چنته بافی؛ هنری رو به فراموشی

اقتصادگردان_ بافت چنته مانند بافت قالی است. اگر نوع آن از پلاس یا گلیم باشد، مانند زیراندازها بافته می‌شود. پس از پایان بافت چنته آن را دو تا می‌كنند و مانند كیسه به نحوی می‌دوزندكه طرف بالای آن باز بماند و پشت قالی به طرف داخل كیسه دوخته شود. 

در بعضی از روستاهای ایران،چنته با روش گلیم بافی یا جاجیم بافی است، برخی چنته را با ترکیب چند نوع بافت قالی،گلیم و سومالک نیز می‌بافند و نقش‌های چنته غالبا از اسامی ائمه است. 

لبه دهنه چنته را دو تا می‌كنندو به سبك شیرازه می‌دوزند و مهر می‌شود، سپس آن را با قیطان رنگی در سه طرف تزیین می‌کنند.یکی از صنایع دستی و سنتی استان اردبیل چنته بافی نام دارد. بافت چنته و نوع مواد اولیهآن کاملا مانند قالی و ورنی است و تنها تفاوت آن در ابعاد و اندازه آن است به طوریکه در برخی موارد در استان اردبیل این صنعت از دو قطعه قالی کوچک مستطیل بافته شده به ابعاد تقریبی 30 در 40 سانتیمتر که با ظرافت از سه طرف به صورتپاکت به هم دوخته شده و در دو طرف پایین آن دارای دو منگوله رنگی و در قسمت بالا دارای دسته‌ای مانند کیف که نوعی کیف سنتی است و در اکثر روستاها و مناطق عشایری می‌بافند. 

چنته یا آینه دان یكی از دستبافت‌هایعشایر قشقایی فارس نیز است كه صرفا توسط زنان بافته شده و از آن به عنوان كیسه یا خورجینیبرای حمل وسایل شخصی نظیر پول، توشه راه، فشنگ استفاده می‌شود. دختران و زنان عشایراز همان كودكی بافت چنته را فرا گرفته و هنگام رسیدن به سن ازدواج برای خانواده‌هایخود چنته‌های مرغوب می‌بافند. 

در جامعه عشایری كه زنان درمقام منزلتی پایین‌تر از مردان قرار گرفته و اصولا هویت و شخصیت آنان به عنوان موجودیمستقل در نظر گرفته نمی‌شود، آنان فضایی مناسب برای ابراز عواطف و احساسات خود ندارندهمین امر موجب شده كه زنان قشقایی از چنته بافی به عنوان ابزاری برای تجسم بخشیدن بهآرزوها و رویاهای شاد و یا اندوهناك خود بهره جویند. 

چنته دریچه‌ای به سوی خلوت وتنهایی معصوم و بی آلایش زنان است، این زنان در بیان احساسات درونی خود از نقش مایه‌هایباستانی و زمانی از نقوش موجود در محیط زندگی خود یعنی طبیعت الهام گرفته و عشق و علاقهیا نگرانی و كینه خود را نسبت به كسانی كه در كنار آنها زندگی می‌كنند ابراز می‌دارنداز این رو از این طریق می‌توان دنیای پر رمز و راز تمامی زنان ایران زمین را در قالبچنته بافی دریافت. 

ژیلا احمد امیرآقایی مسئول پژوهشهنرهای سنتی صنایع دستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران در گفتوگو با ایسنا، با بیان اینکه چنته بافی جز بافته‌های سنتی که از بافته‌های دستی خودمثل گلیم گلیمچه می‌بافند، گفت: فرم چنته به این شکل است، هنگامی که روی دار گلیم چلهکشی می‌شود هندسه بافت چنته را روی آن رعایت کرده و آن را می‌بافند و در نهایت پس ازقیچی کردن قسمت درزها دوخته می‌شود که شبیه کیف کولی است اما در حال حاضر قطعه‌ای بافتهمی‌شود مثل جاحیم و گلیمچه و سپس الگوی کیف را بر روی آن اجرا می‌کنند و پس از قیچیکردن دوخت می‌شود. 

وی تصریح کرد: در این دورانچنته در آلاشت شهرستان سوادکوه دوخته می‌شود و اصطلاحا در حال حاضر به آن کیف جاجیمیاطلاق شده که همان چنته است. 

مسئول پژوهش هنرهای سنتی صنایعدستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران، یادآور شد: چنته در گذشتهبه شکل کیسه بود که از شانه‌ها آویزان می‌شود اما برخی‌ از آنها بندی با دو حلقه بزرگدر پشت آن همانند کیف‌های دوشی بود و حال تک بند همانند کیف دوشی شده و به دلیل مواردمصرف جدید تغییر کرد. 

