ضرورت تشکیل اوپک پالایشی و حفظ سهم از بازار

اقتصاد گردان - بدنبال افت قابل توجه قیمت نفت خام و کاهش درآمدهای نفتی، اعضای سازمان اوپک بعنوان تولیدکنندگان عمده نفت خام که حدود 30% از تولید نفت خام جهان را در اختیار دارند با اتخاذ رویکردهای جدید به سمتی در حال حرکت اند که خود را بعنوان پالایشگران مهم و تاثیرگذار معرفی نمایند. کشورهای عضو این سازمان در تلاشند در راستای کاهش وابستگی خود به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام ضمن افزایش توان تولید نفت خود، با ساخت پالایشگاههای جدید و به روزرسانی پالایشگاههای قدیمی تر، ظرفیت پالایشی شان را بطور محسوسی افزایش دهند.

      در حال حاضر اعضای این سازمان حدود 12.7 میلیون بشکه در روز از ظرفیت پالایشی 96.6 میلیون بشکه در روز جهان را در اختیار دارند. مطابق برنامه های اعلامی، اعضای اوپک در نظر دارند با صرف هزینه ای بالغ بر 66.5 میلیارد دلار تا سال 2021 میلادی ظرفیت پالایشی خود را در داخل و خارج از سرزمین خود حدود 8 میلیون بشکه در روز افزایش دهند. بعبارت دیگر هم اکنون 13.1 درصد از ظرفیت پالایشی دنیا در اختیار سازمان اوپک قرار دارد که متعاقب اتمام طرحهای جدید پالایشی کشورهای عضو اوپک این رقم به 20.4 درصد خواهد رسید که در صورت تحقق این امر، نقش پالایشی این سازمان به مراتب پررنگتر می شود.

 مهمترین طرحهای توسعه ای پالایشگاهی اعضای اوپک عبارتند از :

1 – پالایشگاه Al Zour کویت

2 – پالایشگاه Jizan عربستان

3 – پالایشگاه Anzoetagui ونزوئلا

4 – پالایشگاه Lobito آنگولا

5 – پالایشگاه Manabi اکوادور

6 – پالایشگاه Dubai امارات عربی متحده

7 – پالایشگاههای Hassi Messaoud and Tiaret الجزایر

8 – پالایشگاههای Persian Gulf Star و Siraf ایران

     

       لازم به ذکر است که افزایش میزان تقاضای جهانی برای فرآورده های نفتی از92.8 میلیون بشکه در روز فعلی به 97.4میلیون بشکه در روز تا سال 2020 نیز یکی دیگر از عوامل مهم ترغیب کننده ایشان به گسترش توان پالایشگاهی شان می باشد. این کشورها در نظر دارند که ظرفیت پالایشی خود را با چهار هدف مشخص توسعه دهند :

 الف- تولید فرآورده‌های نفتی مورد نیاز داخل کشور به منظور کاهش واردات.

ب- تولید فرآورده های نفتی به منظور افزایش صادرات.

 ج- توسعه صنایع پتروشیمی و افزایش صادرات محصولات پتروشیمی.

د – افزایش قدرت مانور و انعطاف پذیری در مقابل نوسانات قیمت نفت خام.

     بی گمان تاثیرگذارترین عامل در تعیین قیمتها، وضعیت موازنه عرضه و تقاضا است. گزارشها نشان می دهند پروژه های جدید احداث پالایشگاههای نفت به طور عمده در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس متمرکز می باشند و افزایش ظرفیتهای پالایشی اعضای اوپک، به طور موثری موازنه صادرات و واردات نفت خام و فرآورده های نفتی را تغییر خواهد داد. 

