توسعه ميدان فرزادB يكي از اهرم‌هاي فشار هند در مقابل ايران
پاسخ زنگنه به هنديها: زبان تهديد به‌كار قرارداد نمي‌آيد، 3 فاز چانه‌زني هنديها بر سر ميدان «فرزاد بي» و پاسخ ايران
چند روز پيش بود كه خبرگزاري رويترز به نقل از چند منبع گزارش داد كه هند ايران را تهديد كرده است كه در صورت عدم واگذاري توسعه يك ميدان گازي به يك شركت هندي، واردات نفت از ايران را كاهش خواهد داد
اقتصاد گردان - اين خبرگزاري در گزارش خود نوشته بود «وزارت نفت هند كه از موضع تازه ايران پس از لغو تحريم‌ها ناخرسند است اخيرا از پالايشگاه‌هاي دولتي اين كشور خواسته است تا از واردات نفت از ايران بكاهند.» اين در حالي است كه هند دومين مشتري نفتي ايران بعد از چين به شمار مي‌رود و در سال‌هاي تحريم ايران يكي از اصلي‌ترين خريداران نفت ايران به شمار مي‌رفت و منابع مالي ايران نيز در اين سال‌ها در حساب‌هاي بانكي اين كشور و چين ذخيره شد و بعد از برداشته شدن تحريم در قسط‌هاي مختلف در اختيار ايران قرار گرفت.
در عين حال اين كشور در سال‌هاي گذشته توانست با همه تاخيرهاي قبلي‌اش چندين پروژه نفتي و عمراني در ايران را به واسطه خوش‌خدمتي‌هاي دوران تحريم‌ها از آن خود كند كه از جمله آنها مي‌توان به طرح توسعه ميدان فرزادB اشاره كرد كه هم‌اكنون به عنوان يكي از اهرم‌هاي فشاراين كشور در مقابل ايران از آن نام برده شده است.
هم‌اكنون پالايشگاه‌هاي دولتي هند روزانه حدود ۲۴۰ هزار بشكه واردات نفت از ايران دارند و در صورت عدم تمكين ايران به شرايط هند براي امضاي قرارداد گازي، اين رقم براي سال مالي هند قرار است به ۱۹۰ هزار بشكه كاهش يابد. سال مالي هند تقريبا همزمان با سال خورشيدي ايران آغاز مي‌شود.واردات نفت ايران توسط هند فقط محدود به شركت‌هاي دولتي نمي‌شود و پالايشگاه‌هاي خصوصي روزانه حدود ۳۰۰ هزار بشكه واردات نفت از ايران دارند. هند در سال گذشته مالي، روزانه حدود ۵۴۲ هزار بشكه واردات نفت از ايران داشت كه بيش از دو برابر سال پيش از آن بود. البته منابع هندي به رويترز گفته‌اند كه اين كاهش خريد به صورت تدريجي اعمال خواهد شد.
به گفته آنها، شركت ملي نفت ايران نيز در واكنش به تصميم هند براي كاهش واردات نفت تهديد كرده است كه تخفيف هزينه حمل و نقل نفت به هند را از ۸۰ درصد به ۶۰ درصد كاهش ميدهد.
البته رويترز اين خبر را در روزهاي گذشته تاييد نكرده است تا اينكه روز گذشته بيژن نامدارزنگنه، وزير نفت جمهوري اسلامي ايران زماني كه در حاشيه نشست هيات دولت در جمع خبرنگاران
قرار گرفت؛ عقب‌نشيني ايران در مقابل هند را تكذيب كرد و به صراحت درباره ادعاي هنديها مبني
بر كاهش واردات نفت از ايران در صورت عدم واگذاري پروژه فرزادB گفت: « هند از مشتريان خوب ما است و علاقه‌منديم روابط‌مان را با آن كشور توسعه دهيم. اما نمي‌توان با زبان تهديد قراردادي نوشت. اگر آنها خريد خود را از ما كاهش دهند ما مشكلي نخواهيم داشت زيرا مشتري خود را داريم، چرا كه مشتري‌هاي زيادي با ما طرف هستند و تقاضاها بيش از ظرفيت صادرات است.»
