سکوت دولت در مورد قیمت بنزین 97 شکست، رابطه قيمت بنزين با بيكاري و اشتغال

اقتصاد گردان - حواشی ایجاد شده پیرامون قیمت بنزین در چند روز اخیر و درج شایعاتی در مورد افزایش قیمت آن در سال جاری در نهایت باعث شد همزمان حسن روحانی در همایش حقوق شهروندی و پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در یادداشتی با عنوان «معضل بیکاری» مشخص کند، دولت اراده کرده است بنزین را در سال آینده 500تومان در لیتر گران کند. حسن روحانی دیروز گفته است: «می‌گویند، ممکن است حامل انرژی گران شود، من به شما اعلام می‌کنم قیمت بنزین و گازوییل بالاتر از نصف قیمت جهانی امروز نخواهد بود.» اظهاراتی که تنها نکته شفاف آن، عزم دولت دوازدهم برای افزایش قیمت بنزین است. 

حتی پیش از آنکه، لایحه بودجه 1397 در 19 آبان تقدیم مجلس شورای اسلامی شود، گمانه‌زنی‌های بسیاری درباره احتمال افزایش حامل‌های انرژی و به ویژه بنزین در سال آینده مطرح بود. محور اصلی این گمانه‌زنی‌ها آن بود که با تثبیت دولت روحانی و کاهش نرخ تورم در سال‌های گذشته، اکنون دولت به دنبال کسری بودجه خود از این راه خواهد رفت. از طرفی در برخی محافل نیز افرادی مانند محمدباقر نوبخت عنوان کرده بودند که در بودجه آینده قیمت حامل‌های انرژی افزایش خواهد یافت.

این گمانه‌زنی‌ها با رونمایی از لایحه بودجه سال 97 شکل جدی‌تری به خود گرفتند، چرا که هم درآمد‌های پیش‌بینی شده و بودجه ارگان‌های متولی انرژی کشور تغییرات قابل توجهی نسبت به سال 96 داشتند و هم در تبصره 18 این لایحه عنوان شده بود که تمام مابه‌التفاوت قیمت حامل‌های انرژی در سال 97 نسبت به ابتدای سال 96 صرف تولید، اشتغال‌زایی، آموزش و... خواهد شد. تقویت احتمال افزایش قیمت بنزین باعث شد تا موجی در مخالفت با خواسته دولت شکل بگیرد. در همین فضا بود که یکی از رسانه‌های نزدیک به دولت عنوان کرد که بنزین از ابتدای دی‌ماه لیتری 1500تومان خواهد شد. مشخص بود که تغییر بنزین از اول دی، غیرممکن است و بسترهای لازم برای آن هنوز فراهم نشده است. اما دولت واکنشی به انتشار این خبر اشتباه نشان نداد و آن را تکذیب نکرد تا تقریبا این موضوع قطعی شود که دست‌کم در سال 97 قیمت بنزین بالاتر خواهد رفت.

انفعال دولت و مشخص نکردن موضع خود در قبال این اخبار و گمانه‌زنی‌ها باعث شد تا نمایندگان مجلس شورای اسلامی مخالفت شدیدتری با احتمال افزایش قیمت بنزین ابراز کنند. هر یک از آنها انتقاداتی به تغییر احتمالی قیمت بنزین مطرح کردند که فصل مشترک بیشتر آنها اثرگذاری افزایش قیمت بنزین در بالا رفتن تورم و به سختی افتادن معیشت مردم بود. در این بین حتی نمایندگانی که با ذات افزایش قیمت بنزین مخالفتی نداشتند، عنوان کردند که این افزایش باید پلکانی باشد و از 20درصد نیز فراتر نرود. فریدون حسنوند رییس کمیسیون انرژی مجلس نیز به انتقاد شدید از این تصمیم دولت پرداخت و بیان کرد: دولت در تبصره 18 نتوانسته با شجاعت و صراحت اعلام کند که قصد گران کردن بنزین و سایر حامل‌های انرژی دارد و به نوعی با زیرکی و با بازی کردن با کلمات گران کردن را مستتر کرده است.

