بانوی اول یا دیپلماسی همسران مقامات، از هاشمی و خاتمی تا احمدی نژاد

خبراقتصادی: اعظم‏ السادات فراحی، همسر محمود احمدی‏ نژاد، در  سال 1387 در چارچوب برنامه‏ هاي تبليغاتي همسرش طي نامه‏ ای ديپلماتيك به همسر پادشاه مصر، سوزان مبارک، تلویحاً به آسیه، همسر شایسته و صالح فرعون، اشاره کرده و آورده بود: «از سرکار عالی انتظار دارم هر چه توان دارید در کمک به مردم غزه به کار ببندید و آنها را از ظلم مضاعفی که به آنان می‌شود نجات دهید تا نام شما در ردیف زنان شایسته و صالح قرار گیرد». پيش از آن اما زهره صادقي، همسر سيدمحمد خاتمي، رئيس ‏جمهور سابق، در نامه‏ ای ديپلماتيك به همسر پادشاه قطر درباره فجايع رژيم صهيونيستي در غزه هشدار داده بود.



ارسال مقارن این نامه‏ ها را می‏توان آغاز «دیپلماسی همسران مقامات» بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دانست. حضور میشل اوباما همسر باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در ستاد انتخاباتی وی، استقبال امینه اردوغان همسر رجب طیب اردوغان نخست‏وزیر ترکیه از ملکه انگلیس طی سفرش به ترکیه و... نمونه‏هایی از حضور همسران سیاست‌مداران به عنوان «بانوی اول» در عرصه سیاست‏اند. در جمهوری اسلامی ایران نیز حضور سیاسی زنان در کنار همسرانشان به مرور و با افت و خیزهای زیادی همراه بوده است. این حضور برای اولین بار در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی کلید خورد و پس از آن در دوره ریاست جمهوری خاتمی و احمدی‏نژاد نیز ادامه یافت.



پلان اول: عفت مرعشی

در دولت اول‌ هاشمی رفسنجانی، برای برقراری ارتباط به‏روز و کامل با دیگر کشورها،  عفت مرعشی همسر اکبر هاشمي رفسنجانی، نخستین بانوی اول جمهوری اسلامی بود که پس از انقلاب عنان کار‌ها و آداب این عنوان تشریفاتی را برعهده گرفت.



 برگزاری جلسات، نشست‌ها و میهمانی‌ها با همسران وزرا و مدیران ارشد اجرایی کشور از دیگر اقداماتی بود که عفت مرعشی برای هماهنگ‌تر کردن کابینه انجام داد. در كنار اين فعاليت‏ها نبايد از برپايي میهماني‏هاي خانگي بين زنان مقامات و گپ و گفت‏هاي آنان و شركت‏شان در سفرهاي داخلي و خارجي به همراه مقامات يا مستقل از آنان و تأثير آن بر روند تصميم‏سازي مقامات غافل بود.





پلان دوم: زهره صادقی

زهره صادقی، همسر سیدمحمد خاتمی، در سال 1376 با شروع ریاست‏ جمهوری همسرش عازم پاستور شد و هشت سال تمام ناظر بر امور و تصمیم‌گیری‌های حوزه زنان و خانواده بود. وی در مدت اقامت در پاستور همواره در استقبال از میهمانان خارجی خاتمی در کنار او بود و به رسم ادب از همسران آنها استقبال می‌کرد، اما تا زمانی که از او دعوت نمی‌شد در سفرهای خارجی، رئیس‌جمهور را همراهی نمی‌کرد. بیشترین انرژی وی صرف برنامه‌ها و اهداف اجلاس بین‌المللی توسعه زنان روستایی می‏شد و در امور عام‌المنفعه و خیریه و رسيدگي به مسائل حوزه زنان مشاركت مي‏كرد.

