حسین مهری
نقش پست در توسعه کسب و کار
برخلاف بسیاری از تأسیسات تمدن جدید، 'پست' از قدیمی‌ترین نهادهای بشری و اولین سازمان ارتباطی جهان است که برای تأمین یکی از حیاتی‌ترین نیازهای انسان، یعنی برقراری ارتباط، به وجود آمده و روز به روز در لایه‌های زندگی فردی و اجتماعی بشر ریشه دوانده است. همین موضوع سبب شده تا امروزه پست عامل مهمی در امر توسعه جوامع به شمار رود.
برخلاف بسیاری از تأسیسات تمدن جدید، "پست" از قدیمی‌ترین نهادهای بشری و اولین سازمان ارتباطی جهان است که برای تأمین یکی از حیاتی‌ترین نیازهای انسان، یعنی برقراری ارتباط، به وجود آمده و روز به روز در لایه‌های زندگی فردی و اجتماعی بشر ریشه دوانده است.
همین موضوع سبب شده تا امروزه پست عامل مهمی در امر توسعه جوامع به شمار رود. شبکه پستی به عنوان یکی از زیرساختهای مهم کشور، بستری فعال برای بهره‌برداری‌های گوناگون ارتباطی، تجاری، فرهنگی، اطلاع‌رسانی و سیاسی بوده و نقش آن به عنوان عامل واسط در برقراری تعامل و ارتباط بین مردم و نهادهای حکومتی و اجتماعی روز به روز گسترش می‌یابد.
در "دنیای الکترونیکی" هر روز یک مفهوم یا پیشرفت الکترونیکی جدید عرضه می‌شود، اما بی شک یک سوی تأثیر این موج در حال رشد تکنولوژی، اتکاء آن به سیستم‌های :"توزیع فیزیکی" است. اطلاعات از طریق دنیای اینترنت قابل دیجیتالی شدن و انتقال در مسافت‌های طولانی است، اما کالاها باید از طریق سیستم‌های حمل و نقل فیزیکی جابجا شده و در آدرس‌های واقعی، توزیع گردند.
بر این اساس رشد آینده اقتصاد به طور مستقیم وابسته به ظرفیت شبکه‌های توزیع فیزیکی است. مطالعات تجربی از بخش پستی کشورهای درحالت توسعه و در حال گذار، حاکی از آن است که بین توسعه بخش پستی و پیشرفت و توسعه کشورها، رابطه همبستگی وجود دارد. (گویسلن، 2004 : 25)
درکشورهای توسعه یافته نقش پست در جامعه بسیار ملموس و کاملاً حیاتی است. تقریباً همه مردم این کشورها هر روز با ادارات پست سر و کار دارند. طوری که تعامل بین مردم و متصدیان پستی به ایجاد ارتباطات نزدیکی بین آنها منجر شده است. در اقتصاد توسعه یافته دنیا، حضور پست در زندگی اجتماعی آنچنان پررنگ است که "حجم مبادلات پستی" می‌تواند به عنوان معرف میزان تحرک و فعالیت یک جامعه و معیاری برای برآورد میزان رشد و توسعه آن باشد. پست نشان‌دهنده میزان فعالیت‌های صنعتی، تحرک بازرگانی، توسعه اقتصادی و برآوردکننده تولید در بخش خدمات و در عین حال بیانگر عمق و ریشه جریان فعالیت‌های فکری، علمی و فرهنگی یک جامعه است.
مستندات منتشره از سوی بانک جهانی نیز مؤید این نکته است که بین "سرانه مرسولات پستی کشورها با سرانه تولید ناخالص ملی آنها ارتباط وجود دارد". در واقع وجود یک نظام پستی اثربخش به منظور توزیع اطلاعات، ارتقاء و رشد کسب وکارهای کوچک و ارتباط جغرافیایی مردم در نقاط دوردست، حیاتی است. به این ترتیب "پست" به عنوان یک عامل زیربنایی در بسیاری از حوزه‌های زندگی اجتماعی نقشی اساسی ایفا نموده و جزء لاینفک جوامع شده است.
