تغيير مقصد سرمايه گذاري از سپرده بلندمدت به سپرده جاري، رشد سپرده جاري و كوتاه مدت بالاتر از نقدينگي

خبراقتصادي -  محسن شمشيري: رشد بالاي سپرده‌هاي ديداري و كوتاه‌مدت نسبت به نقدينگي، رشد كمتر سپرده بلندمدت نسبت به رشد نقدينگي، كاهش سهم قرض الحسنه به كمتر از 5 درصد كل سپرده بانك ها، افزايش بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي و بدهي دولت به بانك‌ها، افزايش بدهي بانك‌ها به بانك مركزي، رشد بالاي تسهيلات‌دهي در سال 95، مهم‌ترين تحولات پولي و بانكي كشور در9ماهه اخير بوده كه در گزارش گزيده آمارهاي پولي و بانكي آذر‌ماه 1395 كه به تازگي توسط بانك مركزي منتشر شده، خودنمايي مي‌كند و نشان مي‌دهد كه شاخص‌هاي پولي و بانكي نيز متاثر از رشد اقتصادي و بهبود فضاي اقتصاد پس از برجام، مسير متفاوتي را طي كرده‌اند.

 عملكرد بخش پولي و بانكي در آذر‌ماه 95 نشان مي‌دهد كه 68.88 درصد بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي را بدهي دولت به بانك‌ها تشكيل مي‌دهد. وضعيت بدهي دولت به بانك‌ها كه به رقم 144.33هزار ميليارد تومان رسيده و وضعيت بدهي بانك‌ها به بانك مركزي كه به 104.79هزار ميليارد تومان رسيده نيز حكايت از تاثير كسري بودجه و منابع دولت دارد كه منجر به افزايش بدهي دولت به بانك‌ها شده و در مقابل، بانك‌ها نيز براي تامين منابع خود مبالغ بيشتري به بانك مركزي بدهكار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهي رو به افزايش گذاشته است. به عبارت ديگر دولت، بانك‌ها و بانك مركزي وارد يك چرخه باطل بدهي شده‌اند كه مشخص نيست در چه نقطه‌يي اين چرخه از هم گسيخته مي‌شود.

وضعيت بدهي دولت به بانك‌ها و بانك مركزي نشان مي‌دهد كه در آذر‌ماه 95 مانده بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي از مرز 200هزار ميليارد تومان گذشته و به 209.51هزار ميليارد تومان رسيده كه شامل بدهي دولت به سيستم بانكي به ميزان 179.8هزار ميليارد تومان و بدهي شركت‌هاي دولتي به سيستم بانكي به ميزان 29.71هزار ميليارد تومان بوده است.

در تركيب بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي، رشد مستمر بدهي دولت به بانك‌ها مهم‌ترين بخش را تشكيل مي‌دهد كه اكنون به 144.33 هزار ميليارد تومان رسيده و 68.88درصد كل بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي را تشكيل مي‌دهد، به گونه‌يي كه از بدهي 148.35هزار ميليارد توماني بخش دولتي به بانك‌ها، بدهي دولت به بانك‌ها 144.33هزار ميليارد تومان و بدهي شركت‌هاي دولتي به بانك‌ها 4.02 هزار ميليارد تومان است. روند طبيعي در افزايش بدهي دولت به بانك مركزي، استفاده از تنخواه بودجه در نيمه اول هر سال و بازپرداخت آن از سوي دولت در نيمه دوم باعث شده در آذر‌ماه امسال بدهي دولت به بانك مركزي به 35.47هزار ميليارد تومان برسد كه معادل 16.9 درصد كل بدهي بخش دولتي است. اما بدهي دولت به بانك‌ها به رقم بالاي 144هزار ميليارد تومان رسيده و طي 3سال اخير نيز از 61هزار ميليارد تومان در خردادماه 92 به 144هزار ميليارد تومان در آذر‌ماه 95 رسيده و طي 3سال معادل 83هزار ميليارد تومان يا معادل 136درصد رشد كرده است. بر اين اساس اين پرسش اساسي وجود دارد كه تحت تاثير چه عواملي رشد بدهي دولت به بانك‌ها همچنان رو به افزايش است و تسهيلات تكليفي دولت به بانك‌ها، مسكن مهر، طرح‌هاي صنعتي و... تا چه حد بار مالي برنامه‌هاي دولت را به بانك‌ها تحميل كرده و چه بخش‌هايي بيشترين درخواست تسهيلات بانكي را از سوي دولت به بانك‌ها ارائه كرده است.

