كمترين رشد تجارت جهاني در 15 سال گذشته

اقتصاد گردان -  آمار منتشر شده در خصوص تجارت جهاني حاكي از آن است كه با وجود بهبود نسبي وضعيت تجارت پس از سال‌هاي بحران مالي و اقتصادي جهان، مجددا تجارت جهان با چالش مواجه شده است و در سال 2017 ميلادي، كندترين رشد تجارت جهاني از زمان بحران مالي 2009 ميلادي رقم خواهد خورد و براي نخستين‌بار طي 15 سال گذشته تجارت بين‌المللي كندتر از توليد ناخالص داخلي جهان رشد خواهد كرد. طبق جديدترين گزارش سازمان جهاني تجارت در فوريه 2017 ميلادي، رشد تجارت جهاني در سال 2016 ميلادي 1.7‌درصد برآورد شده و براي سال 2017 ميلادي بين ارقام 1.8 تا 3.1‌درصد پيش‌بيني شده است. بر اين اساس، آمار منتشر شده از سوي سازمان تجارت جهاني، نگراني تحليلگران از كندي قابل ‌توجه رشد تجارت را به عنوان يك عامل هشدار‌دهنده دوچندان كرده چرا كه رشد پايين تجارت، تبعات منفي براي اقتصاد كشورها به دنبال خواهد داشت. كاهش رشد تجارت جهاني نسبت به رشد توليد ناخالص داخلي كشورها در اين دو سال در حالي رقم مي‌خورد كه بر اساس آمارها طي سال‌هاي 2006-1990 ميلادي سرعت رشد حجم تجارت جهاني كالا بطور ميانگين 2.1 برابر توليد ناخالص داخلي جهان بوده است.

 پيش‌بيني براساس سناريوها

 دفتر تحقيقات و سياست‌هاي پولي و بازرگاني وزارت امور اقتصادي و دارايي با انتشار چكيده گزارش «چشم‌انداز تجارت جهاني در سال 2017 ميلادي»، برخي نگراني‌هاي موجود درباره كندي رشد در اين بخش را مطرح كرد.

سازمان جهاني تجارت در گزارش آوريل 2016 ميلادي اعلام كرده بود كه افزايش تعداد كشورهاي مهم تجاري و تغيير جهت نسبت رشد تجارت و رشد توليد ناخالص داخلي، پيش‌بيني آينده رشد تجارت را دشوارتر كرده است. به همين دليل اين سازمان براي نخستين‌بار براي پيش‌بيني ارقام سال 2017 ميلادي طيفي از سناريوها را درنظر گرفت.

بر همين اساس، در آگوست 2016 ميلادي شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني توسط سازمان جهاني تجارت معرفي شد. اين شاخص كه يكي از شاخص‌هاي پيشرو ارائه‌كننده وضعيت تجارت جهاني است، با هدف ارائه اطلاعاتي به موقع در خصوص مسير تجارت، در بازه زماني سه تا چهار ماه قبل از انتشار آمار مربوط به تغييرات واقعي حجم تجارت، تهيه و منتشر مي‌شود.

شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني يك شاخص تركيبي از چند عامل بوده كه عملكرد كوتاه‌مدت را در مقايسه با روندهاي ميان مدت اندازه‌گيري مي‌كند. اين سازمان، شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني را بر اساس، محرك‌هاي رشد تجارت تعيين مي‌كند. رقم اين شاخص بين 90 تا 110 متغير است كه عدد 100 شاخص به منزله رشد تجارت طبق روند قبلي است و ارقام بيشتر يا كمتر از صد به ترتيب رشد را بالاتر يا پايين‌تر از روند قبلي ارزيابي مي‌كند.

