کاهش یافته است. این روند در طول 30 سال اخیر و یک سال اخیر بی سابقه بوده است.  در یک سال اخیر قیمت طلا از محدوده کانال 1900 دلار تا بالای کانال 2300 دلار افزایش داشته و کارشناسان دلیل آن را جنگ اوکراین، التهاب در منطقه خاورمیانه و سایر تحولات اقتصادی و بازارهای مختلف سهام و نفت و همچنین رشد تقاضا در کشورهایی مانند هند، ارزیابی کرده اند که باعث توجه سرمایه گذاران به این فلز قیمتی و دارایی سنتی شده است.  در 30 سال اخیر قیمت طلا از زیر 500 دلار در 1995 به بالای 1500 دلار در 2010 رسید و در ایران در طول دهه 1390 شاهد افزایش قیمت طلای جهانی و قیمت ارز در داخل بوده ایم که به صورت همزمان عامل افزایش قیمت طلا و سکه بوده است. در  5 سال اخیر نیز قیمت طلا از کانال 1300 دلار در 2019 به 1800 دلار در پایان دولت ترامپ در 2020 رسید و با پیروزی بایدن به تدریج به بالای 1800 دلار افزایش یافت و در سال های 2023 و 2024 به اوج خود رسیده است. اکنون در نزدیکی انتخابات آمریکا در آبان ماه امسال،  قیمت اونس طلا به کانال 2300 دلار رسیده و در کل دوره دولت بایدن 500 دلار افزایش یافته و این موضوع نشان دهنده نگرانی سرمایه گذاران از نتایج عملکرد دولت بایدن و ناآرامی های منطقه بوده است. 
براین اساس برخی کارشناسان معتقدند که احتمالا با پیروزی ترامپ و جمهوری خواهان در آبان ماه، می توان انتظار کاهش یا ثبات نسبی قیمت طلا در 2025 را داشت. 

اثرگذاری اصلی معاملات طلا در مرکز مبادله جلوگیری از خروج ارز است نه کارمزد معاملات

در هفته های اخیر، برخی منتقدان عملکرد مرکز مبادله ارز و طلا، که به موضوع خروج ارز کشور، رابطه تنگاتنگ ارز و طلا در تجارت خارجی، مشقت های صادرات کالا، تامین اسکناس ونیاز های کشور کمتر توجه دارند و یا از آمارهای خروج ارز در طول یک دهه اخیر بی خبر هستند، به جای بررسی اثرگذاری معاملات طلا در مرکز مبادله ارز و طلای بانک مرکزی، شبهه هایی در قانونی بودن معاملات طلا در مرکز مبادله و کارمزد دریافتی بابت این معاملات طلا را مطرح کرده و به آن ایراد وارد کرده اند و از جمله عده ای از فعالان بازار معتقدند که کارایی معاملات طلا در بورس کالا یا از طریق نهادهای دیگر که در گذشته اجرا شده، بیش از مرکز مبادله بوده است. 
اما لازم است که منتقدان به اثرگذاری سیاست ها در مقاطع زمانی مختلف و همچنین وظایف بانک مرکزی در ایجاد تعادل در بازار ارز و طلا و جلوگیری از خروج ارز و نوسان قیمت ها توجه داشته باشند که آنچه از ظاهر معاملات در مرکز مبادله، کارمزد دریافتی، مبنای قانونی این معاملات در مرکز مبادله مهمتر است، اثرگذاری این سیاست است که می تواند به جلوگیری از خروج ارز که دلایل آن را در این یادداشت توضیح می دهیم،  منجر شود. 
همچنین لازم است توجه داشته باشیم همان طور که در شرایط خاص اقتصادی، کنترل و مدیریت در حاشیه بازار از سوی بانک مرکزی رخ می دهد و سیستم شناور مدیریت شده ارزی تلاش می کند که از نوسانات شدید قیمت ارز در بازار در حد توان و امکانات موجود جلوگیری کند، در بازار طلا نیز باید در چارچوب قانون جدید بانک مرکزی واختیارات و وظایفی که بانک مرکزی در بازار طلا دارد، نوعی کنترل و شفافیت و مدیریت را به کار بگیرد  تا طلا به ابزاری برای خروج ارز تبدیل نشود. 