در پی این مخالفت‌ها و انتقادهای شدید، بالاخره دولت سکوت خود را شکست. پایگاه اطلاع‌رسانی دولت روز گذشته در مطلبی با عنوان «معضل بیکاری و تنگنای مالی دولت» دلایل تصمیم دولت در بودجه ۹۷ برای افزایش قیمت بنزین و گازوییل را بررسی و تصریح کرد: بر اساس بودجه ۹۷ قیمت بنزین لیتری ۱۵۰۰ و گازوییل ۴۰۰ تومان «پیشنهاد» می‌شود. با این حال در این گزارش هم مانند متن تبصره 18 لایحه بودجه 97 هدف از افزایش قیمت بنزین را اشتغال‌زایی بیان کرده است. به این صورت با آنکه دولت این‌بار «شجاعت و صراحت» به خرج داده است، همچنان «زیرکی و بازی کردن با کلمات» به قوت خود باقی است.

در این گزارش آمده است که حل معضل بیکاری و ایجاد اشتغال یکی از چالش‌های اساسی کشور است و این مساله در صورت کم‌توجهی به مهم‌ترین معضل اجتماعی و اقتصادی کشور در آینده‌یی نه چندان دور تبدیل می‌شود. دولت یازدهم با وجود مشکلات زیاد بنگاه‌های اقتصادی و شرایط رکودی که در آن قرار داشت، توانست سالانه و به صورت متوسط ۷۰۰هزار شغل ایجاد کند؛ با این وجود با توجه به اینکه با انباشت بیکاری از سال‌های قبل مواجه بودیم، نرخ بیکاری تک‌رقمی نشد. بر این اساس دولت دوازدهم تلاش دارد تا با اتخاذ راهکارهای اساسی بیکاری را کاهش دهد و برای این مساله با توجه به کمبود منابع مالی دولت نیازمند منابع است. اگرچه دولت تاکید دارد که به دنبال اشتغال‌زایی از طریق پول‌پاشی نیست و برنامه‌های مختلفی برای اشتغال‌زایی در نظر دارد. یکی از برنامه‌های دولت برای تامین منابع جهت اشتغال‌زایی در بودجه سال ۹۷ افزایش قیمت بنزین و گازوییل اعلام شده است. اما دلیل اصلی اتخاذ این تصمیم چیست؟ بر اساس این گزارش در لایحه بودجه ۹۷ یکی از راه‌های تامین منابع برای اشتغال‌زایی افزایش [قیمت] حامل‌های انرژی از جمله افزایش قیمت بنزین و گازوییل عنوان شده و مهم‌ترین دلیل آن رسیدن قیمت بنزین و گازوییل به قیمت واقعی آن است. در حال حاضر شکاف زیادی بین قیمت سوخت در ایران با کشورهای اطراف وجود دارد. به عنوان نمونه در حالی که قیمت گازوییل در ایران ۳۰۰ تومان در هر لیتر است این قیمت در بسیاری از کشورهای اطراف ۶۰۰۰تومان است و این مساله زمینه را برای افزایش قاچاق و مشکلات اینچنینی فراهم کرده است. در واقع به دولت این اجازه داده شده تا از محل افزایش قیمت سوخت و واقعی کردن قیمت، درآمدزایی کند. بر اساس بودجه ۹۷ قیمت بنزین لیتری ۱۵۰۰ و گازوییل ۴۰۰تومان پیشنهاد شده و اگرچه دولت در اجرای آن مختار است، هنوز زمان اجرایی شدن آن مشخص نیست. لایحه بودجه ۹۷ در صورت موافقت مجلس، ۱۷هزار میلیارد تومان درآمد از این محل برای دولت ایجاد می‌کند که برنامه‌ریزی شده است تا این منابع صرف اشتغال‌زایی شود.

