تقويت توان بازار بیمه اتکایی ایران براي مقابله با ريسك هاي بزرگ

اقتصاد گردان – احسان شمشيري: تحلیل بازار بیمه اتکایی ایران، بررسی ساختار آن از لحاظ رقابتی یا انحصاری بودن و مطالعه چالش ها و شناسایی موانع همکاری با بیمه گران خارجی از اهميت ويژه اي براي توسعه صنعت بيمه ايران و پوشش ريسك ها برخوردار است و در اين زمينه، به تازگي در يك طرح پژوهشی موضوع چالش نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری شرکتهای بیمه و ضرورت شناخت و تحلیل بازار بیمه اتکایی ایران براي مقابله با ريسك هاي بزرگ  در دوره هشت ساله  93-1387مورد بررسي قرار گرفته است. 

در اين پژوهش، روند ظرفیت قبولی و نگهداری در بازار بیمه اتکایی ایران و بررسي اطلاعات صورتهای مالی شرکتهای بیمه و بیمه مرکزی و سالنامه های آماری صنعت بیمه در طی سالهای 1387 تا1393، ساختار بازار بیمه اتکایی ایران و 34 کشور منتخب از نظر رقابتی یا انحصاری بودن ، چالشها و موانع همکاری با بیمه گران خارجی شناسایی و جمع بندی اين مباحث مورد توجه قرار گرفته است. 

اساساً ظرفیت نگهداری در شرکت های بیمه باید به صورت درصدی از سرمایه و ذخایر آزاد شرکتها تعیین شود. این درصد در کشورهای مختلف و بر اساس نوع رشته متغیر است. به طور مثال ظرفیت نگهداری شرکتهای بیمه در ايالات متحده 10 درصد حقوق صاحبان سهام در نظر گرفته میشود. در صنعت بیمه ایران، حداکثر ظرفیت نگهداری مجاز مؤسسه بیمه از هر بیمه نامه یا هر ریسک معادل 20 درصد سرمایه پرداخت شده، اندوخته ها و ذخایر فنی سهم نگهداری  به استثناء ذخیره خسارت معوق  و ذخیره ریاضی است.

اما ایراداتی نیز درخصوص نحوه محاسبه آن وجود دارد. در محاسبه ظرفیت نگهداری شرکتهای بیمه باید سرمایه و ذخایر آزاد شرکتهای بیمه مبنای تعیین ظرفیت نگهداری باشد  این در صورتی است که نحوه محاسبه ظرفیت نگهداری در شرکتهای  بیمه بر اساس آیین نامه 20 درصد مجموع سرمایه پرداخت شده، اندوخته ها و ذخایر فنی سهم نگهداری به استثنای ذخیره خسارت معوق و ذخیره ریاضی در نظر گرفته میشود.

ایراد این نحوه محاسبه این است که ذخیره خسارت سهم نگهداری که برای جبران خسارت ریسکهای پذیرفته شده نگهداری شده است نیز به عنوان ذخایر آزاد در نظر گرفته شده و در محاسبه ظرفیت نگهداری دخیل میشود. با توجه به توضیحات ارائه شده، در این گزارش ابتدا ظرفیت مجاز نگهداری ریسک براساس آیین نامه و سپس براساس 20 درصد از حقوق صاحبان سهام محاسبه شده است.

بررسی ها نشان میدهد که ظرفیت نگهداری ریسک محاسبه شده براساس آیین نامه در طی سالهای مورد مطالعه از رشد متوسطی معادل 53.25درصد حاصل  از افزایش سرمایه پرداخت شده شرکت های بیمه و افزایش اندوخته های قانونی و ذخایر فنی شرکت های بیمه بوده است. محاسبه ظرفیت نگهداری ریسک بر مبنای 20 درصد حقوق صاحبان سهام از رشد متوسطی معادل 7.26 درصد برخوردار بوده که حدود یک درصد از رشد متوسط ظرفیت نگهداری بر مبنای آیین نامه بیشتر بوده است.

در خصوص ظرفیت مجاز قبولی شرکتهای بیمه نیز محاسبات براساس 10 درصد حقوق صاحبان سهام انجام شده و سپس با ظرفیت مجاز قبولی اعلام شده توسط بیمه مرکزی، مورد مقایسه قرار گرفته است. بررسی ها نشان می دهد که در صورتی که محاسبه ظرفیت قبولی ریسک بر مبنای 10 درصد حقوق صاحبان سهام باشد میزان ظرفیت قبولی شرکت های بیمه کاهش می یابد.

رشد متوسط ظرفیت مجاز قبولی شرکتهای بیمه غیردولتی طی سالهای مورد مطالعه معادل 67.41 درصد بوده که بخش عمده منابع مورد استفاده در محاسبه این ظرفیت، ذخایر فنی سهم نگهداری به استثناء ذخایر خسارت معوق و ریاضی است.