وی خاطرنشان کرد: در گذشته چوپانانو برخی افراد برای حمل وسایل خود از چنته استفاده می‌کردند و حال به عنوان کیف دوشیخانم‌ها استفاده می‌شود. 

امیرآقایی گفت: معاونت صنایعدستی تلاش فراوانی برای احیا کارگاه‌های بافت انجام داده و برای ترویج آن از کتاب‌هاو بروشورها و نمایشگاه‌ها استفاده کردند اما همچنان در این زمینه ضعف وجود دارد و اینمشکلات از بخش‌های دیگر باید رفع شود و باید سیاستگذاری‌های کلان انجام شود تا تمامیصنایع دستی بار دیگر رشد کند. 

وی یادآور شد: در مازندران بافته‌هایدستگاهی از هنگام زند و صفویه رواج داشت و حتی در سفرنامه‌ها از قرن چهارم آل بویهدست‌بافته‌هایی بود که به فروش می‌رفت و در دوران اسلام نیز به دست‌بافته‌های طبرستانمعرف بود. 

گل باجی آقایی یکی از بافندگانصنایع دستی در گذشته در سوادکوه در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه چنته نوعی کیفدسته دار بود که در روستای «لفور» از توابع سوادکوه بیشتر تولید می‌شد، گفت: برای بافتچنته از دستگاه «کرک چال» استفاده می‌شود و مراحل تولید آن مانند جاجیم است با اینتفاوت که پس از پایان کار، دوردوزی و گاه با مهره‌های تزیینی و خرمهره تزیین می‌کنند. 

آقایی درباره طرز تهیه تار یاتونه از طریق پشم گوسفند، افزود: ابتدا پشم گوسفند را می‌شویند و پس از خشک کردن آنهارا با دست باز کرده و مواد اضافی را از آن جدا می‌کنند و به وسیله دستگاهی به نام« شونه سر» آن را شاد می‌کردند و به صورت دسته‌های کوچک به نام پلته در می‌آوردند.پلته را با چرخ نخ ریسی «چل » به نخ تبدیل می‌کردند. نخ‌های گلوله شده را روی چوبینازک « دیک سر» قرار می‌دادند و آن را به وسیله «کلاف چین» به صورت کلاف در می‌آوردند.برای اینکه تار محکم‌تر شود دوباره آن را به وسیله چرخ نخ ریسی می‌تاباندند و به صورتدو لایه در می‌آوردند سپس نخ‌ها را بوسیله چند تکه چوب «چنگوم» که آن را داخل زمینفرو می‌کردند به تارهای چند متری تبدیل می‌کردند. در مرحله بعد نخ‌ها را از داخل «شونه » و « ورد » رد می‌کردند و آن را روی دستگاهی به نام «کرچال» مسقر می‌شود. 

وی تصریح کرد: برای تهیه پودمراحل شستشو پشم، کار با شونه سر و تبدیل پلته به نخ انجام می‌شد. سپس نخ‌ها را بارنگ‌های شاد از جمله قرمز، آبی، زرد رنگ آمیزی می‌کردند. 

این هنرمند با اشاره به اینکهبرای بافت چنته از روش جاجیم استفاده می‌شد، گفت: برای بافت چنته باید ابتدا جاجیمببافیم به این صورت که گلوله نخ را به وسیله چرخ نخ ریسی روی «ماسوره» قرار دهیم وماسوره را داخل «مکوه» قرار داده و مکوه را از بین تارها رد کنیم و با هر بار رد کردنمکوه از بین تارها بوسیله « شونه » آن را ضربه بزنیم تا نخ یا پود در کنار هم قراربگیرند و محکم شوند. 

وی می‌افزاید: وقتی 30 سانتیمتراز جاجیم بافته شد آن را دور چوبی به نام نوعرد جمع می‌کنیم و هنگامی که ابعاد موردنظر بافته شد آن را برش می‌هیم چون عرض جاجیم 50 الی 80 سانتیمتر است در صورت لزومچند تکه از آن را با هم وصل می‌کنیم و مورد استفاده قرار می‌دهیم. 

آقایی خاطرنشان کرد: انواع نقشه‌هایجاجیم لته لته، کرگ چک، چهار دستمالی، رخته ای، شتر گردن، چشم بلبل، ول تیرمه، گردگل است که بافت جاجیم ساده همان لته لته بوده که برای درست کردن جاجیم‌های طرح دارو نقش و نقوش‌دار پس از رد کردن سه تا چهار پود از بین تارها نقوش را بر اساس نقشهاجرا می‌شد. 

وی یادآوری کرد: چنته نیز براساس طرح گلیم بافته می‌شود و در نهایت در انهای آن با منگوله‌های تزیینی و خود نخ تزیین می‌شود.

منبع: ایسنا