صادرات فرش دستباف روند افزایشی یافته است/ صادرات مستقیم بیش از 97 میلیون دلار فرش دستباف سال گذشته به آمریکا

اقتصادگردان_ نخستین نکته ای که باید مدنظر داشت این است که متوسط میزان صادرات فرش دستباف ایران در دهه های اخیر سالانه 500 میلیون دلار بوده است و نباید میزان صادرات در چند سال ابتدایی دهه 70 -که بر اساس کشش و تقاضای بازارهای جهانی نبوده بلکه بیشتر ناشی از سیاستهایی همچون پیمان سپاری ارزی بوده است- را مبنای تحلیل و قضاوت قرار داد. بنا براین منطقی تر اینست که بپذیریم صادرات فرش دستباف در طول دو دهه از متوسط 500 میلیون دلاری به متوسط 300 میلیون دلاری رسیده است.

از سوی دیگر برخی از عوامل کاهش تدریجی صادرات در اختیار دولت یا فعالان فرش ایران نبوده و از محیط بیرونی به این هنر- صنعت تحمیل شده است. برای نمونه مواردی همچون تحریم مستقیم فرش ایرانی از سوی ایلات متحده آمریکا از سال 2010 موجب افت صادرات فرش ایران بوده است.

باید در نظر داشت که کشور آمریکا به عنوان بزرگترین واردکننده فرش در دنیا تا پیش از تحریم سالانه حدود 80 میلیون دلار فرش از کشور ما وارد می کرد که با وقوع تحریم این واردات به صفر رسید.

در نمونه ای دیگر، پیامدهای تحریم های اقتصادی کشور که موجب دشواری در نقل و انتقال ارز و افزایش هزینه ها و ریسک صادرات بوده است، به صادرات فرش دستباف ایران نیز آسیب رسانده است.

از دیگر عوامل کاهنده صادرات فرش دستباف ایرانی وقوع رکود اقتصادی در برخی از کشورهای اروپایی به عنوان بازارهای هدف صادراتی بوده است. این رکود اقتصادی موجب شد تا فرش دستباف به عنوان کالایی لوکس از سبد خانوار مصرف کنندگان اروپایی کنار گذارده شود.

همچنین تغییر در سبک زندگی و تغییر سلایق مصرف کنندگان، ظهور و بروز کفپوش های صنعتی و جایگزین مانند فرش های ماشینی، تورم داخلی به ویژه در تامین مواد اولیه فرش دستباف از جمله در فاصله سال های 90 تا 92 و عواملی از این دست بر کاهش صادرات فرش ایران تاثیر گذاشته اند که بخش عمده آن از اختیار متولیان و فعالان این بخش خارج بوده است.

در کنار اینها نباید از یاد برد که کاهش صادرات فرش دستباف مختص کشور ما نبوده و بازار جهانی این محصول کوچکتر شده است و دیگر کشورهای تولیدکننده فرش دستباف نیز وضع مشابهی دارند و ایران با وجود افت صادرات در دو دهه گذشته، همچنان بیشترین سهم را در مجموع تجارت جهانی فرش داراست.

با این همه در چند سال اخیر، اقدامات و تلاش های متعددی از سوی مسوولان در راستای گره گشایی از مشکلات و مسایل فرش دستباف صورت گرفته است. در این راستا می توان به تلاش های دو وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، امور خارجه و مرکز ملی فرش ایران برای قرار گرفتن موضوع لغو تحریم فرش ایرانی در مذاکرات ایران با 1+5 اشاره کرد.

به طوری که پس از رایزنی های دیپلماتیک برای رفع محدودیت واردات فرش دستباف به آمریکا صدور مجوز صادرات فرش ایران به آمریکا در بندهای برنامه جامع اقدام مشترک آمد و با اجرایی شدن آن آمریکا به عنوان یکی از خریداران اصلی فرش ایران به گروه کشورهای وارد کننده فرش دستباف پیوست و ما شاهد صادرات مستقیم بیش از 97 میلیون دلار فرش دستباف در سال گذشته به این کشور بودیم و در مجموع نیز در سال گذشته ۲۳.۸ درصد افزایش صادرات فرش به ثبت رسیده و در هشت ماهه نخست امسال نیز 31 درصد افزایش ثبت شده است.