  ظرفیت پالایشی کنونی اعضای سازمان اوپک

نام کشور	تعداد پالایشگاه	ظرفیت پالایشی
آنگولا	1	65
الجزایر	6	650
اکوادور	8	190.8
اندونزی	9	1.125
ایران	9	1.781
عراق	13	900
کویت	3	936
لیبی	5	380
نیجریه	4	445
قطر	2	283
عربستان سعودی	9	2.907
امارات عربی متحده	4	1.124
ونزوئلا	10	1.891.6
جمع	83	12.678.2

   با توجه به ممنوعیت ساخت پالایشگاه جدید در آمریکا، فرسودگی پالایشگاه های اروپا و روند نزولی کارایی آنها، افزایش سخت گیری ها درباره مسائل زیست محیطی در کشور های غربی و اجبار به تعطیلی پالایشگاه‌ها، تاثیر افزایش مالیاتها بر کاهش ظرفیتهای پالایشی، رشد مصرف فرآورده های نفتی و وجود تاسیسات و زیرساخت های مناسب برای واردات     فرآورده های نفتی، اعضای اوپک مخصوصاً کشورهای منطقه خلیج فارس، این قاره را به عنوان مهمترین بازار هدف محصولات پالایشی در نظر گرفته اند که بی شک لازمه دستیابی به این هدف و بدست آوردن حاشیه سود پالایشی مناسب، ارتقا و     بروز رسانی پالایشگاههای قدیمی و ساخت پالایشگاههای پیشرفته جدید (با شاخص پیچیدگی بالا) به منظور تولید فرآورده های دارای استانداردهای لازم جهت عرضه در بازار اروپا و دیگر بازارهای مهم می باشد. 

                                                                                                                                 مقاصد صادرات فراورده های نفتی اعضای اوپک در سال 2015

اعضای اوپک	اروپا	آمریکای شمالی	آسیا و پاسفیک	آمریکای لاتین	آفریقا	خاورمیانه
آنگولا	7.3	17.5	10.9	-	1	-
الجزایر	243.3	111.9	114	65.7	67.6	2.9
اکوادور	-	4.9	-	10.7	-	-
اندونزی	-	-	74.4	-	-	-
ایران	-	-	513.6	-	0.7	-
عراق	-	-	-	-	-	13.7
کویت	291.7	7.4	440.3	-	-	-
لیبی	22.6	-	3.7	1.4	0.6	1.8
نیجریه	-	11.3	6.7	-	-	-
قطر	-	-	521	-	-	-
عربستان سعودی	180.7	-	578.9	4.1	195.2	195.8
امارات عربی متحده	0.5	-	730.3	2	0.4	217
ونزوئلا	9.8	54.1	-	246.9	7.1	-
جمع	755.9	207.2	2.933.8	330.8	272.7	431.2

                                                                                                                                                                                                                                  

     با نگاهی به جریان ساخت و ساز پالایشگاههای جدید و یا توسعه ظرفیت های پالایشی، می توان دریافت که آمریکای شمالی و اروپا در حال کاهش سهم خود در صنعت پالایش نفت خام هستند. از یک سو، پالایشگاههای آسیا و اقیانوسیه با وجود دارا بودن 32.6 درصد از ظرفیت پالایشی جهان (بیشترین ظرفیت پالایشی دنیا در این منطقه قرار دارد) ، دارای بالاترین سهم در توسعه پالایشگاه ها با 32.8 درصد هستند. از سوی دیگر، پالایشگاههای خاورمیانه با دارا بودن تنها 8.9 درصد از ظرفیت پالایشی دنیا، عدد خیره کننده 30.1 درصد از طرح های افزایش ظرفیت را به خود اختصاص داده اند. 

طرح های افزایش ظرفیت پالایشی جهان تا سال 2020           

                                                                                                                                              (هزار بشکه در روز)

    

  در مجموع، تا سال 2020 حدود 10.5 میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایشی جدید در سراسر دنیا راه اندازی خواهد شد که غالب آن مربوط به سازمان اوپک است. در پایان دهه کنونی، ظرفیت کنونی پالایشگاه های دنیا 11.4 درصد افزایش      می یابد. هرچند بسیاری از طرح ها با تغییر در برنامه زمانی توسعه، مشکل فقدان تامین منابع مالی مورد نیاز، تغییر در مقررات زیست محیطی و یا بازنگری در پیش بینی های اقتصادی روبرو خواهند شد تا همچنان چشم انداز صنعت پرفراز و نشیب پالایش با تلخی ها و شیرینی هایی متعددی همراه باشد. 