بررسی نسبت های مالی یکی از مهمترین ابزارهای تحلیلگری مالی برای ارزیابی وضعیت و عملکرد شرکتها است. لذا پس از بررسی ظرفیت نگهداری و قبولی ریسک توسط صنعت بیمه، عملکرد اتکایی شرکت های بیمه و بیمه گران اتکایی طی سالهای 1388 تا 1393 مورد ارزیابی قرار گرفت. نسبت های محاسبه شده در این بخش عبارتند از: خسارت سهم نگهداری شرکتهای بیمه، خسارت دریافتی از بیمه گران اتکایی و نسبت خسارت، افزایش و کاهش خسارت نسبت به سال قبل، درصد تغییر حق بیمه، نسبت واگذاری و نگهداری ریسک، نسبت حق بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام، نسبت حق بیمه صادره به حقوق صاحبان سهام، شناسایی شرکتهایی که بیشترین میزان حق بیمه صادره،حق بیمه قبولی اتکایی، واگذاری اتکایی غیراجباری را داشتند. همچنين شناسایی رشته هایی که بیشترین میزان قبولی اتکایی در آنها صورت گرفته، نسبت حق بیمه نگهداری به حق بیمه مستقیم، نسبت حق بیمه قبولی به حق بیمه مستقیم، نسبت حق بیمه قبولی به حق بیمه واگذاری، نسبت حق بیمه واگذاری به حق بیمه مستقیم، شناسایی شرکت هایی که نسبت حق بیمه نگهداری به حقوق صاحبان سهام آنها از متوسط بازار کمتر بوده و دارای بیشترین تعهدات نسبت به بیمه گذاران خود هستند.

علاوه بر اين موارد، شناسایی بیمه گر اتکایی برتر در بازار بیمه ایران  معیار شناسایی بیمه گر اتکایی برتر، حق بیمه قبولی اتکایی بیشتر نسبت به سایرین بوده است. بررسی عملکرد بیمه گران اتکایی بیمه مرکزی، شرکتهای بیمه اتکایی امین و اتکایی ایرانیان در بازار اتکایی ایران و ... نيز از ساير موارد است. 

سهم بالاي بيمه مركزي و ايران

نتيجه بررسي ها نشان می دهد که در طی بازه زمانی مورد مطالعه، در بین شرکت های بیمه و بیمه گران اتکایی به غیر از بیمه مرکزی بیشترین میزان حق بیمه قبولی متعلق به بیمه ایران بوده است. 

در صورتی که اطلاعات مربوط به بیمه مرکزی را نیز لحاظ کنیم از نظر میزان حق بیمه قبولی، بیمه مرکزی در رتبه نخست و شرکت بیمه ایران در رتبه دوم قرار میگیرد.

رشد 31 درصدي 

 درصد تغییر در حق بیمه طی سالهای 1388 تا 1393 نشان می دهد که حق بیمه صادره بازار بیمه مستقیم از رقم 8 هزار و 768 ميليارد و 864 ميليون تومان در سال 1388 با رشدی بالغ بر 31 درصد به رقم  17 هزار و 667 ميليارد و 20 ميليون تومان در سال1393  رسیده است.

شرکتهای بیمه میهن و امید و دی به ترتیب با رشد متوسط 18  و 95   و  81   درصدی طی سالهای مذکور بیشترین رشد و شرکتهای ملت و حافظ و پارسیان با رشد16 و 19   و 29  درصد کمترین رشد را داشته اند.

نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی طی سالهای 1388 تا1393  نشان می دهد که متوسط رشد حق بیمه صادره بازار از متوسط نرخ تورم در طول شش سال گذشته حدود 11 واحد بیشتر بوده است.

انحصار چندجانبه بيمه اتكايي در ايران 

ساختار بازار ایران انحصار کامل خواهد شد اما با توجه به اینکه تعداد شرکتهای بیمه اتکایی در ایران علاوه بر شرکت بیمه اتکایی ایرانیان شامل بیمه مرکزی و شرکت بیمه اتکایی امین نیز میباشد که در بین این سه بیمه گر اتکایی، بیمه مرکزی بیشترین سهم قبولی را دارد به دلیل وجود اتکایی اجباری لذا ساختار بازار بیمه اتکایی ایران انحصار چندجانبه سخت و متمرکز است.

چالش ها و موانع همکاری با بیمه گران خارجی 

در زمان تحریم با دو مشکل مواجه خواهیم بود، یکی مشکلات مربوط به ظرفیت مالی است و دیگری مربوط به ایجاد شکاف دانش بیمه ای با دنیای خارج میباشد. معمولا ظرفیت، مشکلی است که در کوتاه مدت خود  را نشان می دهد و دانش، مشکلی است که در بلندمدت خود را نشان میدهد و هر دو به یک اندازه دارای اهمیت بالای می باشند.