نقش و کارکردهای پست به عنوان یک نهاد ارتباطی در جامعه
درجوامع امروزی نقش پست از نظر ارتباطات، نقشی زیربنایی است. پست درتقسیم کار اجتماعی و اقتصادی نقش حیاتی داشته و کارکرد یا عدم کارکرد صحیح آن می تواند اثرات قابل توجهی را بر همه وجوه زندگی در
یک کشور بجای گذارد. نقش و جایگاه فعالیت های پستی در نظام اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جوامع محرز بوده و مطالعات صورت گرفته زمینه های کارکرد پست در هر بخش را مشخص و تبیین کرده است.
پست در نظام اجتماعی، با توزیع بهینه امکانات پستی در سراسر کشور برای ایجاد بهره‌مندی بر ابراز فرصت‌ها و امکانات ارتباطی در تامین عدالت اجتماعی مؤثر بوده و با تلاش مستمر در جهت توسعه شیوه مکاتبه ازطریق شبکه پستی به جای مراجعه مستقیم افراد به سازمان‌ها و ارگان‌های خدمات دهنده، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و ناکارآمدی و فساد اداری را کاهش داده است.
پست به عنوان یک بنگاه ارائه کننده خدمت باتنوع خدمات، سهولت دسترسی، تعرفه های مناسب، ارتقاءکیفیت خدمات و امنیت پیام‌ها می‌تواند سطح رضایتمندی جامعه را تا حدی زیادی ارتقاء دهد. حضور مطمئن و شناخته شده کارکنان پست در مکان های مسکونی، تجاری و اداری و جلوگیری از تعدد مراجعات افراد به این مکان ها برای ارائه خدمات، تاثیر بسزایی افزایش بهره‌وری ملی و تامین امنیت شهروندان دارد. در واقع پست به عنوان عامل تسهیل کننده ارائه خدمات به شهروندان و تامین کننده رفاه و آسایش آنان عمل کرده و قادر است تا ازطریق برقراری ارتباط مردم با دستگاه های دولتی، مانع مراجعه حضوری افراد و افزایش ترافیک و سفرهای درون شهری شود.
در نظام اقتصادی، پست به عنوان زیرساختی اقتصادی و اجتماعی، شبکه‌ای ارتباطی را برای جابجائی هرگونه مرسوله فراهم کرده و در مناسبات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مشارکت دارد. در کشورهایی که خدمات پستی به نحو شایسته و قابل اطمینان ارائه نمی‌شود، مردم مجبورند از سایر شیوه‌های ارتباطی گران‌تر استفاده کنندکه هزینه سنگین اجرائی و سرمایه‌گذاری را بر اقتصادکشور تحمیل می‌کند. سهم پست در ایجاد اشتغال و نسبتی که از تولید ناخالص داخلی(GDP) به خود اختصاص می‌دهد نیز قابل توجه است. درعین حال که نمی‌توان میزان و حجم سرمایه‌گذاری اقتصادی در این بخش از زیرساختهای اقتصادی را نادیده گرفت. بخشی از خدمات پستی از نوع انحصار طبیعی است، انحصاری که برای صرفه جویی در مقیاس تولید و به دلیل نزولی بودن هزینه متوسط تولید هرکالا یا خدمت در دامنه وسیعی از تولید شکل گرفته است. از این رو، در این بازار هر چقدر میزان بیشتری از تقاضا و ترافیک پستی جامعه جذب شود، هزینه متوسط تولید کاهش می‌یابد و قادر خواهد بود قیمت‌های کمتری از مشتریان دریافت کند.
در نظام فرهنگی، شبکه پستی از طریق ارتقاء کیفیت خدمات، امانتداری، حفظ و حراست و توزیع مرسولات، با جلب اعتماد عمومی، ضمن ارتقای ارزش‌های ملی و مذهبی، سنت‌های حسنه و هنجارهای جامعه را گرامی داشته و از طریق انجام خدمات در زمینه انتقال مرسولات فرهنگی (کتب،نشریات، ...)و نیز چاپ و انتشار تمبر به مناسبت‌های ملی و مذهبی و بزرگداشت مفاخر و مشاهیر، جاذبه‌های طبیعی و میراث فرهنگی، نقش شایان توجهی را ایفا می‌نماید. همچنین با اتخاذ سیاست‌های خاص تعرفه‌ای در زمینه جابجایی مرسولات فرهنگی
هزینه‌های مربوط به آموزش و توسعه فرهنگی جامعه را تقلیل داده و تأثیر مفیدی در ارتقاء فرهنگی جامعه دارد.
