اثر برجام بر نفت از 10 زاويه

تعادل - نادي صبوري: ساختماني بدون نام در محدوده نياوران، ديروز ميزبان نامداران صحنه نفت و گاز بود. ساختماني كه سنگ‌هاي سفيد زيبا، فرش‌هاي مجلل و تابلوهاي نقاشي بر ديوارش همه يادگار گذشته بوده و حالا متعلق به دفتر مطالعات سياسي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه است. هيچ جاي سردر اين ساختمان، نامي از كاربري فعلي آن وجود نداشت و به همين واسطه ميهمانان اغلب براي يافتن محل مراسم به دردسر افتادند. 

به گزارش تعادل، مراسمي كه قرار بود حدود يك سال پس از به نتيجه رسيدن توافق ايران و غرب به صورت «متمركز» از آثار برجام بر صنعت نفت ايران سخن بگويد. اميرحسين زماني‌نيا، عباس كاظمي و حميدرضا عراقي 3 يار بيژن زنگنه در وزارت نفت در كنار عباس عراقچي همسفر هميشگي محمدجواد ظريف در مذاكرات هسته‌يي، ديروز از منظر خود به تحليل برجام و عواقب و آثار آن بر حوزه مطبوع خود پرداختند. البته آنها تنها ميهمانان اين كنفرانس كه قرار است در روزهاي آينده به ديگر حوزه‌ها نيز بپردازد، محسوب نمي‌شدند. شركت‌هاي پتروشيمي و نفتكش نيز نمايندگاني را براي حضور در اين نشست به دفتر مطالعات سياسي وزارت خارجه فرستاده بودند. 

معاونت مهندسي وزارت نفت و مديريت امور اوپك نيز در اين موضوع سهم داشتند. نشست ديروز اما شايد براي نخستين بار فضايي را براي بيان آثار برجام از ديدگاه بخش خصوصي صنعت نفت نيز فراهم كرد. نمايندگان انجمن صادركنندگان خدمات فني و مهندسي، انجمن سازندگان تجهيزات صنعتي و اتحاديه صادركنندگان نفت، گاز و پتروشيمي، وظيفه انتقال ديدگاه‌هاي هم‌صنفان خود در اين زمينه را در نشست روز گذشته بر عهده داشتند. 

 آثار برجام در حوزه نفت از ديدگاه 10 سخنران در اين نشست را در ادامه مي‌خوانيد.

 سابقه بسياري از مديران نفتي و گازي فعلي به دوران 8ساله جنگ تحميلي عراق باز مي‌گردد، آنها اغلب 2 دوره سخت را در كارنامه خود تجربه كرده‌اند. يكي دوران جنگ و ديگري دوران تحريم. اما حميدرضا عراقي معاون وزير نفت اعتقاد دارد چيزي كه در سختي‌هاي حوزه كاري او در دوران جنگ بود و در دوران تحريم نبود «احترام» نام دارد. معاون وزير نفت و مديرعامل شركت ملي گاز كه به تازگي همسفر رييس‌جمهور در افتتاح خط لوله گازرساني به سيستان و بلوچستان بوده است، ديروز در كنفرانس برجام و اقتصاد مقاومتي در تشريح وضعيت دوران تحريم در قياس با دوران جنگ عنوان كرد: «در دوران جنگ با وجود سختي‌هاي فراوان، طرفين معامله به ما به ديد كساني كه در حال مقاومت هستيم، نگاه مي‌كردند. ما موانع زيادي براي انجام كار در آن دوران داشتيم اما مورد احترام قرار مي‌گرفتيم. چيزي كه در دوران تحريم از دست رفته بود.» او ادامه داد: «عده‌يي مي‌گويند تحريم بر ما تاثير نداشت اما در دوران تحريم ما احترام دوران جنگ را نداشتيم. پس ذهن طرفين خارجي ما در معامله اين بود كه ايران دنبال بمب اتمي است. ايران‌هراسي در دوران تحريم به‌شدت بر اذهان طرفين ما اثر گذاشته و فضايي به‌شدت متفاوت از دوران جنگ را رقم زد.»