اواخر پاییز سال گذشته شبهاتی در خصوص واردات طلا شنیده می‌شد مبنی بر اینکه برخی از واردکنندگان، کالاهای ارزشمند مانند طلا (حجم کم و ارزش بالا) را پس از ورود به کشور، از مجاری غیرقانونی به خارج کشور منتقل نموده و سپس همان کالا را مجددا در بازه زمانی دیگر با ثبت سفارش جدیدی به کشور وارد و مجددا ارز خارج می کردند، این چرخه ورود قانونی و خروج غیرقانونی منجر به خروج مکرر ارز از کشور شده است. براین اساس بانک مرکزی بنا بر رسالت خود در جهت ساماندهی و مدیریت بازار ارز و طلا و در پی چاره‌جویی برای حل مشکل مذکور نسبت به تدارک زیرساخت‌های قانونی و نیز اجرایی ایجاد یک بازار رسمی طلا در کشور اقدام کرد به گونه ای که از چرخه  خروج غیرقانونی طلا جلوگیری به عمل آورد. بر این اساس مطابق مقررات جدید بانک مرکزی رفع تعهد ارزی واردات طلا از محل ارز حاصل از صادرات مشروط به تاییدیه تحویل، عرضه و فروش شمش طلای وارد شده در مرکز مبادله ارز و طلای ایران است. متعاقب تدوین دستورالعمل معاملات شمش طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، اولین حراج شمش طلا در تاریخ 27/10/1402  با حضور عرضه کنندگان (متقاضیان رفع تعهد ارزی از محل واردات طلا) و متقاضیان خرید طلا (فعالین دارای مجوز حوزه طلا و جواهر) آغاز شد. 
از آن روز تا کنون 20حراج موفق انجام شده است که طی آن نزدیک به بیش از 2700 قطعه شمش یک کیلویی مورد معامله قرار گرفته است و صادرکنندگان توانسته‌اند در یک بازار شفاف و کارا و با قیمتهای مبتنی بر سازو کار عرضه و تقاضا ضمن فروش شمش طلای خود، اقدام به رفع تعهد ارزی نمایند. البته مطابق مقررات سایر واردکنندگانی که نیازی به رفع تعهد ارزی از محل واردات طلا ندارند و نیز سرمایه‌گذاران خارجی نیز در صورت تمایل میتوانند از زیرساخت ایجاد شده در مرکز مبادله ارز و طلای ایران جهت عرضه شمش طلای خود اقدام کنند. همچنین مطابق دستورالعمل مصوب، فروش شمش طلا در مرکز مبادله ارز و طلا تنها به صاحبان دارای پروانه کسب از اتحادیه طلا و نیز تولیدکنندگان صنعت طلا و جواهر مجاز اعلام شده است. باتوجه به امکان رصد طلا در سامانه جامع تجارت، این ابتکار عمل ضمن ایجاد شفافیت، می‌تواند منجر به بهبود وضعیت گردش طلا در زنجیره ارزش صنعت طلا شود.
نهایتا قیمت‌های کشف شده در معاملات طلای مرکز مبادله؛ سیگنال بسیار مثبتی برای عرضه‌کنندگان و متقاضیان ارسال کرده است. درواقع از سویی متقاضیان که تولیدکنندگان واقعی صنعت طلا هستند به بازاری دسترسی پیدا کرده‌اند که هدف سفته‌بازانه نداشته و از سوی دیگر نگرانی عرضه‌کنندگان که تا قبل از این ممکن بود از ارزان فروشی شمش طلای خود در این مرکز ترس داشته باشند با کشف قیمت در حاشیه نرخ بازار و با محوریت سازوکار عرضه و تقاضا به طور کامل رفع شده است.