یکی از مهمترین کارکردهای پست در هر کشور بهره‌گیری از توانمندی‌ها و قابلیت‌های آن در اداره امور جامعه، بوسیله حکومت‌هاست.
در نظام سیاسی، پست در نقش سازمانی است که دولت‌ها خدمت‌رسانی و تأمین رفاه اجتماعی جامعه را در بستر این سازمان محقق می‌بینند. جایگاه پست در نظام سیاسی در حوزه های "ارتباط دوسویه حکومت – مردم"، "ارتباط دو سویه سازمان‌های غیردولتی – مردم" و ارتباط دو سویه بین‌المللی "حکومت‌ها- مردم" قابل بررسی است. پست با ارائه خدمات نیابتی سازمان‌های دولتی و غیردولتی و ایفای نقش رابطبین واحدهای ارائه کننده خدمات با متقاضیان دریافت این گونه خدمات، علاوه بر ایجاد تسهیلات در دسترسی به خدمات، عموماً موجب کاهش در هزینه‌های مربوط به ارائه‌کنندگان و دریافت‌کنندگان خدمات می‌گردد. این ویژگی و کمک به کاهش هزینه‌های دیگر بخش‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی موجب می‌شود که پست به صورت نامحسوس در افزایش بهره‌وری ملی تأثیر مثبت داشته باشد.
شبکه پست کشور این توانایی را دارد که با ارائه خدمات به بخش‌های دولتی و غیر دولتی به صورت تخصصی هزینه‌های آنها راکاهش داده و از پرداختن سازمان‌ها به فعالیت‌های غیرمرتبط با اهداف سازمانی جلوگیری نماید. همچنین با این اقدام مراجعات مردم به آن ها را کاهش دهد. توسعه فعالیت های پستی اثرات ذیل را در سطح ملی به دنبال دارد :
کاهش هزینه‌های ملی، افزایش بهره‌وری ملی
جلوگیری از دو باره کاری‌ها و تسهیل در امور اداری
تحول در نظام اداری و ایجاد شرایط لازم برای تصمیم‌گیری مدیران اجرایی به جای درگیر شدن با امور جاری
صرفه‌جویی در مصرف زمان و انرژی مراجعه‌کنندگان به سازمان‌های دولتی و غیردولتی
کاهش حجم دولت در حوزه تصدی گری
آزادسازی و صرفه‌جویی در منابع مالی و نیروی انسانی دولت
کاهش سفرهای شهری و برون‌شهری و حفظ محیط زیست (بهره‌وری‌سبز)
توانمندی‌های شبکه پستی در توسعه کسب و کار
پست بی شک گسترده ترین و حرفه‌ای ترین شبکه ارتباطات فیزیکی در کشور است که با شبکه توزیع بی‌بدیل خود تا پایین‌ترین لایه‌های کشور در نقاط روستایی نفوذ و گسترش دارد. این شبکه همچنین از طریق ارتباط و تعامل مستمر با کشورهای عضو اتحادیه پستی جهانی، به عنوان بخشی از شبکه پستی جهانی، امکان ارائه خدمات متقابل در سطح جهان را فراهم می‌آورد. شبکه پستی خدمات متنوعی را به آحاد جامعه عرضه
می‌نماید. امروزه متناسب با تغییر سبک زندگی مردم و ارزشمندتر شدن زمان، همچنین تغییر در مناسبات بازار و ظهور و حضور فناوری‌های نوین، امکان طراحی و ارائه خدمات نوین پستی فراهم آمده است که طبعاً توان این شبکه را برای برآورده نمودن و مرتفع کردن نیازهای بیشتری از جامعه افزایش می‌دهد.