 آثار اندک گرانی بنزین بر تورم

گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت بیان می‌کند: این مساله نگرانی‌هایی بابت آثار روانی گرانی بنزین به وجود آورده و این در حالی است که به گفته کارشناسان میزان تورم ناشی از این گرانی زیر یک درصد است. کارشناسان با بیان اینکه گرانی بنزین با توجه به اینکه منابع آن در چه جایی مصرف شود، تاثیرات متفاوت بر متغیرهای کلان اقتصاد کشور می‌گذارند، می‌گویند افزایش قیمت بنزین و گازوییل در صورتی که صرف اشتغال‌زایی شود، آثار مثبتی در اقتصاد کشور دارد و البته به گفته آنها این در شرایطی است که دولت توجه همه‌جانبه به مساله گرانی بنزین داشته باشد و در واقع تمام دستگاه‌ها برای اجرای این طرح هماهنگی داشته باشند. البته این تنها درآمد دولت برای اشتغال‌زایی نیست و بررسی بودجه سال آینده نشان می‌دهد، دولت در نظر دارد از طریق تامین مالی با بازار سرمایه، فاینانس و سپرده‌گذاری صندوق توسعه ملی در بانک‌ها نیز درآمد داشته باشد که مجموع درآمد دولت برای اشتغال‌زایی را به ۷۷هزار میلیارد تومان می‌رساند. اشتغال ناشی از حمل‌و‌نقل عمومی، بافت فرسوده، مشاغل کوچک و صادرات‌محور و کارورزی از برنامه‌های دولت برای اشتغال‌زایی در سال آینده است.

 میزان اختیار دولت در قیمت‌گذاری بنزین

دولت اکنون به صراحت بیان می‌کند که قصد دارد قیمت بنزین را به 1500 تومان در هر لیتر برساند و وعده می‌دهد که تمام مبالغ حاصل شده از این راه را صرف تولید و اشتغال‌زایی خواهد کرد. وفا به این وعده کار بسیار دشواری است و کوچک‌ترین خطایی به بهای گران شدن تمام کالاها و بالا رفتن غیرقابل تحمل تورم خواهد شد. اما حتی اگر دولت بتواند وعده «اختصاص تمام منابع ناشی از افزایش قیمت بنزین برای تولید و اشتغال‌زایی» عمل کند، چه بسترهای قانونی برای اختیار قیمت‌گذاری دولت فراهم است؟ طبق متن قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، قیمت حامل‌های انرژی در ایران در پایان برنامه پنجم توسعه باید در حالتی تعیین می‌شد که از 90درصد قیمت این حامل‌ها در فوب خلیج‌فارس کمتر نمی‌بود. سال 1395 پایان برنامه پنجم توسعه بود، سالی که به‌دلیل افت جهانی قیمت نفت، قیمت بنزین فوب نیز پایین آمده و در نتیجه فاصله چندانی با قیمت بنزین در ایران که 1000 تومان در هر لیتر بود، نداشت. اما در ماه‌های گذشته و با بالا رفتن قیمت جهانی نفت خام و بنزین، فاصله قیمت بنزین کشور با 90درصد قیمت این حامل‌ها در فوب خلیج‌فارس افزایش یافته است. اما این اختلاف چقدر است و چه میزان افزایش قیمت بنزین، قانونی و منطقی است؟

طبق داده‌هایی که موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی دراختیار «تعادل» قرار داده است، قیمت بنزین در فوب خلیج‌فارس به‌تازگی و بالطبع از افزایش قیمت نفت، روندی افزایشی را تجربه کرده است. این افزایش چشمگیر باعث شده بهای بنزین اکتان 95 در فوب خلیج‌فارس از 1410 تومان در لیتر در 13 اکتبر به قیمت 1566 تومان به‌ازای هر لیتر در 10نوامبر برساند.

اگر در اینجا قانون هدفمند کردن یارانه‌ها که عنوان می‌کند قیمت حامل انرژی نباید کمتر از 90درصد قیمت فوب خلیج‌فارس باشد مبنا قرار گیرد، فاصله قیمت بنزین ایران با 90درصد قیمت فوب در فاصله یک ماه از نزدیک به 277 تومان در هر لیتر به

 410 تومان در هر لیتر رسیده است.