هدف از محاسبه شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني، ارائه چشم‌اندازي كوتاه‌مدت از وضعيت تجارت جهاني نيست بلكه اين شاخص جهت‌گيري رشد تجارت را در آينده نزديك مشخص مي‌كند. مهم‌ترين استفاده از اين ابزار تعيين نقاط عطف و درجه رشد تجارت جهاني است. همچنين، اين شاخص به تكميل آمار تجاري و پيش‌بيني‌هاي مربوط به تجارت ارائه شده از سوي سازمان جهاني تجارت يا ساير مجامع بين‌المللي نيز كمك مي‌كند. طبق گزارش فوريه 2017 سازمان جهاني تجارت شاخص چشم‌انداز جهاني تجارت براي ماه نوامبر 2016 ميلادي تعيين شده است كه نشان مي‌دهد احتمال بهبود رشد حجم تجارت در فصل چهارم 2016 ميلادي از ارقام قبلي برآورد شده، بهتر بوده و پيش‌بيني رشد تجارت در بازه زماني فوريه - مارس، در مسير بالاتر از روند خواهد بود.

 شاخص‌هاي محرك رشد تجارت

همانطور كه گفته شد، شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني بر اساس، محرك‌هاي رشد تجارت تعيين مي‌شود. هفت محرك رشد تجارت كه تعيين‌كننده شاخص تجارت جهاني هستند عبارتند از: حجم تجارت كالايي، سفارش كالاهاي صادراتي، حمل و نقل بين‌المللي هوايي، توان عملياتي كانتينر بندري، فروش و توليد خودرو، اجزاء و قطعات الكترونيكي و مواد خام كشاورزي.

ارزيابي محرك‌هاي رشد تجارت طي سه ماه منتهي به فوريه 2016 ميلادي، حاكي از آن است كه چهار جزو از هفت جزو اين شاخص تركيتي، يعني حمل و نقل هوايي، فروش خودرو، سفارشات صادرات و حمل دريايي كانتينرها در جهت مثبت، افزايشي و بالاتر از روند قرار داشته‌اند و بر اين اساس، شاخص تجارت جهاني از ارقام قبلي مربوط به آگوست 2016 ميلادي مثبت‌تر بوده و چشم‌انداز بهتري متصور است.

بر اين اساس، شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني برابر با 102 تعيين شده است كه معني آن پيش‌بيني رشد تجارت در بازه زماني فوريه- مارس، در مسير بالاتر از روند فصل قبلي است. اين در حالي است كه شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني پيش از اين رقم 100.9 محاسبه شده بود.

براساس آمارهاي انجمن حمل و نقل هوايي (ياتا) داده‌هاي مربوط به حمل و نقل بين‌المللي (تن كيلومتر) با توجه به رشد قابل توجه محموله‌هاي هوايي اروپايي، مويد رشد قوي در اين بخش است. از سويي، افزايش حمل و نقل دريايي نسبت به ركود قبلي و همچنين رشد فروش خودرو بعد از افت نيمه نخست 2016ميلادي، از عوامل اصلي بهبود شاخص چشم‌انداز جهاني تجارت است. اين در حالي است كه وضعيت تجارت قطعات الكترونيك و مواد خام كشاورزي در موقعيت پايين‌تر از روند قبلي قرار دارند و چشم‌انداز مثبتي براي تجارت اين دو زير شاخص در فصل نخست 2017 ميلادي متصور نيست. داده‌هاي مربوط به شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني، نشان مي‌دهد سطح شاخص دو محرك حمل و نقل بين‌المللي هوايي و فروش وتوليد خودرو به ترتيب نزديك به 106 و 103 است كه سهم قابل توجهي را در رشد تجارت جهاني در فصال نخست سال 2017 ميلادي رقم خواهند داد. اين در حالي است كه سطح شاخص حجم تجارت كالايي با رقم 97.4 از سطح پايين‌تري نسبت به ساير اجزاء برخوردار بوده است. همچنين بر اساس داده‌هاي اين تحليل، سطح شاخص سفارشات صادرات 102، توان عملياتي بندري 101، اجزاي قطعات الكترونيكي 99 و مواد خام كشاورزي99.2 محاسبه شده است.