كل بدهي بخش دولتي به سيستم بانكي در يك‌سال اخير 25.7 درصد و در 9ماهه اول سال 95 معادل 20.5درصد رشد كرده است. همچنين بدهي دولت به سيستم بانكي در طول 9ماهه اول25.3درصد رشد كرده و در يك‌سال منتهي به پايان آذر‌ماه 95 معادل 31.6درصد رشد كرده و به رقم 179.8 هزار ميليارد تومان رسيده است.

رشد بدهي دولت به بانك مركزي نيز 33.9 درصد در طول يك‌سال 34درصد در طول 9ماهه اول سال 95 بوده است. اين در حالي است كه رشد بدهي دولت به بانك‌ها 31.1درصد در طول يك‌سال و 21.2 درصد در طول 9 ماهه اول سال جاري بوده است.

همچنين ميزان بدهي بخش دولتي به بانك مركزي 14درصد در يك‌سال رشد يافته و در 9ماهه اول امسال اين متغير 17.5درصد افزايش نشان مي‌دهد. سهم دولت از اين بدهي‌ 35هزار و 470ميليارد تومان و سهم شركت‌ها و موسسات دولتي 25هزار و 690 ميليارد تومان است. رشد بدهي دولت به بانك مركزي در يك‌سال منتهي به آذر‌ماه 33.9درصد و بدهي شركت‌ها و موسسات دولتي 5.4- درصد بوده است. رشد بدهي دولت در 9ماهه اول امسال 45.3درصد و رشد بدهي شركت هاي دولتي طي 9 ماه اول سال 95 معادل 7-  درصد بوده است.

در بخش بدهي‌هاي بانك مركزي، سپرده بانك‌ها و موسسات اعتباري نزد بانك مركزي 127هزار ميليارد تومان برآورد شده كه سهم سپرده قانوني 120هزار و 680ميليارد تومان بوده كه رشد 27.6درصدي در طول يك‌سال و 18.4درصدي در طول 9ماهه داشته است. سپرده ديداري نزد بانك مركزي 6هزار و 410 ميليارد تومان بوده كه 20.1- درصد در يك‌سال كاهش داشته است. بدهي بانك‌ها به بانك مركزي نيز به رقم 104.79 هزار ميليارد تومان رسيده كه  رشد 26.3درصد در طول يك‌سال و 25.3درصد در طول 9ماهه اول داشته است.

بدهي‌هاي ارزي بانك مركزي نيز معادل 145هزار ميليارد تومان اعلام شده كه كاهش 9.3- درصدي در طول يك‌سال اخير و 8-درصدي در 9ماهه اول سال 95 داشته است. سپرده بخش دولتي نزد بانك مركزي در يك‌سال منتهي به آذر‌ماه با 9.1-درصد كاهش به 37هزار و 850ميليارد تومان رسيده كه البته در 9ماهه اول امسال 11.9درصد رشد نشان مي‌دهد.  مجموع دارايي‌هاي خارجي بانك مركزي در پايان آذر‌ماه امسال به رقم 335هزار و 290ميليارد تومان رسيده است كه نسبت به ماه مشابه سال قبل 1.7- درصد و در مقايسه با اسفندماه سال گذشته 4.7- درصد كاهش داشته است.

ساير دارايي‌هاي بانك مركزي در يك‌سال 39.1 درصد رشد كرده و به 9هزار و 960ميليارد تومان رسيده است. مجموع دارايي‌هاي بانك مركزي 517 هزار و 410ميليارد تومان در پايان آذر‌ماه محاسبه شده است. اين رقم رشد 5.7 درصدي در يك سال منتهي به آذر‌ماه و افزايش 5 درصدي در 9ماهه اول امسال داشته است.

در پايان آذر‌ماه 95 نقدينگي با رشد 12 ماهه 28.1 درصد، به 1184 هزار و 860 ميليارد تومان رسيد كه در مقايسه با اسفندماه سال گذشته 16.5 درصد افزايش داشته است. البته اين رشد 28 درصدي بيشتر حاصل رشد ضريب فزاينده بوده و كمتر به رشد پايه پولي مرتبط بوده است. ضريب فزاينده نيز به عدد 6.8 رسيده و نشان‌دهنده اين است كه از مبلغ پايه پولي 170 هزار ميليارد تومان پايه پولي موجود، بانك‌ها گردش مالي و نقدينگي قابل توجهي داشته و باعث افزايش ضريب تكاثر يا خلق پول شده است. 

 رشد شبه پول كمتر از نقدينگي و پول 

همچنين حجم پول شامل حساب جاري يا ديداري و اسكناس و سكه با 154 هزار و70 ميليارد تومان در آذر 95، در 12ماهه منتهي به آذر‌ماه 33 درصد و در 9 ماهه اول سال جاري معادل 12.7 درصد رشد داشته است. حجم شبه‌پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نيز 1030 هزار ميليارد تومان بوده كه رشد 27.4 درصدي در طول يك‌سال اخير و 17.1 درصدي در 9 ماهه اول سال داشته است.