کاهش قیمت طلا به دنبال حراج های بانک مرکزی در مرکز مبادله 

از سوی دیگر، کارشناسان معتقدند که تحرکات بانک مرکزی در چهارماه اخیر  و از جمله عرضه شمش و سکه در مرکز مبادله طلا و ارز که با دو ویژگی عمده یعنی جلوگیری از خروج ارز  و همچنین کاهش رانت مبادله طلا در بازار صورت می گیرد، عامل موثر سوم در کاهش قیمت طلا و سکه بوده است. 
به عبارت دیگر، به دنبال آرامش نسبی در منطقه و کاهش قیمت اونس جهانی طلا و کاهش قیمت ارز در بازار داخلی، و همچنین مبادله طلا در مرکز مبادله طلا و ارز، انتظار می رود که بازار طلا با وضعیت و تعادل بهتری مواجه باشد.  
فروش 2700 کیلو طلا در ۲۰ حراج  که در بیستمین حراج مرکز مبادله ارز و طلا ۸۰ کیلو طلا  فروخته شده عامل عمده ای برای تعادل بخشیدن به بازار طلا محسوب می شود. 
طی دوره حراج بیستم، ۱۹۳ کیلوگرم شمش طلا ویژه رفع تعهد ارزی صادرکنندگان عرضه شد که در دو بخش عمده و خرد مجموعا ۸۰ کیلو گرم شمش توسط حاضرین خریداری شد. در این روز، ارزش ریالی هر شمش طلا با عیار ۹۹۵ در هزار، به طور میانگین ۴ میلیارد و ۶۵۷ میلیون تومان بود.حراج حضوری شمش طلا از ۲۷ دی ماه ۱۴۰۲ در مرکز مبادله ایران آغاز و با گذشت ۳ ماه و برگزاری ۲۰ حراج، ۲۷۱۶ کیلوگرم شمش طلای استاندارد با عیار حداقل ۹۹۵ در هزار معامله شد.

حراج های شمش و سکه در مرکز مبادله 

کارشناسان معتقدند که حراج های شمش و سکه طلا در مرکز مبادله ارز و طلا با فاصله  کمی انجام می شود و بیست حراج شمش طلا و 10 حراج سکه طلا موجب شده که تقاضا اشباع شود و روی تعادل بازار و کاهش نوسان ها اثرگذار باشد. در نتیجه با اشباع شدن، آرام آرام به سمت تخلیه حباب میرویم
افت بهای جهانی طلا بازار فلز زرد در داخل کشور را تحت تاثیر قرار داده است. در حالی که قیمت سکه طلا در بازار روز دوشنبه با ایست قیمتی خود در نرخ 43 میلیون و 300 هزار تومان درجا زده بود، قیمت این شاخص طلایی در بازار روز گذشته کاهشی ثبت شد و به کانال 42میلیون‌تومانی رسید. محاسبات نشان می‌دهد افت نرخ سکه در ارزش ذاتی آن صورت گرفته و نرخ حباب آن تغییر چشمگیری نداشته است. 
بر اساس فرمول محاسبه نرخ سکه طلا در بازار تهران قیمت هر قطعه از این کالای سرمایه ای برابر است با حاصل ضرب بهای اونس طلا در قیمت روز دلار آزاد و ضریب تبدیل اونس به گرم سکه (عدد ثابت)؛ که مابه التفاوت این نرخ و قیمت روز بازار نیز تحت عنوان حباب این کالا شناخته می‌شود. 
یک بررسی اجمالی از روند نرخ شاخص های تشکیل دهنده قیمت سکه نشان می‌دهد که برخلاف رشد نسبی قیمت دلار در معاملات غیر رسمی، بهای  اونس طلا در بازار روز گذشته افت کرده است. 
این در حالی است که نرخ حباب این کالا (که نمایانگر میزان تقاضای موجود در بازار است) نیز نسبت به روز گذشته تفاوت چشمگیری نداشته و در نیمه دوم کانال 7 میلیون تومانی محاسبه شده است.
در نتیجه می‌توان گفت که افت قیمت سکه طلا در ارزش ذاتی آن صورت گرفته و ناشی از نوسانات طلای جهانی است. 
کاهش قیمت طلا در بازار و ثبات نسبی در بازار و اشباع تقاضا، به دنبال بیست حراج شمش و 10 حراج سکه طلا در مرکز مبادله و افت اونس جهانی طلا و کاهش قیمت ارز در بازار داخلی به دلیل آرامش در منطقه رخ داده و انتظار می رود که در صورت ادامه شرایط کنونی، بازار طلا از ثبات نسبی و اشباع تقاضا در بازار برخوردار باشد 