عدم وجود رتبه بندی اعتباری

عدم انتقال مناسب دانش فنی: انتقال دانش فنی و آموزشی مهمترین خدمات حاصل از قراردادهای بیمه اتکایی با خارج از کشور می باشد. 

تحریم یکی از دلايلی بود که ضعف دانش فنی را منجر شده است. دانش فنی به دو بخش تئوریک و دانش عملی تقسیم میشود. تحریم منجر به نقصان در دانش عملی بیمه شده است.

دور شدن از عرف بین الملل بعد از تحریم

 در بازار اعتقاد به یک نرخ و شرایط خاص از نرخها برای پوشش ریسکها وجود دارد. در شرایط فعلی نرخ و شرایط ما از عرف بین الملل فاصله گرفته و این امر هم با اساس کار تکنیکی بیمه ای مغایرت دارد و هم اینکه باعث میشود پس از شروع روابط با بازار بین الملل، دیگر بیمه گذار قبول نمی کند با نرخ و شرایط بالا ریسک خود را پوشش دهد و این فاصله گرفتن از عرف بین المللی یکی از مهمترین چالش ها بعد از تحریم است.

دسترسی ضعیف به نرم افزارهای محاسبه نرخ و شرایط وجود نرم افزار در بازار بیمه برای محاسبه نرخ و شرایط مفید می باشد ولی در بازاری که فنی باشد. قبل از تحریم نرخ و شرایط از بازار بین المللی اخذ میشد و آنها نیز با استفاده از نرم افزارهای پیشرفته ای که در اختیار داشته اند این کار را انجام میداده اند و نرم افزارها را در اختیار بیمه گران داخلی قرار نمی دادند زیرا بخش محرمانه کار آنها در همین قسمت نرم افزاری بوده است. آنها در محاسبه نرخ و شرایط نتایج نرم افزاری را در کنار عوامل غیرفنی و غیرنرم افزاری قرار داده و سپس نرخ را اعلام می نمودند.

غیرفنی بودن بازار بیمه داخل

 با رشد صنعت بیمه و ورود شرکتهای بیمه خصوصی به بازار بیمه کشور، انتظار میرفت تا نوآوری در بازار مشاهده شود، ضریب نفوذ بیمه افزایش یابد ولی این مورد شکل نگرفت و نتیجه این شد که شرکتها تنها با نرخ شکنی کار همدیگر را می گیرند که این امر چالش بسیار مهمی برای صنعت بیمه کشور است.

چالش عملیات بیمه گری و تشكيل كارگزاري در بازار داخل

 مکانسیم اتکایی، مکانسیمی برای توزیع جهانی ریسک میباشد و قبل از توزیع این ریسک در سطح جهانی، شرکت بیمه مستقیم باید بتواند عملکرد بیمه گری درستی داشته باشد. متأسفانه شرکتهای بیمه ای ما در معرض ریسک می باشند و این ریسک در شرکت های بیمه ناشی از عملیات بیمه گری نادرست است. به عبارتی عملیات بیمه گری شرکت های ما ریسک زا میباشد و این مهم یعنی مسئله داخلی خودمان یکی از مهمترین چالش ها است.

در شرایط فعلی عملیات بیمه گر مستقیم ریسک زاتر شده است. بیمه گر مستقیم به سمت برآورده کردن خواسته های بیمه گذار حرکت نموده است. پیش شرط توزیع مناسب جهانی ریسک، توزیع مناسب منطقه ای ریسک می باشد و پیش شرط توزیع مناسب منطقه ای، توزیع مناسب داخلی ریسک می باشد که ابتدای قدم یعنی توزیع مناسب داخلی ریسک در صنعت بیمه به درستی صورت نمی پذیرد.

ضعف تعامل با بازار بین المللی، عدم انطباق بیمه نامه با بازار داخل، کمبود نیروهای متخصص با سابقه کار مناسب در صنعت بیمه براساس مطالعات انجام شده و  پیشنهاد شده ، بازنگری فرمول محاسبه ظرفیت نگهداری و ظرفیت قبولی ریسک، پرورش نیروهای متخصص، تقویت دانش بیمه ای و تخصص کارشناسان در جهت آنالیز بهینه ریسک، ایجاد زمینه ارتقاء مهارت کارشناسان داخلی و استفاده از توانایی های فنی، ایجاد زمینه اعزام کارشناسان صنعت بیمه کشور به خارج جهت افزایش توان تخصصی به طور آموزشی طراحی و برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی کوتاه مدت و بلندمدت بین المللی، بهره گیری از ظرفیت های موجود کارشناسی اعم از دانشگاهی و مراکز پژوهشی برای تقویت دانش ارزیابی ریسک های مرتبط با صنایع بزرگ، استفاده از نیروی متخصص و ارائه آموزشهای لازم با استفاده از فنآوری های به روز دنیا در زمینه مدیریت ریسک، توجه به امر تحقیق و پژوهش کاربردی در صنعت بیمه کشور، تأسیس کارگزاری اتکایی ایرانی وجود شرکت کارگزار بیمه اتکایی می تواند برای بازار اتکایی کشور مثبت ومفید باشد. برای تأسیس شرکت کارگزاری باید از افرادی که تجربه اتکایی دارند استفاده نمود. 

