مثبت و منفي كارنامه تجارت در سال 95؛ مثبت ماندن تراز تجاري براي دومين سال

اقتصاد گردان - در عين حال، براساس آخرين آمار منتشر شده از سوي گمرك ايران، اگرچه حجم تجارت خارجي ايران در سال گذشته، حكايت از سبقت گرفتن صادرات از واردات دارد، اما با توجه به هدف‌گذاري 50 ميليارد دلاري صادرات كالا در سال 95، حجم صادرات در بخش كالا، به هدف موردنظر نرسيده است. 

از سوي ديگر، به گفته برخي كارشناسان، چنانچه آمار اقلام نفتى مربوط به ميعانات گازى و ساير موارد كه از اقلام عمده صادراتى كشور نيز هستند و از مصاديق كالاى نفتى محسوب مى‌شوند، از رقم كل صادرات كالايى اعلامى گمرك كسر شود، صادرات غيرنفتى حدود 29.7ميليارد دلار برآورد مي‌شود كه بعد از كسر از واردات، تراز بازرگانى غيرنفتى حدود منفى ١٤ميليارد دلار خواهد شد. در مقابل برخي معتقدند اين تراز تجاري مثبت نشان از اين دارد كه براي واردات، از ارزهاي صادراتي استفاده شده و ديگر نياز به به‌كارگيري ارزهاي نفتي نيست. همچنين آمار گمرك، گوياي اين است كه كالاهاي صادراتي ايران به سمت بازارهاي جديد در شرايط پسابرجام در حال حركت هستند، به‌طوري كه كره‌جنوبي در ليست 5 مقصد اول صادراتي ايران قرار دارد و در بخش واردات، كره‌جنوبي و آلمان نيز به ۵ كشور اول صادركننده كالا به ايران راه يافته‌اند. حال بايد ديد متوليان تجاري كشور در سال 96، براي رشد صادراتي كشور قرار است چه برنامه‌هايي را در دستور كار خود قرار دهند.

 ريز نمرات كارنامه تجارت

كارنامه تجارت خارجي ايران در سال ۹۵ در حالي معدل كل را ۸۷ ميليارد و ۶۱۴ ميليون دلار ثبت كرده كه در آن، حجم صادرات ۴۳ ميليارد و ۹۳۰ميليون دلار و واردات ۴۳ ميليارد و ۶۸۴ميليون دلار بوده است. بر اين اساس امسال هم تراز تجاري ايران مثبت ثبت شده است. آمار تجارت كشور در 12ماه منتهي به اسفند 1395، حاكي از اين است كه  صادرات غيرنفتي ايران از نظر وزني به 129ميليون و 648هزار تن به ارزش 43 ميليارد و 930ميليون دلار رسيده كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل، با رشد 54/3درصدي مواجه بوده است. اين در حالي است كه مطابق آمارها، واردكنندگان توانسته‌اند در همين مدت، 33 ميليون و 399 هزار تن به ارزش 43ميليارد و 684ميليون دلار كالا وارد كشور كنند كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل 16/5‌درصد رشد را از نظر ارزشي و افت 5درصدي را از نظر وزني داشته است. اگرچه روند تجاري كشور همچنان نشان از تداوم تراز تجاري مثبت دارد، به‌طوري كه صادرات غيرنفتي ايران در مقايسه با واردات 246ميليون دلار گزارش شده كه اين تفاوت نشان از رقابت بسيار نزديك و برابر واردات با صادرات دارد.

مطابق آمار گمرك، در پايان 4 فصل سال 95، «محصولات پتروشيمي» از نظر وزني 32ميليون و 434هزار تن به ارزش 14ميليارد و 340 ميليون دلار با سهم نزديك به 33‌درصد از نظر ارزشي از كل حجم صادرات را به خود اختصاص داده كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشي با رشد بيش از 9‌درصد گزارش شده كه همچنان در صدر سبد صادراتي كشور قرار دارد به‌طوري كه بيشترين سهم صادرات كشور را به خود اختصاص داده است.

همچنين حجم صادرات «ميعانات گازي» در مدت مذكور، از نظر ارزشي معادل 7 ميليارد و 320ميليون دلار گزارش شده كه از نظر ارزشي نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد 56‌درصد مواجه بوده است. سهم ميعانات گازي از كل حجم صادرات كشور از نظر ارزشي نزديك به 17‌درصد گزارش شده است.