اين مقدمه عراقي شايد بيش از هر چيز گوياي ديدگاه او در زمينه تاثير برجام بود. برجامي كه از منظر او «تابوي ايران‌هراسي» را شكست. مديرعامل شركت ملي گاز در ادامه صحبت‌هايش به اين موضوع اشاره كرد كه فارغ از مساله نوع برخورد طرفين خارجي با ايران در دوران تحريم، در حوزه كاري اين شركت 3 چالش اصلي وجود داشت. «خريد با واسطه»، «نامطمئن بودن از اصالت اجناس» و «دريافت پول از طريق دلال با 4 تا 5درصد اضافه هزينه» اين مثلث را تشكيل داده بودند كه حالا در اضلاع آن شكست رخ داده است. او در ادامه عنوان كرد: « برجام به ما كمك كرد كه بتوانيم برخي اقلامي را كه در بنادر كشورهايي مثل كانادا نگهداري مي‌شد، وارد كشور كنيم به‌طوري كه اگر اين محصولات وارد نمي‌شد، گاز شهرهاي ايلام و كرمانشاه قطع مي‌شد و بعضي از اين قضيه خوشحال مي‌شدند زيرا احساس مي‌كنم كه وقتي كاري موفق است و مشكلي ندارد باعث ناراحتي‌شان مي‌شود.»

 قمار در دوران تحريم

عباس كاظمي، ديگر معاون وزير نفت و مديرعامل شركت ملي پالايش و پخش، سخنران پنل نخست نشست ديروز پس از عراقي بود. او برجام را «دقيق و شجاعانه» توصيف كرده و در اهم صحبت‌هايش به نياز جدي صنعت پالايشگاهي ايران به جذب سرمايه سخن گفت. جذب سرمايه‌يي كه از نظر او در صورت نبود برجام هيچ زمينه‌يي براي آن وجود نداشت.

معاون وزير نفت با بيان اينكه توسعه و سرمايه‌گذاري عملا در دوران تحريم متوقف شده بود به جمله‌يي كليدي اشاره كرده و عنوان كرد كه كاري كه در دوران تحريم براي دريافت پول انجام مي‌شد نه «ريسك» بلكه «قمار» بود. او نيز مانند همتايش در شركت ملي گاز به چالش‌هاي اين حوزه در دوران تحريم اشاره موردي و عنوان كرد در حالي كه اكنون ايران از اروپا كاتاليست خريداري مي‌كند در زمان تحريم با چهاربرابر قيمت فعلي مجبور به خريد كاتاليست نامرغوب از چين بود.

مديرعامل شركت ملي پالايش و پخش عنوان كرد كه با توجه به اينكه پالايشگاه‌هاي ايران عمري 50 ساله دارند اكنون نياز شديد به اصلاح ساختار اين واحدها و كاهش مازوت احساس مي‌شود. طبق محاسبات هزينه نوسازي پالايشگاه‌هاي ايران 14ميليارد دلار است. دلارهايي كه حالا و در دوران پسابرجام، پالايشگاه‌هاي ايران نسبت به جذب آن اميدوار‌تر شده‌اند. كاظمي در اين زمينه به سرمايه‌گذاري 3ميليارد دلاري شركت ساينوپك چين در نوسازي پالايشگاه آبادان اشاره و عنوان كرد كه بعد از برجام كره و ژاپن نيز براي تبديل مازوت پالايشگاه‌هاي ايران به بنزين اظهار تمايل كرده‌اند.

او در نهايت عنوان كرد كه تجهيزات پالايشگاه ستاره خليج‌فارس نيز مهرماه امسال و در واقع تحت سايه بهبود فضاي جهاني به نفع ايران رخ دادند.

 فتح باب مذاكره با صاحبان تكنولوژي

فرناز علوي مدير برنامه‌ريزي و توسعه شركت ملي پتروشيمي هم ديروز از حاضران در اين نشست بود. بخش اعظم صحبت‌هاي علوي اما به تشريح فعاليت‌هاي اين شركت به ريز و جزييات تعلق داشت. اين مدير پتروشيمي با ارائه 2 جدول به انعقاد 8 تفاهمنامه همكاري ميان بخش‌هاي مختلف اين شركت با شركت‌هايي از كره‌جنوبي، هند، اندونزي، فرانسه، آلمان و ژاپن در سال‌هاي 94 و 95 و در سايه برجام اشاره كرد. علوي هر چند از ايجاد زمينه براي افزايش صادرات حوزه پتروشيمي به سطح 20ميليارد دلار سخن گفت اما از اشاراتش به «لزوم اتخاذ موضع مستقلانه از سوي اتحاديه اروپا» و «تند‌تر شدن تسهيل فضاي بانكي» اين تحليل به ذهن مبادرت مي‌كرد كه شايد شركت ملي صنايع پتروشيمي كه در واقع در زنجيره ارزش افزوده در رده بالايي قرار مي‌گيرد هنوز با تغييري محسوس و عيني نسبت به گذشته مواجه نشده است.