شبکه پستی در راستای توسعه خدمات خود و برای تأمین شرایط مناسب در پاسخ به این نیازها اقدامات گسترده‌ای در خصوص بهره‌برداری از فناوری‌های نوین و راه‌اندازی شبکه‌های کاری فیزیکی و مجازی انجام داده است. پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی، فرصت‌های بزرگی برای توسعه و گسترش خدمات پستی فراهم نموده است. ادغام شبکه پستی و شبکه های دیجیتالی با رویکرد هم افزایی، از جمله این فرصت هاست. ترکیب نقاط قوت خدمات سنتی پست با انعطاف پذیری و سرعت رسانه های الکترونیکی توانسته است دامنه جدیدی از خدمات را برای کشف نیازهای مشتریان در خدمات ارتباطی با ارزش افزوده بالا توسعه دهد. خدماتی مثل ادغام هم افزایانه خدمات خرده فروشی و شبکه های توزیع، خصوصاً در حوزهکسب و کار الکترونیکی توسط پست در حال توسعه است و قطعاً خدمات متعدد و متنوعی در آینده اضافه خواهد شد.
زیرساختهای قوی پست می‌توانند رشد اقتصادی جدیدی را در کشور پشتیبانی نمایند. به عنوان مثال از طریق تدارک خدمات پست مالی گسترده، می‌توان فرآیند پرداخت‌هایی را که اغلب مانعی برای سرعت و قابلیت اعتماد سیستم هستند، تسهیل نمود. از طریق شبکه توزیع حساب‌های جاری و پرداخت مستقیم در بازار خرده فروشی پست، زیرساخت پستی یک کانال پرداختی در دسترس و ایمن برای فعالیت‌های مرتبط با تجارت الکترونیک فراهم می‌نماید.
از خدمات پستی به عنوان یک شخص ثالث معتبر برای بیمه مبادلات کالاها و پرداخت‌هایی که بین فروشندگان و خریداران با سرعت، امنیت و اعتماد صورت می‌گیرد، استفاده می شود و سرانجام بخش پست از طریق شبکه‌های خرده فروشی گسترده خود قادر است تا نقاط دسترسی فیزیکی بسیاری در دنیای مجازی اینترنت برای مشتریان بالقوه‌ای که از حوزه‌های دیگر تجارت محروم شده‌اند فراهم نماید.
امروزه پست در دنیا با گسترش فعالیت‌های تجاری، یک انشعاب جدید در رشد کلی اقتصاد و توسعه پایدار ایجاد نموده است. همچنین ادارات پست از طریق گره‌های اینترنتی برای جستجو، خرید و دریافت اجناس، تجارت الکترونیک را توسعه داده‌اند. بنابراین طرز تلقی جدید، از کارکردهای نوین شبکه ارتباطی پست در حال ظهور است و پتانسیل توسعه در این نقش جدید، فرصتی مناسب و نامحدود برای تقویت روابط متقابل بین ارتباطات فیزیکی و دیجیتالی فراهم آورده است.
پست اکنون با شناخت موقعیت خود، در تعامل با سه جریان عمده اقتصادی به نام‌های اطلاعات، کالاها و پولمی باشد. خدمات پستی از طریق طرح ریزی راه حل های یکپارچه برای مدیریت اینجریان ها، نقش عمده ای در اقتصاد جدید ایفا می نمایند.
از سوی دیگر بررسی کلی حوزه کسب و کار و بنگاه‌های اقتصادی، حاکی از آن است که خدمات پستی درکانون سه بازار عمده قرار دارند. در واقع گستره فعالیت پست و خدمات آن در سه بخش اصلی از کسب و کار، زمینه فعالیت دارند. این سه بخش شامل«بازارخدمات ارتباطی»، «بازارخدمات تبلیغاتی»و «بازارخدمات حمل ونقل فیزیکی و پشتیبانی»می‌باشند
هر چند ظهور و گسترش فناوری اطلاعات، قواعد حاکم بر خدمات ارتباطی را در عصر حاضر دگرگون و نقش خدمات سنتی پست را در این بازار کمرنگ نموده، اما پست با شبکه گسترده و فراگیر خود به عنوان یک پیمانکار مکمل و مؤثر در عرصه کسب وکار، جایگاه ویژه‌ای در بازار خدمات ارتباطی پیدا کرده است. در واقع فناوری‌های نوین فرصت ایجاد بازارها و ترافیک‌های جدیدی را برای پست فراهم کرده است.
