احسان سلطاني كارشناس اقتصادي
درس‌هاي اقتصادی پلاسكو برای مدیریت شهری
نوسازي و بازسازي منطقه مركزي تهران، نظام‌مندي توليد پوشاك و كفش در تهران با تعيين منطقه شهري، ايجاد پارك‌هاي پوشاك در پيرامون تهران،ايجاد واحدهاي صنعتي پوشاك در مناطق صنعتي، حمايت از ايجاد و توسعه خرده‌فروشان تخصصي پوشاك و برندهاي داخلي و گسترش تجارت الكترونيك.
خبراقتصادی - ساختمان پلاسكو تهران در روز ۳۰دي ماه 1395 فرو ريخت. تعداد مصدومين و كشته‌شدگان اين حادثه از 100مصدوم و 20كشته فراتر رفته است.
پلاسكو نخستين ساختمان بلندمرتبه تمام‌فلزي ايران همچنين آسمانخراش خاورميانه بود كه نيم قرن پيش توسط حبيب‌الله القانيان، مالك كارخانه پلاسكو در ضلع شمال شرقي چهارراه استانبول در سال ۱۳۴۱ ساخته شد. پس از طي دوران شكوفايي، طبقات پاييني اين ساختمان به تدريج به فروش و طبقات مياني و بالايي به توليد و انبار البسه مردانه اختصاص يافت كه با كاربري آن همخواني نداشت. طبق روال مالوف عامل انساني مقصر اين سانحه ذكر شد و پس از آن روند اتهام‌زني دستگاه‌هاي ذي‌ربط و جناح‌هاي رقيب به يكديگر آغاز خواهد شد بي‌‌‌آنكه به عوامل و ريشه‌هاي بروز چنين سوانحي پرداخته شود. هر چند اظهار مي‌شود كه بارها به ساكنان ساختمان پلاسكو اخطار داده شده اما سوال اين است در شرايطي كه دستگاه‌هاي ذي‌ربط در وصول ماليات و عوارض دولتي و شهري هيچ‌گونه قصوري نداشته‌اند چرا در برخورد با شرايط بسيار خطرناك ساختمان كاملا كوتاهي كرده‌اند. حدود نيمي از بازار تاريخي تهران به فعاليت‌هاي توزيع منسوجات و پوشاك از قبيل پارچه، فرش و پوشاك و مشاغل وابسته اختصاص يافته است. كارگاه‌هاي كوچك توليدي پوشاك در پيرامون و داخل بازار تهران در شرايطي كاملا غيراستاندارد و غيرايمن استقرار پيدا كرده‌اند.
در محدوده مركزي شهر(Downtown) بخش اصلي توليدكنندگان و توزيع‌كنندگان منسوجات و پوشاك كشور در محدوده‌يي شامل بازار تهران تا خيابان جمهوري اسلامي(حد فاصل بين سعدي تا فلسطين) مستقر شده‌اند. توزيع حدود 50 درصد از پارچه و پوشاك مصرفي كشور و توليد حدود 40درصد پوشاك داخلي در اين منطقه و حاشيه آن و در ساختمان‌هاي تجاري و مسكوني قديمي و كهنه با شرايط ناايمن انجام مي‌شود. هم‌اكنون ساختمان‌هاي تجاري اطراف ساختمان پلاسكو مانند فردوسي،كويتي‌ها همچنين واقع در محدوده بازار، خيابان جمهوري و شمال‌غربي چهارراه جمهوري- وليعصر از وضعيت پرخطر و ناايمن كاملا مشابهي با ساختمان پلاسكو برخوردار هستند. هر چند كه منطقه مركزي تهران كم و بيش جنبه تجاري پيدا كرده اما مشكل در نگهداري حجم زيادي از منسوجات و پوشاك با قابليت آتش‌گيري در شرايط معمولا غيراستاندارد است. بنابراين بايد منشأ اصلي حوادثي مانند ساختمان پلاسكو را در برنامه‌ريزي‌هاي اقتصادي و شهري و در رويكردها و سازوكاري ديد كه اجازه حفظ و استمرار وضعيت كنوني را داده است. پايتخت‌هايي مانند تهران در عين مركزيت سياسي مركز تجاري كشور نيز محسوب مي‌شوند لذا گرايش به تمركز بخش غالب توزيع كشور در تهران امري متداول است. همچنين توليد پوشاك با توجه به ارتباط نزديك آن با مد و نياز به فعاليت در نزديكي بازارهاي اصلي، تمايل به سمت استقرار در مركز كشور دارد چنانچه در شهرهايي مانند استانبول، سئول و لس‌آنجلس هم بدين منوال است. در اين شهرها راهكارهايي از قبيل نوسازي و بازسازي نقاط اقتصادي- تجاري مركزي شهري، انتقال بخش مهمي از فعاليت‌هاي توليدي- توزيعي به حاشيه شهرها، ايجاد پارك‌هاي صنعتي و خرده‌فروشي، تعيين محدوده مناطق شهري جهت فعاليت مشاغل توليد و صنعتي‌سازي و نوين‌سازي زنجيره تامين در جهت سامان‌دهي و سازمان‌دهي توليد و توزيع منسوجات و پوشاك اتخاذ شده است.