اما سال 1397 طبق تمام پیش‌بینی‌ها سالی افزایشی برای قیمت نفت و به‌تبع آن قیمت جهانی و فوب خلیج‌فارس بنزین البته با شیبی کمتر خواهد بود. اداره اطلاعات انرژی امریکا در پیش‌بینی قیمت بنزین در بازار امریکا برای سال 2018 معادل 2 سنت به پیش‌بینی قیمت سال 2017 افزوده و آن را 2.45دلار در هر گالن که معادل حدود 2240 تومان در هر لیتر به حساب می‌آید، پیش‌بینی کرده است. اگر دولت بخواهد با استناد به قانون هدفمند کردن یارانه‌ها عمل کند، احتمالا از منظر قانونی خواهد توانست مجوز افزایش قیمت تا سطح 1300 تومان را دریافت کند. این رقم همچنان با قیمت 1500 تومانی مطرح شده به وسیله دولت، فاصله قابل‌توجهی دارد. درنهایت با فرض آنکه دولت تمام نگرانی‌های مردم و کارشناسان را مرتفع کند، باز هم گزارش دیروز پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، خالی از اشکال نیست. اگر قرار است که قیمت بنزین و سایر حامل‌های انرژی افزایش یابد و به‌طور همزمان، وضعیت اشتغال و تورم به سطوح مطلوب برسند، نیاز است تا نظارتی کافی بر تمام ابعاد عملکردی صورت گرفته و همه‌چیز به‌صورت علمی و دقیق پیش برود. اما چنین موضوعی، دست‌کم تا روز گذشته که گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت انتشار یافت، دیده نمی‌شود. در این گزارش، در حالی ادعا شده که در برخی کشورهای همسایه قیمت گازوییل به 6000 تومان در هر لیتر می‌رسد که بررسی‌های «تعادل» از داده‌های گلوبال پترول پرایس نشان می‌دهد، گران‌ترین گازوییل در کشورهای منطقه مربوط به هند است. گازوییل در این کشور حدود 10 برابر ایران است و اندکی بیش از 3000 تومان در هر لیتر به فروش می‌رسد. البته فاصله قابل‌توجه هند و ایران باعث می‌شود که به‌راحتی قاچاقچیان نتوانند از تفاوت قیمت سوخت در 2 کشور بهره ببرند. پس از هند، کشور پاکستان قرار دارد که قیمت هر لیتر گازوییل در آن حدود 2800 تومان است و یکی از بزرگ‌ترین مقاصد قاچاق سوخت کشور است. هر چند قاچاق، مصرف بیش از حد سوخت، بیکاری و موارد بسیار دیگری از مشکلات جدی کشور است، برای پرداختن به آنها یا افزایش قیمت سوخت، نیازی به داده‌سازی و بازی با کلمات نیست.

 

بنزین 1500 تومانی قطعی نیست

پایگاه اطلاع رسانی دولت عصر دیروز توضیحاتی را درمورد خبر افزایش قیمت بنزین ارائه کرد. در متن این خبر آمده است: انتشار یک گزارش خبری درباره یکی از راه‌های تامین درآمد برای دولت جهت اشتغال‌زایی در بودجه ۹۷ در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت با سوءبرداشت‌هایی همراه بوده است که برای تنویر افکار عمومی توضیح ذیل ارائه می‌شود.

در گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت ذکر شده است که موضوع اشتغال‌زایی یکی از اصلی‌ترین موضوعات بودجه سال ۹۷ است و دولت در ذیل تبصره ۱۸ بودجه سال ۱۳۹۷ یکی از راه‌های تامین درآمد برای اشتغال‌زایی را که یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کشور است، افزایش قیمت بنزین و گازوییل و اختصاص درآمد حاصل از آن برای این امر در نظر گرفته است. در تبصره ۱۸ پیش‌بینی شده که دولت از این طریق ۱۷هزار میلیارد تومان درآمد به دست می‌آورد که خود را ملزم می‌داند آن را در راه اشتغال‌زایی هزینه کند. از این رو در ادامه گزارش آمده است که برای تحقق چنین درآمدی، قیمت بنزین و گازوییل در بودجه سال ۱۳۹۷ به ترتیب ۱۵۰۰و گازوییل ۴۰۰تومان «پیشنهاد» شده است. از کلمه «پیشنهاد» کاملا مشخص است که این موضوع قطعی نیست و صرفا یک نظر کارشناسی است که نیاز به بحث و بررسی بیشتر دارد و در زمان قطعی شدن به صورت رسمی اعلام خواهد شد. متاسفانه برخی رسانه‌ها از این مطلب سوءبرداشت کرده یا به هر دلیل دیگری ادعا کرده‌اند که پایگاه اطلاع‌رسانی دولت قیمت‌های جدید بنزین و گازوییل را رسما اعلام کرده که این برداشت کاملا نادرست بوده است.