پست در بازار خدمات تبلیغاتی با ارائه سرویس‌هایی متنوع به عنوان تسهیل کننده تبلیغات مستقیم درآمده است. به جرأت می توان گفت پست به صورت یک ابزار نیرومند برای تبلیغ کالاها و محصولات سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی عصر حاضر به شمار می‌رود. توان فیزیکی پست، زمینه حضور این صنعت در بازار خدمات حمل و نقل فیزیکی و پشتیبانی را نیز فراهم نموده است.
خدمات حمل و نقل کالا و اجناس، امروزه در قالب یک صنعت تجاری کامل در آمده است. شرکتهای پستی بزرگ دولتی و خصوصی در کشورهای توسعه یافته با شناسایی نیازهای مختلف مشتریان دست به ایجاد خدمات متنوعی زده‌اند. با گسترش فناوری اطلاعات و سهولت ارتباطات در مناطق مختلف دنیا، صنعت پست نیز دچارتحولات اساسی شده است. اگرچه در بسیاری از کشورهای صنعتی تنها با در اختیار داشتن یک دستگاه رایانه همراه و یک تلفن همراه می‌توان کسب و کاری سودآور به کار انداخت، اما حمل‌ونقل کالاهای فیزیکی تنها ازطریق یک سیستم حمل و نقل اثربخش می‌تواند موفق باشد. این سیستم با پیشینه تاریخی چند هزار ساله و جهانی، در ارگانی به نام "پست" تعریف شده است.
با توجه به مباحثی که در بحث زنجیره ارزش حوزه کسب و کار مطرح گردید و ظرفیت ها و توانمندی های تشریح شده در بخش پست، عملاً شرکت پست جمهوری اسلامی ایران با توانمندسازی خود در سنوات اخیر، خصوصاً در بخش توسعه خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات، امکان ایفای نقش مؤثر در زنجیره ارزش اغلب بخش‌های اقتصادی را دارد و می‌تواند در حوزه کسب و کارهای کوچک رونقی اساسی بوجود آورد.
یکی از مهمترین مزیت های پست کشور به دلیل شبکه گسترده آن، امکان فعالیت در نقاط کم برخوردار و روستاهاست. حضور نماینده پست در دفاتر ICT روستایی فرصت گرانقدری است که می تواند با مدیریت و ارائه خدمات پستی بصورت یکپارچه، ثمرات و نتایج بسیاری، بویژه در توسعه اقتصاد روستایی و عشایری به همراه داشته باشد.علاوه بر فعالیت هایی که هم اکنون پست برای سازمان های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... کشور حوزه کسب و کارهای بیمه، گردشگری، بهداشت و درمان (دارو، آزمایش های بالینی و ...)، محصولات هنری و فرهنگی و همچنین کسب و کارهای مختلف در مناطق روستایی،موقعیت مناسب برای حضور پست و کمک به توسعه و ایجاد ارزش افزوده برای فعالیت‌های آنها، را دارا هستند.
علاوه بر فعالیت‌ها و خدمات سنتی پست و فعالیت‌هایی که پست در حوزه‌های مختلف بازار انجام می‌دهد، خدمات نوین پست را می‌توان در سه بخش زیر طبقه‌بندی نمود :
خدمات اطلاع رسانی و تبلیغات هدفمند
در "بازار تبلیغات" و بخش بازاریابی و اطلاع رسانی، پست با ابزارهای کارآمد و هدفمند که به دلیل هزینه های بسیار پایین نسبت به دیگر رسانه‌های تبلیغاتی و همچنین در اختیار داشتن بانک اطلاعاتی کدپستی، دارای مزیت رقابتی است.