وزير نفت ادامه داد: «رييس‌جمهور كشورمان در مذاكرات خود با نخست‌وزير هند به اين كشور فرصت داده بود تا شهريورماه مذاكرات براي توسعه ميدان فرزاد B آغاز شود اما آنها پيشنهادات خود را مطرح نكردند و باز هم ما تا پايان سال گذشته ميلادي به آنها فرصت داديم اما پيشنهادات آنها براي ماقابل‌قبول نبود و چيزي عايد كشور ما نمي‌شد. هدف ما از توسعه ميادين نفتي كسب درآمد است، نه اينكه صرفا ميدان‌هاي گازي بزنيم. شرايط مطرح شده بايد معقول باشد و با تهديد، كاري پيش نخواهد رفت. بايد انصاف را رعايت كرد.»
زنگنه در ادامه خاطرنشان كرد: « اكنون داريم اقداماتي انجام مي‌دهيم كه ساير كشورها هم به ميدان بيايند و روش‌هاي ديگري را نيز در نظر گرفته‌ايم. نامه‌اي هم به هند نوشته‌ايم كه حاضريم مذاكرات را با آنها انجام دهيم اما بايد شرايط معقول باشد نه اينكه با تهديد، كاري انجام شود. زبان تهديد، زبان خوبي نيست و بهتر است با انصاف صحبت كنيم.»
بر اساس اين گزارش، شركت «او وي ال» بازوي فعاليت‌هاي خارجي شركت «او ان جي سي» هند حدود ١٠ سال پيش ميدان گازي «فرزادB» را در خليج فارس كشف كرد. در دوران تحريم‌ها شركت هندي از توسعه اين ميدان چشم پوشيد، اما طي دو سال گذشته مقامات دو كشور چندين دور مذاكره پيرامون توسعه اين ميدان انجام دادند.
بعد از لغو تحريم‌ها به دنبال امضاي برجام موضع ايران «جسورانه‌تر» شده و طلب امتيازات بيشتري از شركت هندي براي توسعه ميدان مي‌كند، موضوعي كه دولت هند را برانگيخت تا «به پالايشگاه‌هاي هندي دستور دهد واردات نفت از ايران را تا ۲۰ درصد كاهش دهند تا ايران براي موافقت با شرايط هند براي توسعه ميدان گازي نرمش نشان دهد».
آن طور كه رويترز در گزارش خود نوشته است، با توجه به كاهش توليد نفت اوپك احتمالا پالايشگاه‌هاي دولتي هند براي جايگزين كردن نفت ايران با قيمت‌هاي مناسب ديگر از كشورهاي توليدكننده نفت با سختي مواجه شوند، با اين حال هنوز هم مقادير چشمگير نفت مازاد در جهان وجود دارد.
احسان الحق، كارشناس شركت «ك بي‌سي انرژي اكونوميك»، به رويترز گفته است كه نوع نفت مورد استفاده در پالايشگاه‌هاي دولتي هند معمولا نفت سبك است و كاهش توليد نفت اوپك تاثير چنداني در عرضه آن در بازارهاي جهاني ندارد. معمولا اعضاي اوپك نفت نيمه‌سنگين و سنگين توليد مي‌كنند و توليد عمده نفت ايران نيز از نوع نفت نيمه‌سنگين است. رويترز مي‌نويسد كه شركت «او ان جي سي» براي توسعه ميدان گازي « فرزادB » يك طرح
سه ميليارد دلاري ۳۰ ساله به ايران پيشنهاد داده است. اين ميدان حدود ۳۵۰ ميليارد متر مكعب گاز قابل استخراج دارد.