 چشم‌انداز رشد تجارت جهاني در سال 2017

طبق گزارش فوريه سال 2017 ميلادي سازمان جهاني تجارت، رشد تجارت جهان در سال 2016 ميلادي 1.7‌درصد برآورد شده و براي سال 2017 ميلادي رشد تجارت جهاني بين ارقام 1.8 تا 3.1‌درصد پيش‌بيني شده است. به اين ترتيب، براي نخستين‌بار طي 15 سال گذشته تجارت بين‌المللي در سال‌هاي 2016 و 2017 ميلادي كندتر از توليد ناخالص داخلي جهان رشد خواهد كرد و كندترين رشد تجارت جهاني از زمان بحران مالي 2009 ميلادي رقم خواهد خورد. اين در حالي است كه در گزارش آوريل 2016 ميلادي سازمان جهاني تجارت، رشد حجم معاملات جهاني براي سال 2016 ميلادي 2.8‌درصد و براي سال 2017 ميلادي 3.6‌درصد پيش‌بيني شده بود.

كاهش پيش‌بيني رشد تجارت جهاني به دليل افت بيش از انتظار حجم تجارت كالا در فصل نخست سال 2016 ميلادي بود كه در فصل دوم سال نيز بهبود قابل توجهي در ارقام تجارت ديده نشد؛ بطوري كه در فصل نخست سال، حجم تجارت كالا 1.1 -‌درصد رشد داشت و در فصل دوم رشد حجم تجارت كالا فقط به 0.3‌درصد رسيد. كاهش حجم تجارت از كندي رشد توليد ناخالص داخلي و رشد تجارت در كشورهاي درحال توسعه، از جمله چين و برزيل و همچنين امريكاي شمالي ناشي شده است. منطقه امريكاي شمالي در سال‌هاي 2014 و 2015 ميلادي بيشترين رشد واردات را داشت اما پس از اين دوره اين منطقه نيز با كندي رشد روبه‌رو شد.

شايان ذكر است كه با وجود اينكه در سال 2015 ميلادي، حجم تجارت كالا 2.7‌درصد رشد داشت، ارزش دلاري تجارت جهاني كالا در اين سال به‌شدت كاهش يافت و ارزش صادرات كالا با 14‌درصد كاهش مواجه شد. همچنين، در اين سال ارزش دلاري تجارت جهاني خدمات نيز شاهد كاهش قابل توجهي بود و صادرات خدمات 6‌درصد كاهش رشد داشت. آمار منتشر شده از سوي سازمان تجارت جهاني، نگراني تحليلگران از كندي قابل توجه رشد تجارت را به عنوان يك عامل هشداردهنده دوچندان كرده است؛ چراكه رشد پايين تجارت، تبعات منفي براي اقتصاد كشورها به دنبال خواهد داشت.

در واقع، پس از يك دوره طولاني رشد اقتصادي ناشي از جهاني شدن و تجارت جهاني (2008-1990 ميلادي)، درپي وقوع بحران مالي و اقتصادي، دولت‌ها بطور فزاينده به دنبال حفاظت از صنايع داخلي خود بوده‌اند و رشد اقتصادي بيش از پيش از طريق مصارف داخلي حاصل مي‌شود. اگرچه همه دولت‌ها سياست‌هاي حمايتي را رد مي‌كنند، اما تجارت همچون گذشته از رشد اقتصادي سبقت نمي‌گيرد (طي سال‌هاي 2008-1990 ميلادي سرعت رشد حجم تجارت جهاني كالا بطور ميانگين 2.1 برابر توليد ناخالص داخلي جهان بود.)

 البته از سوي ديگر، نشانه‌هايي نيز مبني بر احتمال افزايش تجارت در نيمه دوم سال 2017 ميلادي وجود دارد، ولي به احتمال زياد آهنگ اين رشد همچنان ضعيف خواهد بود. از جمله اين نشانه‌ها افزايش تردد كانتينرها در بنادر، افزايش سفارشات صادراتي در ايالات متحده و تثبيت جريان تجارت اسمي به دلار امريكا است.