نكته مهم و پديده اي كه در آذرماه 95 و براي اولين بار در چهارسال اخير رخ داده، كاهش رشد شبه پول يا سپرده هاي دراز مدت نسبت به نقدينگي و پول است و در شرايطي كه نقدينگي رشد بالاي 28 درصد و پول رشد 33 درصد داشته اما رشد شبه پول 27.4 درصد بوده است. اين درحاليست كه در ماه ها و سال هاي قبل همواره رشد سپرده هاي درازمدت و شبه پول بالاتر از نقدينگي و پول و اسكناس و حساب جاري بوده است و اين براي اولين بار در ماه ها و سال هاي اخير است كه شاهد رشد كمتر شبه پول نسبت به نقدينگي و پول و اسكناس و حساب جاري هستيم. 

افزايش 33 درصدي پول و حساب جاري نشان مي‌دهد كه به دنبال كاهش نرخ سود بانكي به 15 درصد و رشد اقتصادي پس از برجام و سال 95 كه با بخش نفت حدود 7 درصد برآورد شده، تاحدودي به حجم سپرده‌هاي ديداري يا جاري مربوط به معاملات نقد و چك افزوده شده و طي 9 ماهه اول سال رشد 12.7 درصدي داشته كه نسبت به رشد اندك ماه‌ها و سال‌هاي پيش بالاتر است و نشان مي‌دهد كه تحت تاثير رشد اقتصادي سال 95 همچنين كاهش نرخ سود بانكي، نرخ رشد پول يا حساب جاري افزايش قابل توجهي داشته است. 

حجم اسكناس معادل 49.59 هزار ميليارد تومان بوده كه رشد 10.9 درصدي در طول يك‌سال داشته و 32.77 هزار ميليارد در دست اشخاص،10.61 هزار ميليارد تومان نزد بانك‌ها و 6.21 هزار ميليارد تومان نزد بانك مركزي بوده است. حجم اسكناس و مسكوك در دست اشخاص رشد 8.8 درصد در بازه زماني يك‌ساله داشته است. البته در 9ماهه امسال ميزان اسكناس و مسكوك در دست اشخاص 11.9- درصد افت داشته است. 

از سوي ديگر رقم سپرده ديداري بانك‌ها معادل 121 هزار ميليارد تومان با رشد يك‌ساله 41.6درصدي و رشد 9 ماهه 21.9 درصدي گزارش شده است. اين رشد بالاي سپرده ديداري بانك‌ها، در مقايسه با رشد 17.5درصدي سپرده غيردولتي، رشد 16.5 درصدي نقدينگي، رشد 1.7 درصدي اسكناس، رشد 17.1درصدي شبه‌پول، رشد 12.7 درصدي پول،  رشد 8.7 درصدي سپرده بلندمدت، در 9 ماه اول سال 95 از همه بالاتر بوده و تنها از رشد 27.8 درصدي سپرده كوتاه‌مدت در 9 ماه اول سال 95 كمتر بوده و نشان مي‌دهد كه سپرده‌گذاران در سال جاري تمايل داشته‌اند پول خود را به صورت نقد و در دسترس نگهداري در حساب جاري نگهداري كنند تا براي معاملات به كار بگيرند و اين موضوع متاثر از تحرك و رونق نسبي و رشد اقتصادي و كاهش نرخ سود بانكي بوده است.

در كنار اين موضوع كه نشان دهنده تحرك بيشتر سپرده گذاران براي گردش پول از حساب جاري به معاملات مختلف است، رشد 27.8 درصدي سپرده كوتاه مدت در 9 ماه اول سال نيز نشان مي دهد كه تمايل سپرده گذاران به حفظ پول به صورت قابل دسترسي بالا، جهت تصميم گيري آني، گردش بيشتر و تصميم گيري سريع براي معاملات مختلف ارزي، خريد وفروش، سپرده گذاري در ساير معاملات، سرمايه گذاري هاي مختلف است. 

به عبارت ديگر، در يك سال اخير مقصد سرمايه گذاري ها در سيستم بانكي از بلندمدت به سمت حساب هاي جاري و كوتاه مدت تغيير كرده و رشد بالاي سپرده ديداري يا حساب جاري 41.6 درصدي و رشد سپرده كوتاه مدت 36 درصدي، كه بالاتر از رشد نقدينگي 28 درصدي، و رشد 27.4 درصدي شبه پول بوده نشان دهنده خروج سپرده ها از بلندمدت و حركت آن به سمت سپرده هاي ديداري و كوتاه مدت بوده است و در آذر 95 براي اولين بار در طول 4 سال اخير، رشد سپرده بلندمدت كمتر از نقدينگي و حساب جاري بوده است.  