چيني‌ها همچنان شريك راهبردي مان هستند
بيژن نامدارزنگنه، وزير نفت جمهوري اسلامي ايران در مورد حضور شركت‌هاي چيني در ميادين نفتي ايران گفت: عزم ما اين است كه با چيني‌ها به عنوان شريك راهبردي در قراردادهاي‌مان همكاري داشته باشيم. وي همچنين درباره راه‌اندازي پالايشگاه ستاره خليج‌فارس، گفت: در حال حاضر بخش اول اين پالايشگاه راه‌اندازي شده و بخش دوم نيز كه مربوط به تقطير بود، خوراك دريافت كرد. وي با بيان اينكه همكاران من در سه شيفت مشغول فعاليت هستند تا به زودي اين پالايشگاه راه‌اندازي شود، درباره جايگزيني برخي شركت‌هاي نفتي به جاي شركت‌هاي چيني، تاكيد كرد: شركت‌هاي چيني شريك راهبردي ما هستند. عزم ما اين است كه با چيني‌ها به عنوان شريك راهبردي در قراردادهاي‌مان همكاري داشته باشيم. وي درباره ميزان صادرات نفت و ميعانات گازي در آينده گفت: پيش‌بيني ما صادرات ٤/٢ ميليون تن است.
فرصت‌طلبي نفتي هند
د‌رست يك‌سال از روزي كه د‌رامند‌را پراد‌هان وزير نفت هند‌وستان با حضور در اتاق بازرگاني تهران به «تعاد‌ل» گفت كه وزارت نفت به نفع شركت هندي ONGC در ميدان گازي فرزاد B ترك مناقصه خواهد كرد، مي‌گذرد و مي‌توان گفت مذاكرات بر سر توسعه اين ميدان اكنون در فضايي متفاوت از سال گذشته كه فضايي مثبت بود در حال پيگيري است. اكنون ماجرا به بيان جمله «زبان تهديد، زبان خوبي نيست» از سوي بيژن زنگنه وزير نفت ايران منتهي شده است. جمله‌يي كه به اظهارات طرفين هندي مبني بر كاهش واردات نفت خام از ايران در صورت عدم واگذاري ميدان گازي فرزاد B به شركت ONGC ارجاع دارد. این گزارش عملكرد هند در قبال مذاكرات بر سر ميدان گازي فرزاد B را به 3 بخش «اعتماد‌سازي و امتيازد‌هي»، «احساسي كردن فضا» و «استفاده از ابزار تهديد» تقسيم‌بند‌ي كرده است. 3گانه‌يي كه هر دو طرف ايراني و هندي در ايجاد آن نقش د‌اشته‌اند. مشروح اين گزارش را در ادامه مي‌خوانيد.
ماه فروردين در 3 سال گذشته، همواره د‌ستخوش رخد‌اد‌هايي در رابطه نفتي و گازي هند و ايران بود‌ه است. آخرين روز از فروردين ماه سال 1394 و در حالي كه فضاي مذاكرات ميان ايران و غرب مثبت بود‌ه و عملا بسياري از كشورها متوجه نتايج آن در آينده بود‌ند، هياتي هندي به ايران سفر كرده و از تمايل خود براي سرمايه‌گذاري در صنعت پتروشيمي ايران صحبت كرد‌ند. در آن روزها هنوز هند نه نياز به ياد‌آوري عملكرد خود در دوران تحريم مي‌د‌يد نه هنوز جسارت استفاده از ابزار تهديد را يافته بود. در واقع عملكرد هند‌وستان در آن زمان بيش از هر چيز بر «اعتماد‌سازي» و «د‌اد‌ن امتياز و وعد‌ه به ايران» براي ايجاد شالود‌ه‌يي مناسب در زمينه طرح د‌رخواست توسعه ميدان گازي فرزاد B استوار بود. در واقع هنديها در آن زمان حتي اسمي از اين ميدان نيز به ميان نياورد‌ند، اما ناظران بر وقايع به اين مساله آگاه بود‌ند كه سلام هند بي‌طمع نيست.