موضوع كليدي ديگر كه در جهت تشديد اوضاع كنوني تاثير بسزايي بر جاي گذاشته، وجود ساختار سنتي متكي به بازار است. نظام توزيع(عمده‌فروشي و خرده‌فروشي) منسوجات و پوشاك كشور كم و بيش بر سازوكار نيم قرن گذشته استوار است. در ايران دفاتر يا فروشگاه‌هاي متعددي(به اصطلاح پخش) با مديريت غيرعلمي و سنتي بخش توزيع عمده‌فروشي و تعداد زيادي كارگاه‌هاي كوچك(به اصطلاح توليدي) با محيط‌هاي كار به شدت نامناسب توليد پوشاك را بر عهده دارند(مانند ساختمان پلاسكو).
در سطح جهان برندها و خرده‌فروشان تخصصي كه محل فعاليت اصلي آنها در نقاط مركزي شهري متمركز نيست، توليد و توزيع پوشاك را اداره مي‌كنند. در ايران دفاتر و فروشگاه‌هاي پخش تامين، توليد و عرضه پوشاك(از قبيل ساختمان پلاسكو) را به عهده دارند. در بخش توزيع پوشاك جهاني، رويكردهايي شامل نوسازي و بازسازي نقاط تجاري (فروشگاهي) مركزي شهر، ايجاد مجتمع‌هاي فروشگاهي در حاشيه شهرها(براي كاهش هزينه زمين و انتقال بار ترافيكي) و توسعه فروش اينترنتي اتخاذ شده است.
در اينجاست كه نقش و وظيفه دولت، دستگاه‌هاي اجرايي و بخش خصوصي مشخص مي‌شود. وزارت صنعت، معدن و تجارت نظر به اينكه متولي هم بخش توليد و هم توزيع است، نقش اصلي را دارد. حداقل نيمي از توليد و توزيع پوشاك كشور در محدوده شهري انجام مي‌شود بنابراين شهرداري تهران هم نظر به وظيفه تمشيت امور شهري، وظيفه مهم و كليدي به عهده دارد. تشكل‌هاي بخش خصوصي با بررسي و انعكاس حقايق و واقعيت‌ها به دولت و جامعه، پيگيري مطالبات صنفي و همكاري در جهت اجراي برنامه‌ها از ايفاي نقش خاصي برخوردار هستند. وزارت صنعت، معدن و تجارت اصولا هدف و اولويت خود را توسعه صنايع بزرگ دولتي و شبه‌دولتي متكي به رانت (به خصوص رانت منابع) از قبيل پتروشيمي، فولاد و خودرو قرار داده است، چنانچه طي ربع قرن اخير سهم اين صنايع از حدود 35درصد توليد ناخالص صنعتي به نزديك 70درصد رسيده است. بنگاه‌هاي كوچك و متوسط(مانند توليد پوشاك و كفش) همواره در حاشيه فعاليت‌هاي دولت‌ها ديده مي‌شوند. هنگامي كه دولت‌ها و دولتمردان بخواهند آلوده بنگاه‌داري شوند و خود ذي‌نفع باشند، بي‌ترديد اين مردم و فعالان بخش خصوصي هستند كه ناديده گرفته مي‌شوند. شهرداري تهران با تمركز ثروتمندان و سرمايه‌ها در شمال شهر و منافع عظيمي كه در اين ميان وجود دارد، بخش‌هاي مركزي شهر را كم و بيش به فراموشي سپرده است. با توجه به تجربيات جهاني در جهت حل ريشه‌يي و اساسي موضوع راهكارهاي ذيل ارائه مي‌شود، (1) نوسازي و بازسازي منطقه مركزي تهران، (2) نظام‌مندي توليد پوشاك و كفش در تهران با تعيين منطقه شهري، (3) ايجاد پارك‌هاي پوشاك در پيرامون تهران، (4) ايجاد واحدهاي صنعتي پوشاك در مناطق صنعتي، (5) حمايت از ايجاد و توسعه خرده‌فروشان تخصصي پوشاك و برندهاي داخلي و (6) گسترش تجارت الكترونيك.