در واقع، چشم‌انداز تجارت جهاني در سال 2017 ميلادي، تحت تاثير برخي از ناطميناني‌ها قرار گرفته است. برخي از اين ناطميناني‌ها عبارتند از: بيثباتي مالي ناشي از تغيير سياست‌هاي پولي در كشورهاي توسعه يافته، احتمال تاثير شعارهاي ضد تجاري در اتخاذ سياست‌هاي تجاري و تاثيرات احتمالي برگزيت كه نگراني‌هايي را درمورد آينده آرايش تجاري در اروپا به وجود آورده است.

 كاهش پيش‌بيني رشد تجارت

سازمان جهاني تجارت در جديدترين گزارش خود، رشد تجارت جهاني را با استفاده از شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني و محاسبه محرك‌هاي رشد تجارت در جهان پيش‌بيني كرد. براين اساس، شاخص چشم‌انداز تجارت جهاني برابر با 102 تعيين شده كه چون بالاتر از رقم 100 است و از ارقام قبلي نيز بيشتر بوده به معني پيش‌بيني رشد تجارت در بازه زماني فوريه- مارس، 2017 ميلادي در مسير بالاتر از روند قبلي است.

با وجود اينكه پيش‌بيني رشد تجارت جهاني نسبت به چند ماه گذشته خوش‌بينانه‌تر بوده، ولي نسبت به برآوردهاي قبلي بسيار بدتر شده است؛ طبق گزارش آوريل 2016 ميلادي سازمان جهاني تجارت، رشد حجم معاملات جهاني براي سال 2016 ميلادي 2.8‌درصد و براي سال 2017 ميلادي 3.6‌درصد پيش‌بيني شده بود، در حالي كه بر اساس گزارش فوريه 2017 ميلادي، تجارت جهاني در سال 2016 ميلادي 1.7‌درصد رشد داشته و پيش‌بيني مي‌شود كه رشد تجارت جهاني در سال 2.17 ميلادي بين ارقام 1.8 تا 3.1‌درصد باشد.

كاهش پيش‌بيني رشد تجارت جهاني، به دليل افت بيش از انتظار رشد حجم تجارت كالا در فصل نخسات سال 2016 ميلادي بود كه در فصل دوم سال نيز بهبود قابل توجهي در ارقام تجارت ديده نشد؛ بطوري كه در فصل نخست سال، حجم تجارت كالا 1.1 -‌درصد رشد داشت و در فصل دوم رشد حجم تجارت كالا فقط به 0.3‌درصد رسيد. كاهش حجم تجارت از كندي رشد توليد ناخالص داخلي و رشد تجارت در كشورهاي درحال توسعه، از جمله چين و برزيل و همچنين امريكاي شمالي ناشي شده است. منطقه امريكاي شمالي در سال‌هاي 2014 و 2015 ميلادي بيشترين رشد واردات را داشت اما پس از اين دوره اين منطقه نيز با كندي رشد روبه رو شد.

به نظر مي‌رسد عوامل متعددي در عملكرد ضعيف تجارت خارجي در سال‌هاي 2015 و 2016 ميلادي دخيل بوده است كه از جمله مي‌توان به كندي رشد اقتصادي چين، ركود در ساير اقتصادهاي در حال توسعه بزرگ همچو برزيل، افت قيمت نفت و ساير كالاهاي اساسي، نوسانات شديد نرخ ارز و بي‌ثباتي مالي ناشي از واگرايي سياست‌هاي پولي در كشورهاي توسعه يافته اشاره كرد. اين در حالي است كه وجود برخي نااطميناني‌ها همچون بي‌ثباتي مالي ناشي از تغيير سياسات‌هاي پولي در كشورهاي توسعه يافته، احتمال تاثير شعارهاي ضدتجاري در اتخاذ سياست‌هاي تجاري و تاثيرات احتمالي برگزيت كه نگراني‌هايي را درمورد آينده آرايش تجاري در اروپا به وجود آورده است، بر چشم اندز آينده تجارت جهاني آثار نامطلوبي داشته باشند.