بنابراین در دو سال اخیر نه تنها روند کاهشی صادرات متوقف شده است، بلکه روند افزایشی جایگزین شده و امیدواریم در پایان سال جاری شاهد صدور بیش از 400 میلیون دلار فرش دستباف از کشور به بازارهای هدف صادراتی باشیم.

در راستای اقدامات حمایتی از هنر- صنعت فرش دستباف می توان اشاره کرد که پیگیری مرکز ملی فرش ایران و اتحادیه های مرتبط باعث تثبیت توجه به فرش دستباف در برنامه ششم توسعه کشور شد و با الحاق بندی به این برنامه، دولت مکلف به حمایت از فرش دستباف در زمینه توسعه و هدفمندسازی پژوهش، آموزش، تولید و تبلیغات و همچنین توسعه تجارت الکترونیک فرش و ایجاد خانه فرش در بازارهای هدف و موردنظر برای هویت‌بخشی، ارتقای کیفیت تولید و روان‌سازی، سفارش‌پذیری، حمایت از ایجاد و توسعه و تجهیز کارگاههای متمرکز و غیرمتمرکز و اتحادیه‌ها و شرکتهای تعاونی فرش دستباف روستایی و شهری سراسر کشور و نیز صنایع و خدمات جانبی فرش دستباف به منظور ارتقا و بهبود بهره‌وری، تثبیت و افزایش سهم صادراتی و بازاریابی‌های داخلی و خارجی شده است که این نیز از دیگر اقدامات حمایتی در این حوزه در سالهای اخیر است.

اختصاص سهم بایسته ای از محل اعتبارات برنامه ششم توسعه کشور در حوزه اقتصاد مقاومتی برای ایجاد اشتغال پایدار در فرش دستباف را می توان از جمله دیگر حمایت ها و توجه مسوولان به این هنر – صنعت عنوان کرد.

از این نکته نباید غافل شد در کنار حمایت های دولت، تشکل ها و فعالان حوزه فرش نیز باید در زمینه نوزایی، آفرینندگی و خلاقیت دائمی در طرح و نقش و توجه به سلیقه بازار گام های اساسی بردارند تا بتوان حضوری شایسته و پایدار در بازارهای جهانی و همچنین حل مشکلات ریشه ای این هنر- صنعت برداشت.

از دیگر گام های حمایتی دولت می توان به ارایه تسهیلات ارزان قیمت به پشتیبانان تولید فرش دستباف، بازنگری و تسهیل در قوانین مالیاتی و گمرکی به سود فعالان فرش دستباف، حمایت از مشارکت ذینفعان در نمایشگاه های بین المللی از جمله؛ آلمان، چین و... حمایت از برگزاری بزرگترین نمایشگاه فرش دستباف دنیا در تهران و اقدامات فراوان از این دست اشاره کرد که در سال های اخیر انجام شده است.

همچنین تاکنون 47 منطقه جغرافیایی فرش ایران به ثبت ملی و 29 منطقه جغرافیایی فرش دستباف ایران به ثبت جهانی رسیده اند که این ثبت می تواند به عنوان یک عامل بازدارنده در مقابل رقبایی که می خواهند از این نام و نشان استفاده کنند، عمل کند. که رخدادی قابل توجه در مسیر پاسداشت و حراست از داشته‌های فرش ایران است.

تردیدی نیست که تجارت فرش دستباف در دهه اخیر با دشواری های متعددی رو به رو بوده است با این وجود بر این باوریم و ذینفعان فرش دستباف هم می توانند گواهی دهند علیرغم همه عوامل از جمله: تحریم، کاهش تقاضای جهانی فرش و افزایش کالاهای جانشین و مکمل در کف پوشها چه نسجی و غیر نسجی، در این سال ها افت و خیزهای اندکی داشته و در متوسط سالانه 300 میلیون دلاری ثبات داشته است و در دو سال اخیر نیز روند افزایشی جایگزین آن شده است.

حمید کارگر رییس مرکز ملی فرش ایران