 2خاطره خوش ايران در وين

به نتيجه رسيدن مذاكرات هسته‌يي در

14جولاي 2014 در پايتخت اتريش، تنها خاطره‌ ايران از مذاكره در اين شهر نيست. 30 نوامبر امسال نيز وين ميزبان مذاكراتي چندجانبه با حضور ايران بود. مذاكراتي كه بهروز بيك‌علي‌زاده سرپرست امور اوپك وزارت نفت معتقد است دست بالاي ايران در آن روز، منتج از فضاي پسابرجام بوده است. بيك‌علي‌زاده كه از سخنرانان پنل دوم نشست ديروز بود در خلال صحبت‌هايش با روايت قصه قيمت نفت از جولاي 2014 تاكنون، اتفاقاتي را كه منجر شد درنهايت سازمان اوپك خواسته ايران براي پذيرش سطح توليد 3 ميليون و 975 هزار بشكه‌يي را بپذيرد مرتبط با تغيير فضاي جهان به نفع ايران با مذاكرات هسته‌يي دانست. او ديروز براي نخستين‌بار افشا كرد كه تيم ايران نشست 170 اوپك در الجزاير را به حالت «قهر» ترك كرده و سفري كه وزير نفت الجزاير درست چند روز قبل از برگزاري نشست 171 اوپك به تهران داشت حامل اين پيام آشتي و پذيرفتن سطح توليد مدنظر ايران از سوي اوپك بوده است. او درنهايت عنوان كرد: «ايران توانست با استفاده از فضايي كه برجام به‌وجود آورد در اوپك دست بالا را داشته باشد.»

 از بيشترين آسيب تا بيشترين بهبود

بسياري از حوزه‌هايي كه تا به اينجاي كار نامي از آنها به ميان آمد در داخل و بيشتر بر سر واردات اجناس و كالاها با مشكل مواجه بودند. ناوگان شركت ملي نفتكش اما در نبود بيمه‌گرها و در ممنوعيت تردد بيمه با پرچم ايران، يكي از بيشترين صدمه‌ها را از تحريم ديدند. شهرام فرهبدي رييس امور بيمه و دعاوي شركت ملي نفتكش ايران كه ديروز پس از بيك‌علي‌زاده سخنان خود را عنوان كرد، به مسائل و مشكلات اين شركت در فضاي تحريم و گشايش امور پس از آن پرداخت. او با بيان اينكه شركت ملي نفتكش بيشترين آسيب را از تحريم ديد و در نتيجه پس از رفع تحريم بسيار متاثر شد 5 اثر برجام بر فعاليت‌هاي اين شركت را براي حاضران برشمرد. فرهبدي در تشريح اين 5 مورد به «رفع موانع بيمه ناوگان»، «كسب پوشش بيمه از كلوپ  IGA»، «بازگشت ناوگان شركت نفتكش به بازارهاي اروپايي»، «اخذ كلاس و رده‌بندي بين‌المللي از انجمن بين‌المللي سازمان‌هاي رده‌بندي IACS» و درنهايت «استفاده از پرچم مناسب در تردد ناوگان» اشاره كرد. فرهبدي درنهايت در قياسي براي بيان تفاوت فضا در دوران قبل و بعد از برجام عنوان كرد: «در دوران تحريم شركت‌هاي بين‌المللي حتي از برقراري تماس تلفني نيز با ما هراس داشته و ما را به‌عنوان خطر ارزيابي مي‌كردند. اما در سالگرد 60سالگي شركت ملي نفتكش كه با برجام همزمان شده بود صدها شركت خارجي حضور پيدا كرده و به برقراري دوباره ارتباط با ما ابراز تمايل كردند.»

پرويز سنگين مديركل تجاري‌سازي و ساخت داخل معاونت مهندسي وزارت نفت نيز كه آخرين سخنران پنل اول روز گذشته بود به اثرات برجام بر حوزه خود اشاره كرده و يكي از مهم‌ترين اين اثرات را كه در آينده شاهد اهميت آن خواهيم بود توانمندسازي شركت‌هاي ايراني براي فعاليت در حوزه E&P برشمرد.