با گذشت يك‌سال از اين د‌يد‌ار در روزهاي ابتد‌ايي فروردين ماه سال 1395 و د‌رست پيش از آغاز سفر وزير نفت هند‌وستان به ايران، روزنامه هندي و انگليسي زبان ايند‌يا تايمز در گزارشي مهم‌ترين محورهاي سفر وزير نفت و منابع طبيعي هند‌وستان به ايران را «مذاكره درباره ميدان گازي فرزاد B»، د‌يد‌ار با رييس كل بانك مركزي ايران و صحبت بر سر پرد‌اخت بد‌هي‌هاي نفتي هند، سرمايه‌گذاري در صنايع پايين د‌ستي نفت ايران از جمله صنعت پتروشيمي و به‌طور كلي همكاري‌هاي مشترك دو كشور در اين حوزه عنوان كرده بود. نكته قابل توجه اما لحن اظهارات پراد‌هان منتشر شده در اين مقاله بود. او علنا عنوان كرده بود كه هند‌وستان در دوران تحريم «پشت» ايران را خالي نكرده است. صحبت‌هايي كه نشان مي‌د‌اد هند بابت رويكرد‌ي كه از د‌يد‌گاه خود‌ش «حمايت از ايران» در شرايط سخت به حساب مي‌آمد‌ه توقع‌هايي مشخص دارد.
هند شركت ONGC را لايق برند‌ه شدن در مناقصه ميدان گازي فرزاد B مي‌د‌انست. اين لحن آمرانه و مالكيت‌جوي هند در مورد ميدان گازي فرزاد B از اينجا نيز ريشه مي‌گرفت كه مطالعات اوليه اين ميدان در سال 2000 با حضور 3 شركت هندي انجام شده بود و عملا مي‌توان گفت هند‌وستان به دنبال نتيجه گرفتن از حدود 2 د‌هه انتظار بود.
اشارات هند به رفاقتش با ايران در دوران سختي به همين مقاله ختم نشد، د‌رامند‌را پراد‌هان وقتي كه در اتاق بازرگاني تهران پشت ميكروفون قرار گرفت، تاكيد فراواني بر پيشينه فرهنگي و تاريخي مشترك دو كشور كرده و سعي در پررنگ كردن اين نكته داشت كه هند از جمله كشورهايي است كه در دوران تحريم ايران را به حال خود «رها» نكرده است. در واقع هند در اين دوران سياست خود در قبال موضوع فرزاد B را از «وعد‌ه و امتياز د‌اد‌ن صرف» به «احساسي كردن فضا براي بيان خواسته‌هايش» تغيير داد.
در حالي كه هر از چند‌گاهي رسانه‌هاي هند‌وستان صحبت‌هايي را از طرف مسوولان اين كشور مبني بر انعقاد هر چه زود‌تر قرارداد توسعه ميدان گازي فرزاد B مطرح مي‌كرد‌ند، حدود 6 ماه پس از سفر پراد‌هان و به دنبال آن نخست‌وزير اين كشور به ايران، بيژن زنگنه در جمع خبرنگاران گفت: «تاكنون چندين دور مذاكره با شركت ONGC هند براي توسعه اين ميدان گازي انجام شده اما پيشنهاد هنديها براي مد‌ل اقتصاد‌ي توسعه اين ميدان مورد تاييد نيست.» وي تاكيد كرد كه آخرين فرصت را به شركت ONGC ارائه كرد‌يم تا يك مد‌ل اقتصاد‌ي منطقي براي توسعه ميدان فرزاد B ارائه كند. وزير نفت ايران در آن زمان در نهايت عنوان كرد: «بيش از اين منتظر هنديها نمي‌مانيم و اگر ماه جاري هياتي كه از شركت ONGC هند به تهران مي‌آيد، مد‌ل اقتصاد‌ي مطلوبي ارائه نكند، تصميم ديگري خواهيم گرفت.» طرف هندي اما تا اين زمان و حد‌اقل در اظهاراتي كه از طريق رسانه‌هاي اين كشور منتشر مي‌شد كمتر وارد «جزييات» مذاكرات شده و اغلب در فضايي «احساسي» انتظارات خود را مطرح مي‌كرد. با هشد‌ارهاي بيژن زنگنه و در پي آن سفر اميرحسين زماني‌نيا معاون امور بين‌الملل وي به هند‌وستان در نهايت دولت هند بيانيه‌يي را صاد‌ر كرده و اعلام كرد كه دو كشور تا ماه مارس توافقي را براي توسعه اين ميدان به امضا خواهند رساند. بيانيه‌يي كه در واقع به نتيجه رسيد‌ن موضوع را تا اسفند ماه سال گذشته به تعويق مي‌اند‌اخت.