نوسان قیمت در هفته گذشته 

قیمت طلا روز سه شنبه برای لحظاتی از مقاومت ۲۳۰۰ دلاری خود، پایین تر رفت و با ریزش بیش از ۲۳ دلار در یک روز و ۱۷۶ دلار چهار روزه مواجه شده است.
قیمت طلا روز دوشنبه پس از عدم موفقیت در عبور از مقاومت ۲۳۰۰ دلاری خود، با ریزش و اصلاح قیمت مواجه شد. به گفته کارشناسان، دلیل اصلی ریزش قیمت طلا طی شبانه روز گذشته و افت بیش از یک حصول اطمینان بازارهای جهانی در خصوص تنش زدایی موجود میان اسرائیل و ایران بوده است.
مقام های ارشد تهران و تل آویو طی روزهای شنبه و یکشنبه به صورت رسمی اعلام کردند که قصد گسترش تنش و درگیری با یکدیگر در سطح منطقه را ندارند. همین موضوع باعث شد تا ترس از جنگ به عنوان یکی از عوامل روانی مهم و تاثیرگذار بر قیمت طلا تا حد زیادی کاهش سافته و جایگاه طلای امن تا حد زیادی در میان سرمایه گذاران تضعیف شود.
از سوی دیگر، مقام های فدرال رزرو اعلام کرده اند که به احتمال زیاد، روند کاهش نرخ بهره بانکی در آمریکا را از ماه های ژوئن و جولای آغاز خواهند کرد؛ موضوعی که می تواند سرمایه در گردش بازار را به سمت بازار طلا و دیگر بازارهای سرمایه سوق دهد.
رئیس بانک مرکزی فرانسه نیز روز دوشنبه اعلام کرد که تنش های شکل گرفته در خاورمیانه نباید بر روی اقتصاد اروپا و منطقه یورو تاثیرگذار باشد. وی تصریح کرد که سیاست های مالی بانک مرکزی اروپا در خصوص کاهش نرخ تورم جوابگو بوده و در حال حاضر، تورم منطقه یورو به زیر ۲ درصد رسیده است. مجموع این شرایط باعث خواهد شد تا تمرکز سرمایه از سپرده گذاری در بانک های کاهش یافته و به سمت بازارهای انرژی، طلا و کامودیتی های مختلف سیر نماید.
اما در آن سوی میدان، بازدهی سالانه اوراق قرضه آمریکا شاهد رشد ۴.۶۶ درصدی بوده است. اوراق قرضه آمریکا و بازدهی آن، تاثیر مستقیم بر قیمت طلا داشته و هر مقدار بازدهی این اوراق افزایش یابد، به همان میزان از جذابیت طلا برای سرمایه گذاران کاسته خواهد شد. این فاکتور نیز از جمله عوامل منفی دیگر برای رشد قیمت طلا بوده است.
اما نهایتا، آخرین فاکتور تعیین کننده بر قیمت طلا، شاخص دلار DXY است که طی روزهای گذشته در محدوده بسیار باریک از نوسان و در کانال ۱۰۸ قرار دارد. از آنجاکه قیمت جهانی طلا همواره بر اساس دلار سنجیده شده و در حقیقت، دلار کاملا بر بازار جهانی طلا سیطره دارد، کاهش نوسان شاخص دلار نیز منجر به ایجاد ثبات نسبی در بازار طلا خواهد شد.
قیمت طلا در هفته جاری در محدوده ۲۳۰۳ دلار قرار گرفت اما برای مدتی وارد کانال ۲۲۰۰ دلار و با قیمت ۲۲۹۹ دلار عرضه می شد. هم اکنون نسبت به روز گذشته ارزش این فلز زرد یک درصد و نسبت به چهار روز گذشته ۱۷۶ دلار از ارزش خود را با شیب تندی از دست داده است و قیمت لحظه ای انس جهانی در لحظه انتشار گزارش ۲۳۰۲ دلار است.
اما شاخص RSI ۱۴ روزه در حال حاضر روی ۶۴.۴۰ قرار داشته که اندکی به نسبت روزهای گذشته کاهش یافته و از منطقه اشباع خرید بازگشته است. باید توجه داشت که بازار طلا، علیرغم تمامی فاکتورهای منفی ذکر شده، هنوز در فاز گاوی قرار داشته و به احتمال زیاد، در کوتاه مدت می توان بار دیگر شاهد افزایش قیمت در بازارهای جهانی بود.