شرکت کارگزاری فوق باید بتواند در سطح بین الملل فعالیت نماید زیرا ماهیت بیمه اتکایی با بازار بین الملل معنی پیدا میکند. تمایل صنعت بیمه به ارتباط با خارج از کشور میباشد و داشتن شرکت کارگزاری داخلی میتواند این مزیت را نیز داشته باشد که شرکتهای داخلی را به بازار خارج متصل نماید.

 یکی از راهکارهای مناسب در این زمینه استفاده از نام کارگزاران خارجی است و به عبارتی داشتن نمایندگی آنها و دادن همان سرویسها و خدمات کارگزار اصلی موجب افزایش دانش فنی کارگزاری داخل کشور به سبب ارتباط با کارگزار خارجی بزرگ نیز خواهد شد.تدوین برنامه و چشم انداز 15ساله برای توسعه بازار اتکایی کشور با هدف تصاحب سهم معینی از کل پرتفوی اتکایی دنیا نيز مي تواند بسيار مهم و حياتي باشد.

40 شركت برتر اتكايي جهان

در بخش ساختار بازار بیمه اتکایی، رتبه بندی 40 شرکت برتر بیمه اتکایی بین المللی بر اساس خالص حق بیمه دریافتی بررسی شد. شرکت های مونیخ ری و سوئیس ری در سالهای 2014 و2015  بیشترین حق بیمه را در بازار بیمه اتکایی دریافت نموده اند. از لحاظ رتبه، شرکت بیمه اتکایی مونیخ ری در بین 40 شرکت بیمه اتکایی برتر جهان در مقام نخست قرار دارد و پس از آن سوئیس ری در مقام دوم و هانوفر ری در مقام سوم جای گرفته است.

 بررسی ساختار بازار بیمه اتکایی در ایران و 34 کشور جهان از نظررقابتی یا انحصاری بودن براساس شاخص هرفیندال-هیرشمن نشان داد که ساختار بازار بیمه اتکایی در اکثر کشورهای مورد مطالعه از نوع انحصار مؤثر یا انحصار کامل و به شدت متمرکز است. در مورد ایران، گزارش P&S فقط شرکت بیمه اتکایی ایرانیان را به عنوان بیمه گر اتکایی کشور ایران لحاظ کرده است.

تعريف بيمه اتكايي

بیمه اتکایی به مفهوم توزیع جهانی، كشوري و منطقه اي ریسک شركت هاي بيمه است و شرکت بیمه را قادر می سازد تا پاسخگوی خسارت هایی باشد که در طول زمان اعتبار قرارداد به وقوع می پیوندد. به عبارت ديگر، شركت بيمه، خود را در تامين خسارت هاي سنگين و احتمالي آينده تنها احساس نمي كند و ساير شركت هاي بيمه اتكايي در داخل و خارج كشور در تامين خسارت هاي سنگين احتمالي، مشاركت خواهند كرد. 

 شرکت بیمه ریسک های همگون را برای پرتفوی خود جمع آوری می کند ولی اگر اجتماع این ریسک ها مازاد بر ظرفیت نگهداری تشخیص داده شود وجود قرارداد اتکایی کمک می کند که این شرکت تعادل مالی خود را حفظ کند و به مشتریان خویش سرویس بهتری ارائه نماید و خسارت های وارده را به موقع پرداخت کند. بیمه گر اتکایی، شركت هاي بیمه را در مقابل زیان های سنگین مالی که ممکن است با وقوع خسارتهای بزرگ یا تعداد کثیری خسارت در ابعاد کوچک و متوسط که در یک زمان محدود وارد شوند، حمایت می کند. 

هدف اصلی بیمه اتکایی کاهش ریسک از دیدگاه آماری و به حداقل رساندن خسارت برای بیمه گر است تا خطرات و خسارت هاي سنگين را با ديگران به اشتراك بگذارد و قادر به تامين خسارت هاي سنگين باشد، بیمه گران ریسک را به منظور کاهش حجم کل ریسکهایی که تعهد کرده اند واگذار می کنند وظیفه بیمه گر اتکایی حمایت از شرکتهای بیمه واگذارنده در مقابل خسارت های سنگین و توزیع جهانی ریسک است.