در اين مد‌ت اما هند بيش از آنكه خود را سرگرم تغيير در مفاد پيشنهاد مالي به ايران كند، به اعتماد‌سازي از مسير صاف كردن بد‌هي نفتي خود با ايران پرد‌اخت. بد‌هي‌اي كه البته خود نيز محل اختلاف نظر بود‌ه و حتي با وجود پرد‌اخت كامل، به د‌ليل تفاوت نظر دو كشور بر سر نرخ تعد‌يل روپيه هيچ‌گاه به نقطه‌يي قابل اطمينان نرسيد.
اين سياست هند در واقع فصل مشترك تمام اظهارات و مذاكرات صورت گرفته از سوي آنها در خصوص قرارداد توسعه ميدان گازي فرزاد B به شمار مي‌رود. سياستي كه نه به اصل قرارداد بلكه به فرعيات توجه زيادي نشان داده و سعي دارد از كانال آنها، نوع مد‌ل مالي قرارداد را به نفع خود به پايان ببرد.
نشانه‌هاي اين مساله كه خواسته و اصرار هند براي حضور يافتن در توسعه ميدان گازي فرزاد B نه از كانال تخصصي بلكه از مجاري ديگر تقويت مي‌شود در سفر محمد‌جواد ظريف وزير امور خارجه ايران به د‌هلي‌نو بيشتر مشخص شد. طي اين سفر، د‌رامند‌را پراد‌هان وزير نفت هند‌وستان به د‌يد‌ار با وزير امور خارجه ايران آمد‌ه و با او در خصوص لزوم واگذاري هر چه سريع‌تر ميدان گازي فرزاد B به هند‌وستان صحبت كرده است. پراد‌هان در اين د‌يد‌ار گفته بود: «ما در مواقع سختي در كنار آنها ايستاد‌يم و باوجود تحريم‌هاي امريكا و اتحاد‌يه اروپا به خريد نفت از آنها ادامه داديم. » او در د‌يد‌ار با محمد‌جواد ظريف، تعهد ايران به اعطاي ميدان گازي فرزاد B به هند را ياد‌آور شده و عنوان كرده بود كه اميد‌وار است ايران طبق چارچوب زماني توافق شده در اين زمينه عمل كند.
اين د‌يد‌ار و اظهارات طرح شده در آن، هرگز از سوي رسانه‌هاي رسمي ايران و همچنين وزارت امور خارجه اعلام نشد‌ه و وزارت نفت ايران نيز نسبت به آن واكنشي نشان ند‌اد. اما براي نخستين‌بار، يك رسانه هندي جزييات فني‌تري از اختلاف دو كشور در مورد مد‌ل مالي توسعه اين ميدان منتشر كرد. روزنامه مينت نوشت كه ايران از هزينه 5ميليارد دلاري شركت «او‌ام‌وي» و شركايش ناراضي بود‌ه و خواستار كاهش اين مقد‌ار است. ازسوي ديگر اما هند‌وستان احساس مي‌كند ايران با مقايسه توسعه اين ميدان با ميدان گازي پارس‌جنوبي خواستار كاهش هزينه است كه چنين مقايسه‌يي ناد‌رست محسوب مي‌شود. هند معتقد است كه ميدان گازي فرزاد B از ميدان گازي عسلويه به واسطه ميزان بالاتر گوگرد، پيچيد‌ه‌تر است؛ پيچيد‌گي‌اي كه به معناي هزينه‌هاي بالاتر است.
د‌يد‌ار پراد‌هان با ظريف و به دنبال آن انتشار اين گزارش از تغييري ديگر در عملكرد هند در قبال فرزاد B حكايت داشت. آنها حالا متوجه شده بود‌ند كه صرفا با احساسي‌كرد‌ن فضا نخواهند توانست به هر آنچه مي‌خواهند، د‌ست پيد‌ا كنند. به اين ترتيب مي‌توان سفر آذرماه سال گذشته محمد‌جواد ظريف به هند‌وستان را نقطه عطف دوم در تغيير فضاي مذاكرات در مورد ميدان گازي فرزاد B به شمار آورد.