 افزايش عزت تجاري ايران

زماني كه صحبت از مضرات دوران تحريم به ميان مي‌آيد؛ اغلب نگاه‌ها به سمت مشكلات دولت معطوف مي‌شود. بخش خصوصي ايران نيز اما در اين دوران آسيب‌هاي فراواني ديد. فرزان گلچين رييس هيات‌مديره اتحاديه صادركنندگان نفت، گاز و پتروشيمي كه نخستين سخنران از بخش خصوصي در نشست روز گذشته بود در ابتداي سخنان خود عنوان كرد كه بخش خصوصي ايران عملا به واسطه مشكلات تحريم در طول يك دهه اخير نتوانست خود را نشان دهد. او به چند مشكل اين بخش در اين دوران اشاره كرده و عنوان كرد كه سرمايه بسياري از واحدها در اين دوران بلوكه شد و مبالغ صادراتي بسياري از كالاها در بازار صراف‌هاي جهاني مانده و هرگز به دست صاحبان اصلي نرسيد. او نيز به مشكل چند برابر بودن هزينه‌ها در اين دوران اشاره كرده و گفت كه آنها مجبور بودند براي انجام امور هزينه‌ها را 7برابر پرداخت كنند. موضوعي كه از نظر او با تصميمات نابخردانه دولت قبل، بار سنگيني را بر دوش اين بخش گذاشت.

گلچين به موضوع «كاهش عزت تجاري» اتحاديه صادركنندگان نفت گاز و پتروشيمي در دوران تحريم اشاره و عنوان كرد كه عملا رابطه ما با شركت‌هاي خارجي در آن دوران مبتني بر «منافع حداكثري» طرف مقابل بود. او درنهايت با تشكر از تيم مذاكره‌كننده هسته‌يي بيان كرد كه اثرات برجام هر چند با سرعت كم اما در حال انتقال به اين بخش نيز هست.

محمدرضا انصاري رييس هيات‌مديره انجمن صادركنندگان خدمات فني و مهندسي، دومين نماينده بخش خصوصي بود كه ديروز براي تشريح اثرات برجام در حوزه نفت، در دفتر مطالعات سياسي و امور بين‌الملل وزارت امور خارجه حضور يافته بود. او ابتدا از مسائلي كه هنوز و با وجود رفع تحريم‌ها گريبان فعاليت اين بخش را گرفته سخن گفت و از لزوم تغيير فضاي بانكي براي دريافت ضمانت‌ها صحبت به ميان آورد. مساله‌يي كه از ديدگاه او در صورتي كه محقق شود، فضاي رقابتي را براي بخش خصوصي، به دوران پيش از تحريم بازخواهد گرداند. انصاري البته با انتقاد از اينكه سخنرانان پنل نخست، با پايان اين پنل همايش را ترك كردند از فضاي حضور برخي مقامات دولتي در اين نشست استفاده كرده و از سياست‌هاي اتخاذ شده در زمينه حمايت از شركت‌هاي خصوصي در حوزه نفت به‌شدت انتقاد كرد. او با تكرار اين پرسش كه «آيا خجالت نمي‌كشيد؟» بيان كرد كه جاي خجالت است كه ايران با يك قرن سابقه در صنعت نفت بايد از چين و ويتنام شركت‌هايي را براي توسعه اين صنعت وارد كند.

آخرين سخنران پنل دوم همايش برجام و اقتصاد مقاومتي مسعود تجريشي عضو هيات مديره انجمن سازندگان تجهيزات صنعتي بود. كسي كه شايد بتوان گفت در ميان سخنرانان تنها فردي بود كه نه تنها از برجام رضايتي نداشت بلكه معتقد بود دوران تحريم سبب توجه و محبت بيشتر دولت به اين توليد‌كنندگان بوده و حالا با بازگشت شركت‌هاي غربي اين موقعيت از دست رفته است.

صحبت‌هاي تجريشي به نوعي ادامه‌دهنده مسير محمدرضا انصاري در انتقاد از رويه دولت بود. او عنوان كرد كه آنها در مذاكرات خود با طرفين خارجي در فضاي پسابرجام همواره با اتكا به سياست وزارت نفت مبتني بر اينكه شركت‌هاي خارجي بايد جوينت ونچر ايراني داشته باشند، سعي در جلب همكاري با آنها داشتند اما وزارت نفت در عمل خود وارد اين همكاري شده و شعار ابتدايي خود را نقض كرده است. او البته اين نكته را نيز ناگفته نگذاشت كه دوران تحريم فضا براي اجناس بي‌كيفيت چيني كه فقط تخصص در قيمت ارزان داشتند را فراهم كرد اما حالا اين فضا با كالاهاي غربي پر مي‌شود