تعامل یا تقابل درون اوپک

خبراقتصادی - هم اکنون قيمت نفت به مرز بشکه ای 30 دلار سقوط کرده  این در حالی است که صنعت نفت ایران در آستانه رفع تحریم قرار گرفته و به زودی صادرات نفت ایران به شرایط پیش از تحریم بازخواهد گشت. مازاد عرضه که از ابتدای سال 2014 همواره وجود داشته، اصلی ترین عامل کاهش پیوسته و مدام قیمت نفت به شمار می آید. تا چندی پیش، عربستان سعودی بر سیاست افزایش سهم بازار به منظور «به درک فرستادن شیل اویل» پافشاری می کرد. اما، از قرار معلوم این سیاست، تنها برای دفعِ شرِ نفتِ گران آمریکا به کار نیامده است. اکنون بیم آن می رود که ملاحظات ناشی از رقابت منطقه ای و نشان دادن چنگ و دندان به کشورهایی نظیر ایران نیز مدنظر بوده است. 

قیمت انواع نفت خام از اوسط سال میلادی رو به کاهش گذارد و در کمتر از شش ماه بیش از 60 دلار در بشکه کاهش یافت. پس از آن به سبب عوامل ژئوپلتیک ناشی از پیشروی داعش در عراق و بروز جنگ میان یمن و عربستان، چند ماهی بالاتر از 60 دلار در بشکه قرار گرفت اما، پس از رفع نگرانی های ناشی از اثرگذاری این درگیریها بر روند تولید نفت، بار دیگر، روند کاهشی قیمت نفت آغاز شد و اکنون با نزدیک شدن قیمت نفت دوبی به مرز 30 دلار، موج تازه ای از نگرانی به وجود آمده است.  

مازاد عرضه اوپک از ابتدا به قصد حفظ سهم بازار برای اعضای اوپک و کاستن از رشد تولید نفت های گران، توجیه و چنان استدلال می شد که قیمت نفت باید تا آنجا کاهش یابد که تولید نفت های گران را متوقف یا دست کم از رشد آن جلوگیری کند. تصور این بود که  با کاهش قیمت نفت به 50 دلار در بشکه، رشد تولید ماسه های نفتی رفته رفته رو به کاهش گذارده و سهم بازار از آنها گرفته شود و پس از مدتی قیمت نفت به دامنه 70 تا 80 دلار باز گردد. اما، واقعیت های بازار نشان داد که چنین هدفی به این آسانی ها دستیافتنی نیست. کاهش شدید قیمت نفت اگرچه بیش از 30 درصد از حفاری های لازم برای تولید شیل اویل کاسته اما به سبب سرمایه هایی که پیشتر صرف این دسته از پروژه ها شده است،  تولید شیل اویل همچنان ادامه رشد دارد اما از شدت رشد آن کاسته شده است. 

عربستان سعودی با تکیه بر ظرفیت مازاد عرضه ای که دارد هم در زمان خروج لیبی از بازار، هم در زمان جدی تر شدن تحریم ها بر ضد ایران، عرضه خود را افزایش داد و به 10 میلیون و 250 هزار بشکه در روز رساند. اقدام های عربستان و پیرویِ دیگر کشورهای عرب منطقه از او، سبب شد بازار نفت همواره از بابت تامین عرضه نفت خام خیالش آسوده باشد. درست در همین هنگام واردکنندگان بزرگ نفت خام از جمله آمریکا به مدد قیمت های بالای نفت، به جد و جهد تمام به توسعه فناوری های خود برای تولید شیل اویل مبادرت ورزیده و نفت خام هایی تولید کردند که در آن زمان هزینه های تولید آن70 تا 80 دلار برآورد می شد. به این ترتیب، در چند سال گذشته رشد تولید نفت آمریکا به تنهایی از رشد تقاضای جهانی نفت بیشتر شد و سهم اعضای اوپک را به مخاطره انداخت. سیاستگذاران نفتی آمریکا که پس از تحریم نفتی در دهه 70 میلادی، صدور نفت را ممنوع کرده بودند اینک از بابت تولید چنان آسوده خاطر شده اند که همین هفته گذشته، قانون رفع ممنوعیت صادرات نفت را به تصویب رساندند. تولیدروزانه نفت آمریکا در دو سال گذشته به ترتیب 1200 و 800  هزار بشکه افزایش یافته است اما با روند کنونی قیمت ها انتظار می رود که در سال 2016 تولید روزانه نفت آمریکا بیش از 400 هزار بشکه کاهش یابد. باوجود این، نمی توان به دست برداشتن عربستان از سیاست کنونی اطمینان داشت. 