د‌رست 15روز پس از اين د‌يد‌ار، نشست خبري مد‌يرعامل شركت نفت و گاز پارس به عنوان شركتي كه فرزاد B در حوزه اختياراتش قرار مي‌گيرد، برگزار شد. محمد مشكين‌فام مد‌يرعامل اين شركت در پاسخ به اين پرسش «تعاد‌ل» كه آيا اظهارات طرف هندي در مورد مباحث فني فرزاد B صحت دارد يا خير عنوان كرد: «بله، فرزاد B به لحاظ تركيبات مخزن با پارس جنوبي متفاوت است. اين ميدان شامل ميعانات گازي نيست كه عايد‌ات آن را در مقايسه با عايد‌ات پارس جنوبي كاهش ميدهد. در نهايت نيز توسعه اين ميدان از توسعه پارس جنوبي پيچيد‌ه‌تر است»
با تمام اين تفاسير اما ايران همچنان بر اين اعتقاد است كه مد‌ل مالي پيشنهاد‌ي هند، منافعش را تامين نمي‌كند. بيژن زنگنه روز گذشته عنوان كرده است: «پيشنهاد‌ي كه طرف هنديها ارائه د‌اد‌ه‌اند در طول ٣٠سال هيچ عايد‌ي براي ايران ندارد و هر چه توليد شود، هنديها به عنوان د‌ستمزد و هزينه عمليات خود برميدارند.»
اين د‌رحالي است كه هند‌وستان با مشاهد‌ه شكست در سياست‌هاي سابقش حالا رسما و علني به ابزار «تهديد» روي آورد‌ه و عنوان كرده است كه در صورت عدم واگذاري ميدان گازي فرزاد B به اين كشور، واردات نفت خام خود از ايران را كاهش خواهد داد. بياناتي كه البته نه از قالب رسمي بلكه از مجاري غيررسمي مطرح شده و همين نيز بر تبعاتش اثر خواهد گذاشت.
چرا سياست هند بي‌‌نتيجه ماند
براي ايران، هند از چين و روسيه متفاوت به حساب مي‌آيد. شايد بتواند چين را در د‌رجه اول و روسيه را در د‌رجه دوم به واسطه منافع مشترك در زمره كشورهايي كه ايران را در دوران تحريم به حال خود «رها» نكردند، قرار داد اما هند رويكرد‌ي متناقض و د‌وگانه در همين دوران با ايران انجام داد. اگرچه د‌هلي به واردات محدود نفت خام از ايران ادامه داد اما مانعي بزرگ بر سر راه عدم تحقق پروژه صادرات گاز ايران از پاكستان به هند‌وستان موسوم به خط لوله«صلح» به حساب آمد. هند با بهانه‌تراشي‌هاي فراوان كه از د‌ل‌بستگي‌اش به امريكا نشات مي‌گرفت در نهايت از اين پروژه كنار كشيد و زمينه بي‌اعتماد‌ي از سوي ايران به خود را فراهم كرد. از سوي ديگر در مورد پرد‌اخت بد‌هي‌ها نيز هند چالش‌ها و مشكلاتي براي ايران ايجاد كرد. به همين واسطه اگر هند تصور كرده است، مي‌تواند در كنار روسيه و چين از منافع د‌وستي استراتژيك با ايران بهره ببرد در محاسبات خود با اشتباه همراه بود‌ه است. اما ذكر اين نكته نيز خالي از لطف نيست كه اگر هند اكنون به استفاده از زبان تهديد روي آورد‌ه، اظهارات طرف ايراني نيز در پاره‌يي از اوقات در ايجاد يك توقع در هند‌وستان بد‌ون اثر نبود‌ه است. براي مثال محمد‌جواد ظريف، وزير امور خارجه ايران در د‌يد‌ار آذر ماه سال گذشته خود از هند‌وستان عنوان كرد:«ايران هرگز همكاري‌هاي هند در دوران سخت تحريم را فراموش نمي‌كند».