از سوي ديگر، ميزان صادرات «گاز طبيعي» در مدت مذكور، به لحاظ وزني 9 ميليون و 726 هزار تن و از نظر ارزشي 2 ميليارد و 79ميليون دلار گزارش شده كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته حجم صادرات در اين بخش، اگرچه به لحاظ وزني با رشد بيش از 67درصدي مواجه بوده اما از نظر ارزشي افتي نزديك به 3‌درصد را تجربه كرده است. براساس آمارها، سهم صادرات گاز طبيعي از حجم كل صادرات كشور، 73/4‌درصد از نظر ارزشي گزارش شده است. مطابق آمارها، حجم صادرات ساير كالاها به لحاظ وزني 68 ميليون و 825 هزار تن و از نظر ارزشي 20 ميليارد و 192 ميليون دلار با سهم ارزشي بيش از 53درصد از حجم صادرات كشور ثبت شده كه در مدت مشابه سال گذشته، از نظر وزني با رشد مواجه بوده، اما از نظر ارزشي با افت بيش از درصدي مواجه بوده است.

 مقاصد صادراتي

تحليل آمار منتشر شده از سوي گمرك در سال 1395، نشان مي‌دهد مقاصد عمده صادراتي كشور، به ترتيب همچنان بدون تغيير 5 كشور «چين، امارات‌متحده‌عربي، عراق، تركيه و كره‌جنوبي» به‌شمار مي‌رود. براساس آمار، ايران توانسته در مدت ياد شده، معادل 37ميليون و 767هزار تن به ارزش 8ميليارد و 377ميليون دلار كالا به «چين» صادر كند كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته، از نظر ارزشي و وزني با رشد مواجه بوده است.

همچنين ايران در مدت مذكور، معادل 18 ميليون و 870 هزار تن به ارزش 7 ميليارد و 436 ميليون دلار، صادرات به «امارات‌متحده‌عربي» داشته كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته، از نظر وزني و ارزشي با رشد مواجه بوده است.

از سوي ديگر، «عراق» سومين مقصد صادراتي ايران به‌شمار مي‌رود كه در 12 ماه منتهي به اسفند سال 95، توانسته از نظر وزني معادل 14ميليون و 273هزار تن به ارزش 6 ميليارد 111ميليون دلار كالا از ايران وارد كند. آمارها نشان مي‌دهد ميزان صادرات ايران به عراق در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته، هم از نظر ارزشي و هم وزني با افت روبه‌رو بوده است. اين آمار نشان مي‌دهد كه تجار ايراني، در صادرات كالا به بازار عراق از رقباي خود عقب ماندند. اين در شرايطي است كه عراق، يكي از بازارهاي عمده صادراتي ايران به‌شمار مي‌رود. از اين رو به نظر مي‌رسد روند كاهشي مبادلات تجاري ايران و عراق بايد از سوي متوليان تجاري كشور، مورد واكاوي بيشتر قرار گيرد.

«تركيه» چهارمين مقصد صادراتي ايران است كه در همين مدت، از نظر وزني 10 ميليون و 918 هزار تن به ارزش 3 ميليارد و 244 ميليون دلار صادرات از ايران به اين كشور انجام شده كه در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته، اگرچه از نظر وزني رشد را تجربه كرده اما از نظر ارزشي با افت بيش از 3‌درصد مواجه بوده كه به نظر مي‌رسد تنش‌هاي سياسي در كشور تركيه، تجار ايراني را به سمت ديگر بازارهاي صادراتي هدايت كرده است.

پنجمين مقصد عمده صادراتي ايران «كره‌جنوبي» به‌شمار مي‌رود كه براساس آمار گمرك، تجار ايراني در مدت ياد شده توانسته‌اند‌ معادل 6 ميليون و 602هزار تن كالا به ارزش 2ميليارد و 877ميليون دلار صادرات انجام دهد كه در مقايسه با سال گذشته از نظر ارزشي و وزني با رشد مواجه بوده است. همچنين آمارهاي گمرك نشان مي‌دهد حجم صادرات ايران به ساير كشورها در مدت ياد شده، از نظر وزني 41ميليون و 218 هزار تن به ارزش 15ميليارد و 886ميليون دلار ثبت شده كه حجم صادرات ايران به ساير كشورها نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به لحاظ وزني با رشد، اما از نظر ارزشي با افت مواجه بوده است.

نكته قابل تامل در بخش صادرات كشور اينكه، متوسط قيمت هر تن كالاي صادراتي 339‌ دلار بوده كه نسبت به سال 1394، حدود 25درصد، كاهش را نشان مي‌دهد. كارشناسان در مورد افت 25درصدي ميانگين قيمت هر تن كالاي صادراتي در سال 1395 نسبت به سال ۹۴، معادل ۳۳۹ دلار در هر تن، مي‌گويند: دليل اين افت ارزش، افزايش صادرات وابسته به نفت همچون پتروشيمي و ميعانات گازي است؛ به نحوي كه پتروشيمي با نزديك به 10‌درصد و ميعانات گازي با ۵۶‌درصد رشد، بيشترين سهم را در سبد صادراتي كشور دارند، ولي قيمت ميانگين كالاهاي صادراتي نسبت به سال قبل ۲۵‌درصد كاهش داشته كه اين نكته قابل‌توجهي به‌شمار مي‌رود كه بايد در اين مورد در سال ۹۶ در مورد آن تدبيري انديشيد.