وزیر نفت عربستان از ابتدا از سقوط قیمت ها و افزایش سهم اوپک در بازار استقبال و ابراز خشنودی کرده و به روشنی نشان داده است که وضعیت کنونی ایران را برای خود فرصتی تاریخی به شمار آورده تا جایگاه اقتصادی و امنیتی خود در منطقه را بالا برده و به عنوان بزرگترین قدرت منطقه عرض اندام کند.  اما، کمتر کسی بر این باور بود که عربستان آمادگی داشته باشد که با قیمت های کمتر از 50 دلار هم بر این سیاست پافشاری کند. هنوز دو هفته از آخرین نشست اوپک نگذشته که قیمت های نفت به مرز 30 دلار رسیده است. تولید روزانه اعضای اوپک 5/1 میلیون بشکه بیش از سهمیه 30 میلیون بشکه ای تعیین شده است. این در حالی است که ایران قرار است با رفع تحریم ها به زودی به بازار باز گردد. با وجود این، تلاش هایی در جریان است که ایران را به بهانه حفظ ثبات قیمت، از افزایش تولید نفت  منصرف سازد. در مقابل، وزیر نفت ایران با صراحت و قاطعیت تمام از آمادگی  ایران برای تولید روزانه 4 میلیون بشکه نفت سخن گفته و از اعضایی که در نبود ایران بر تولید خود افزوده اند خواسته است که به نظام سهمیه بندی بازگردند و سهم و نقش ایران را محترم شمارند. در شرایط منطقی و بدون تنش، انتظار می رود که این درخواست ایران با پاسخ و واکنش مثبت عربستان سعودی همراه باشد. اگر عربستان به هر دلیلی این خواست مشروع ایران را نادیده انگارد و لجوجانه بر سیاست تولید خود پافشاری کنند آنگاه روابط دو کشور وارد مرحله تازه و متفاوتی خواهد شد که روح آن نه همکاری و تعامل بلکه رقابت و تقابل خواهد بود. ضمن اینکه ماهیت همکاری میان اعضای اوپک زیر سوال خواهد رفت. این در حالی است که ایران به هیچ روی علاقه ندارد که پس از ماه ها دیپلماسی سازنده و مداراگرا در عرصه سیاست خارجی  به سیاست تقابل در بازار نفت روی آورد. 

اگر عربستان از  قیمت 30 دلاری کنونی نیز، همچنان راضی باشد و کاهش تولید را ضروری نداند آنگاه طبیعی است که دیگر، هدف آن کشور نه از میدان به در کردن تولید شیل اویل بلکه خدشه وارد ساختن به منافع ملی ایران تعبیر خواهد شد. کشورهایی نظیر لیبی نیز، که تولیدش از 5/1 بشکه در روز به 400 هزار بشکه کاهش یافته و آماده است به زودی با ظرفیت بالاتر، به بازار بازگردد از این اقدام عربستان به شدت ناخرسند هستند. عربستان با پافشاری بر سیاست کنونی، پا در وادی خطرناکی خواهد گذارد. چرا که اگر این اقدامش از سوی کشورهای ذی نفع به عنوان توطئه ای در جهت خدشه زدن به منافع ملی تلقی شود، طبیعی است که از دولت ها انتظار خواهد رفت که برای حفظ منافع ملی خود اقدامی ثمربخش تر از تحرکات صرفا دیپلماتیک انجام  دهند. 

سال هاست که عربستان به قیمت کمتر از 80 دلار حساسیت نشان می داده و  هر بار که قیمت از آن مرز پایین تر آمده از تولید خود کاسته و آن را تا مرز 8 میلیون بشکه در روز پایین آورده است. اما هم اکنون همچنان بر تولید 5/31 میلیون بشکه ای اوپک که از سهمیه تعیین شده نیز 5/1 بیشتر است حمایت می کند. به نظر می رسد که عربستان بنا ندارد که بر تعهدات خود به اوپک و جامعه جهانی پایبند باشد. از قرار معلوم طمع کرده است بخشی از درآمدهای باد آورده ناشی از خروج لیبی و ایران از بازار نفت را صرف تامین منافع سیاسی خود کند. اگر چنین باشد دیگر برایش اهمیت نخواهد داشت که قیمت نفت چه اندازه کاهش یابد. به این ترتیب، اگر ایران و دیگر کشورهای ذی نفع نتوانند مسائل خود با عربستان را در چارچوب همکاری و تعامل حل و فصل کنند آنگاه به جز تقابلی خطرناک چاره ای باقی نخواهد ماند. 

از سوی دیگر واردکنندگان بزرگ نیز، باید به خاطر داشته باشند که کاهش شدید قیمت نفت اگرچه در كوتاه مدت درآمد كشورهاي صادركننده را كاهش مي دهد و اسباب كسري بودجه و مشکلات اقتصادی را به همراه می آورد اما، در درازمدت منافع دنياي مصرف كننده را بسيار عميق تر و شديدتر به خطر خواهد انداخت. با نگاهي به روند افت و خيز قيمت هاي نفت در چند دهه گذشته به روشني مي توان دريافت كه افزايش قيمت نفت روي نمي دهد مگر اين كه چند سال قبل از آن، قيمت نفت چنان پايين بوده باشد كه شركت هاي نفتي از سرمايه گذاري در اين بخش خودداری کرده باشند. از رو آنها نیز نگران منافع درازمدت خواهند بود.

به نقل از هفته نامه صدا