خدمات لجستیکی و توزیع
در "بازار حمل و نقل، توزیع و لجستیک"،پست با دو ابزار شبکه خطوط پستی و شبکه منحصر به فرد توزیع خود، به صورت سنتی اصلی‌ترین و گسترده‌ترین شبکه ارتباطات فیزیکی را در اختیار دارد. علاوه بر این در سال‌های اخیر روند رو به رشد بهره‌برداری از امکانات و ابزارهای فناوری اطلاعات در زیرساخت‌ها و فرآیندهای عملیاتی، از سویی کیفیت و کارایی شبکه‌های سنتی را به شدت افزایش داده است، به عنوان مثال استفاده سیستم بارکد و RFID برای رهگیری مرسولات و کیسه‌های پستی، دستگاه‌های PDA برای توزیع، سیستم GPS برای کنترل ناوگان حمل و نقل و ... در بهبود کیفیت و ارتقای بهره وری این حوزه نقش مهمی داشته‌اند. از سوی دیگر سرویس‌های جدیدی در این بخش طراحی، راه اندازی و پیاده سازی شده است که عملاً شرایط جدیدی را برای حضور پست در کسب و کارهای جدید بوجود می آورد.
خدمات ارتباطی
در "بازارارتباطات"،پست نقش‌های سنتی و شناخته شده خود در سطح داخله و بین‌المللی را در دو بخش "پستنامه‌ها" و "امانات" انجام می‌دهد. اگر چه به دلیل ظهور آلترناتیوهای جدید، حجم مبادلات پستنامه‌ها متناسب با رشد اقتصاد، افزایش ندارد، اما آمارها نشان می‌دهند که این بخش کماکان دارای رشد بوده و محتوای پستنامه‌ها به سمت اسناد و مدارک تغییر کرده است. همچنان که اشاره شد بهره‌گیری از فناوری در ارائه خدمات پستی عملاً موجب ارتقاء قابلیت‌های خدمات شده است. ارائه خدمات دوسویه، رهگیری مرسولات، امضای الکترونیکی، باجه معطله الکترونیکی و ... در همین راستا صورت گرفته است.
جمع بندی و نتیجه گیری
پست گسترده‌ترین شبکه ارتباطات فیزیکی کشور است که به سبب ماهیت ذاتی و ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی که دارد، می‌تواند در همه حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه ایفای نقش نموده و اثرگذاری مثبتی در شاخص های کلان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور داشته و در زمینه افزایش سطح رفاه عمومی و بهره وری ملی کارگشا باشد.
یکی از مهمترین کارکردهایی شرکت پست نقش و اثری است که می‌تواند در زنجیره ارزش دیگر کسب و کارها و همچنین توسعه اقتصاد و اشتغال داشته باشد. تحلیل‌های صورت گرفته نشان می دهد که میزان این اثرگذاری قابل توجه بوده و هنوز ظرفیت های زیادی برای اثربخشی بهتر آن وجود دارد.
نکته حائز اهمیت توجه به شرایط فعلی حاکم بر فعالین بخش پست کشور است. از آنجا که بر اساس مصوبات قانونی موجود، فعالیت‌های پستی انحصاری تلقی می شود، اما در عمل سهم اصلی بازار ارتباطات پستی، خصوصاً در حوزه فعالیت‌های دارای ارزش افزوده، توسط فعالین بخش خصوصی انجام می‌شود که متأسفانه فاقد چارچوب‌های قانونی مدون و نظارت و کنترل لازم هستند و خدمات ارائه شده توسط آنها به صورت جزیره‌ای و سود محور انجام می‌شود، به نظر می‌رسد ساماندهی بخش پست و انجام فعالیت‌ها بر اساس الگوهای نظام‌مند و فرآیندمحور که در آن هزینه تمام شده و بهره وری مدنظر باشد، قطعاً می تواند کارآمدی بخش پست کشور را در ارتقای سطح بهره وری ملی و کمک به توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتر نماید.
*رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل شرکت پست جمهوری اسلامی ایران