     با شروع هزاره سوم کشورهای دنیا به منظور تامین اهداف و منافع اقتصادی خود به دنبال همگرایی و ایجاد تشکل‌ها و نهادهای مشترک هستند. زیرا بسیاری از کشورها که عمدتاً دارای کالاهای استراتژیک (نظیر نفت خام و  فرآورده های نفتی) مشابهی هستند می‌توانند تشکلی برای آن نوع کالا یا منبع ایجاد کنند. البته باید افزود که وجود واسطه های زیاد در بازار       فرآورده های نفتی، کوچک بودن سایز محمولات که موجب افزایش تعداد محمولات قابل عرضه در بازار می شود، متفاوت بودن نوع قیمت گذاری و همچنین تفاوت شفافیت بازار فرآورده های نفتی در مقابل بازار نفت خام، تاکنون ضمن ایجاد تشتت در بازار معاملات فراورده های نفتی، نقشی بازدارنده در نزدیک شدن عرضه کنندگان به یکدیگر داشته است.  

      با فرض ثابت ماندن سایر مولفه های موثر در بازار نفت خام فراورده های نفتی می توان نتیجه گرفت که این چشم انداز بازار هرچه باشد بدون شک نشانگر رقابتی سخت در بین بازیگران مهم صنعت پالایش جهان خواهد بود. رقابتی که از مدتی قبل آغاز شده و حالا جهان کم کم دارد به لحظات نفسگیر آن نزدیک می شود. به گمان برخی تحلیلگران نفتی به منظور حفظ سهم بازار فرآورده های پالایشی، افزایش سود پالایشی و درآمدهای صادرات فرآورده های نفتی و همچنین اهمیت در اختیار گرفتن سهم موثر در بازار نفت از طریق تامین خوراک پالایشگاهها بسیار سودمند و ضروری است که کشورهای مهم و تاثیرگذار در این عرصه از جمله اعضای اوپک، مرکزی برای کنترل، تحقیق صحیح و مطالعه بازار بین‌المللی و تدوین استراتژیهای پالایشی مشخص ایجاد نموده و با  نزدیک نمودن دیدگاههای نفتی خود، سیاستهای پالایشی برنامه ریزی شده، منسجم و هدفمندی را در این راستا اتخاذ نمایند. از این رو می توان گفت تشکیل مجمع یا سازمان پالایشی جدیدی شبیه سازمان اوپک چه به صورت مستقل و مجزا و چه به صورت زیرشاخه ای از این سازمان به منظور دستیابی به اهداف فوق بسیار مفید به نظر می رسد. تحلیلگران نفتی بر این باورند که چنانچه این ایده تحقق یافته و چنین سازمانی متولد شود بی شک توان و تاثیرگذاری اوپک خصوصاً در بحث مدیریت عرضه افزایش فوق العاده ای یافته و اثرگذاری این سازمان را در مناسبات استراتژیک جهانی در حوزه انرژی بالا می‌برد. یکی دیگر از مزایای دیگر تشکیل اوپک پالایشی این است که کشورهای فعال در این عرصه با هم هماهنگ شده و از زیان های ناشی از ناهماهنگی بین این کشورها که در نهایت منجر به زیان منافع ملی آنها می‌شود، جلوگیری ‌کنند. اعضای کشورهای اوپک پالایشی با توجه به دارا بودن ذخایر عظیم نفت خام و ظرفیت پالایشی درخور توجه می‌توانند ضمن افزایش سطح همکاری های نفتی در زمینه های استخراج، پالایش و عرضه با قیمت‌گذاری مناسب و افزایش صادرات فراورده های نفتی از طریق اوپک پالایشی، اقتصاد خود را رونق بخشیده و با ایجاد یک قطب انرژی جدید در راه رشد اقتصادی گام بردارند.