از مبلغ 1030 هزار ميليارد تومان شبه‌پول، 960 هزار ميليارد تومان معادل 93 درصد سپرده درازمدت بوده كه رشد 27.1 درصدي در طول يك‌سال اخير و 17.2 درصدي در 9 ماهه اول امسال داشته است.

سپرده بلندمدت با رقم 487 هزار ميليارد تومان با رشد 19.4 درصدي در يك‌سال سهم 50.7 درصدي از سپرده‌هاي درازمدت داشته است. همچنين سپرده‌هاي كوتاه‌مدت نيز با رقم 473 هزار ميليارد تومان با رشد 36 درصدي در يك‌سال سهم 49 درصدي از سپرده‌هاي درازمدت داشته است. رشد اين 2سپرده نشان مي‌دهد كه رشد سپرده كوتاه‌مدت بيش از سپرده بلندمدت بوده و در 9 ماه اول امسال نيز كوتاه‌مدت با رشد 27.8 درصدي بيش از رشد 8.7 درصدي بلندمدت، افزايش داشته است. بر اين اساس رشد سپرده كوتاه‌مدت بالاتر از رشد نقدينگي و سپرده غيرديداري و بلندمدت بوده است و در 9ماهه اول سال جاري، تحت تاثير تصميم‌گيري‌هاي فعالان اقتصادي و رشد مثبت اقتصادي، سپرده‌گذاران ترجيح داده‌اند پول خود را به صورت كوتاه‌مدت نگهداري كنند تا در هر لحظه تصميم بگيرند چه نوع دادوستد و سرمايه‌گذاري انجام دهند.

 بدهي بخش غيردولتي يا تسهيلات بانك‌ها نيز در آذر 95 به رقم 868 هزار ميليارد تومان رسيده كه رشد 27.3 درصدي در طول يك‌سال و 18 درصدي در 9 ماهه اول سال جاري داشته است. اين موضوع نشان مي‌دهد كه رشد تسهيلات دهي بانك‌ها در 9 ماهه اول سال 95 نسبت به رشد نقدينگي با 16.5 درصد و رشد سپرده‌هاي غيردولتي با 17.5 درصد بالاتر بوده است. براساس رشد تسهيلات‌دهي بانك‌ها در سال 95 كه پيش بيني مي‌شود معادل 460 هزار ميليارد تومان تسهيلات پرداخت شود، رشد تسهيلات‌دهي بانك‌ها در سال جاري، بالاترين رقم را در سال‌هاي اخير به خود اختصاص دهد.

سپرده غيردولتي نيز با رقم 1152 هزار ميليارد تومان رشد 28.7 درصدي در يك‌سال و 17.5درصدي در 98 ماهه اول سال 95 داشته است. به عبارت ديگر 97.2 درصد از نقدينگي كشوربه صورت سپرده  در بانك ها جذب شده است. 

 

سهم بانك‌هاي غيردولتي با رقم 829 هزار ميليارد تومان سپرده به 72 درصد كل سپرده‌هاي غيردولتي بانك‌ها رسيده است. همچنين سهم بانك‌هاي غيردولتي يا خصوصي با رقم 536 هزار ميليارد تومان، به ميزان 61.7 درصد از ميزان كل868 هزار ميليارد تومان كل تسهيلات بانك‌ها يا بدهي بخش غيردولتي را تشكيل مي دهد. 

سهم بانك‌هاي تجاري از مانده تسهيلات بانك‌ها 15.3 درصد و سهم بانك‌هاي تخصصي 23 درصد كل بدهي بخش غيردولتي به بانك‌ها بوده است.

در بخش جذب سپرده نيز سهم بانك‌هاي تجاري از كل جذب سپرده بانك‌ها به ميزان 17.8 درصد و سهم بانك‌هاي تخصصي نيز 10.2 درصد بوده است.

به عبارت ديگر، درحالي‌كه بانك‌هاي غيردولتي يا خصوصي 10 درصد بيش از سهم خود در پرداخت تسهيلات، در جذب سپرده‌هاي بانكي موفق بوده‌اند، اما بانك‌هاي تخصصي با وجود سهم 10 درصدي در جذب سپرده، 23 درصد تسهيلات را پرداخت كرده‌اند، به عبارت ديگر بانك‌هاي تخصصي بيش از 2برابر سهم خود در جذب سپرده، توانسته‌اند تسهيلات پرداخت كنند و سهم قابل توجهي در تامين نياز واحدهاي اقتصادي به وام و نقدينگي داشته‌اند.

قرض‌الحسنه با رقم 52.69 هزار ميليارد تومان رشد 12.2 درصدي در 9 ماهه اول داشته و سهم آن به رقم اندك 4.57درصد كل سپرده غيردولتي بانك‌ها رسيده است.