 بازارهاي وارداتي

از سوي ديگر، مطابق آمار گمرك، كشورهاي عمده وارد‌كننده كالا به ايران، به‌ترتيب پنج كشور «چين، امارات‌متحده‌عربي، كره‌جنوبي، تركيه و آلمان» هستند. آمارها گوياي اين است كه واردات ايران از سه كشور «امارات‌متحده‌عربي، كره‌جنوبي و تركيه» با افت روبه‌رو بوده، اما در مقابل حجم واردات ايران از چين و آلمان، با رشد مواجه بوده است. مطابق آمارها، ايران توانسته در مدت مذكور، معادل 10ميليارد و 753ميليون دلار كالا از «چين» وارد كند كه به لحاظ وزني با افت روبه‌رو بوده اما از نظر ارزشي با رشد مواجه بوده است. دومين كشور وارد‌كننده كالا به ايران، «امارات‌متحده‌عربي» است كه از نظر ارزشي و هم وزني نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افت روبه‌رو بوده است. بر اين اساس در مدت مذكور، 4ميليون و 471هزار تن كالا به ارزش 6ميليارد و 407ميليون دلار از اين كشور به ايران وارد شده است. سومين كشور واردكننده به ايران، «كره‌جنوبي» است كه مطابق آمارها، صادركنندگان اين كشور توانسته‌اند در 12 ماه منتهي به اسفند سال 1395، يك‌ميليون و 508 هزار تن كالا به ارزش 3ميليارد و 460ميليون دلار كالا به ايران صادر كنند كه مطابق آمارها، نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزني و ارزشي با افت مواجه بوده است.

 از سوي ديگر، آمارها نشان مي‌دهد «تركيه» به‌عنوان چهارمين كشور وارد‌كننده كالا به ايران ايفاي نقش مي‌كند. اين كشور در مدت ياد شده، توانسته يك‌ميليون و 628هزار تن كالا را به ارزش 2ميليارد و 738ميليون دلار به ايران صادر كند كه بنابر آمارها، ميزان واردات ايران از تركيه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، چه به لحاظ وزني و چه از نظر ارزشي با افت مواجه بوده است.

در نهايت پنجمين كشوري كه شريك وارداتي ايران به‌شمار مي‌رود، «آلمان» است كه توانسته معادل 971هزار تن كالا به ارزش 2 ميليارد و 537ميليون دلار به ايران وارد كند. مطابق آمارها، آلمان تنها كشور اروپايي است كه توانسته در مدت مذكور در ليست عمده كشورهاي واردكننده به ايران قرار گيرد كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم به لحاظ وزني و هم از نظر ارزشي رشد را تجربه كرده است. اين امر تا حدي نشان از چرخش تجارت كشور با از آسيا به سمت كشورهاي اروپايي دارد.

همچنين براساس آمار، حجم واردات ايران از ساير كشورها از نظر وزني معادل 20ميليون و 371هزار تن به ارزش 17ميليارد و 788ميليون دلار گزارش شده كه نسبت به مدت مشابه سال گذشته هم به لحاظ ارزشي و هم وزني با رشد همراه بوده است. براساس آمار گمرك ايران، متوسط قيمت هر تن كالاي وارداتي در سال 1395، به ۱۳۰۸ دلار رسيد كه در مقايسه با سال ۱۳۹۴ به ميزان 66/10درصد افزايش داشت و اين موضوع نشان مي‌دهد تمايل تجار ايراني به واردات كالاهايي با حجم كمتر و ارزش بيشتر در سال ۱۳۹۴ افزايش يافته كه كارشناسان در توضيح اين امر، معتقدند ميانگين قيمت كالاهاي وارداتي نسبت به سال ۹۴ رشد ۱۰درصدي را نشان مي‌دهد و از آنجا كه بخش عمده‌يي از واردات كشور را قطعات منفصله و ماشين‌آلات موردنياز توليد و به‌طور كل كالاهاي واسطه‌يي تشكيل مي‌دهند، افزايش قيمت كالاهاي وارداتي در هر تن نشان مي‌دهد توليد در حال حركت به سمت مرغوبيت است و با وجود اينكه ميزان ميانگين كالاهاي وارداتي 10‌درصد رشد داشته، ولي توليد داخلي به سمت كيفي شدن پيش رفته است.

 اقلام عمده وارداتي

اقلام عمده وارداتي در سال ۱۳۹۵ شامل ذرت دامي به ارزش يك‌ميليارد و ۴۱۳ ميليون دلار، لوبياي سويا به ارزش ۹۰۹ ميليون دلار، وسايل نقليه موتوري با حجم سيلندر ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سي سي به ارزش ۸۹۳ميليون دلار، قطعات منفصله جهت توليد خودرو سواري به ارزش ۷۸۲ميليون دلار و برنج به ارزش ۶۹۰ميليون دلار بود.