زهره صادقی در طول زمان فعالیتش بنیاد خیریه «مه‌آفرید فردا» را که عزمش امدادرسانی و توانبخشی بود تأسیس کرد و تا امروز هم در آن فعالیت مي‏كند. وی در 11 اسفند 1383، به دعوت زینت کرزای همسر رئیس‏جمهور افغانستان به کابل سفر کرد. در 25 خرداد  1385، «مؤسسه خیریه به‏آفرین»  زیر نظر وی بازارچه‏ای خیریه را برای کمک به ادامه تحصيل دانش‏آموزان دختر محروم مقطع راهنمایی و دبیرستان ایجاد کرد. فعالیت‏های همسر سیدمحمد خاتمی پس از اتمام دوره ریاست جمهوری شوهرش نیز ادامه یافت. وی كه از خويشاوندان امام خميني(ره) است و نيز وابستگي نسبي با بيت امام موسي صدر دارد، در 15 دی 1387، در نامه‏ای ديپلماتيك به همسر پادشاه قطر درباره فجايع رژيم صهيونيستي در غزه تأکيد ‌‏کرد‌‏: «امروز همه بايد عليه جنايات غزه فرياد بزنيم و مظلوميت اين ملت را به گوش جهانيان برسانيم.»



پلان سوم: اعظم‏السادات فراحی

اعظم فراحی همسر رئیس‏ جمهور کنونی ایران، محمود احمدی‏ نژاد، نیز به مرور به عرصه پرتلاطم سیاست پا گذاشت. از روزي كه تنور انتخابات داغ شد و كانديداهاي رياست جمهوري، همسران خود را براي به دست آوردن رأي زنان كشور همراه با خود وارد صحنه سياست كردند، آشكار شد كه اين آداب از فرنگ آمده نمي‏تواند در حد تشريفات باقي بماند و آرام‏آرام جاي پاي خود را محکم خواهد كرد. فراحي اکنون در دفتر ریاست ‌جمهوري مشغول به کار است و هم او، اولین همسر رئیس‌جمهوری است که نمایندگی رئیس دولت را در «مرکز امور زنان» برعهده گرفته است. با ورود او به مرکز امور زنان آیین‌نامه این مرکز تغییر کرد و تعداد نمایندگان رئیس‌جمهور در این مرکز افزایش یافت. در آغاز ریاست جمهوری محمود احمدی‏نژاد نامی از اعظم‏السادات فراحی بر زبان‏ها نبود، ولی تیر ماه 87 آغاز حضور وی در عرصه سیاست شد.


وی در اولین سفر سیاسی خود به همراه همسرش به خاک ترکیه گام نهاد که این سفر بازتابی جالب در فضای بین‏المللی داشت و روزنامه حریت ترکیه نوشت: «کسی نیست که محمود احمدی‏نژاد رئیس‏جمهور ایران را نشناسد، اما برای اولین بار احمدی‏نژاد به همراه همسرش دیده شد». وی در اسفند همان سال به همراه همسرش به کشور آفریقایی کومور سفر کرد. سال 88 سالی پرفراز و نشیب برای احمدی‏نژاد بود؛ از انتخاب مجدد وی به عنوان رئیس‏جمهور تا اتفاقات بعد از انتخابات، اما فراحی در این برهه از دور نظاره‏گر ماجرا بود و تا آبان که برای شرکت در کنفرانس امنیت غذایی به ایتالیا سفر کرد، از صحنه سیاست دور بود و سپس در آذر 88 سفرهای استانی همسر احمدی‏نژاد به همراه رئیس‏جمهور شروع شد و در اولین سفر استانی خود به اصفهان رفت. وی در جمع مشاوران امور بانوان دستگاه‏ها و ادارات استان اصفهان درباره حقوق زن سخنرانی کرد. در دی ماه همان سال از مدارس محروم شیراز دیدار کرد و از دانش‏آموزان و فرهنگیان خواست تا هر گونه پیامی که می‏خواهند به رئیس‏جمهور بدهند به صورت مکتوب در اختیار او قرار دهند تا آنها را به رئیس‏جمهور برساند.
فراحي در ادامه سایت «مطالبات زنان از غرب» را راه‏اندازي كرد و در نخستین همایش بانوان اول کشورهای جهان كه در مالزی برگزار شد به این کشور سفر کرد. در آذر 1389 به همراه هيأت دولت به استان مازندران رفت و پس از ديدار دو روزه با خانواده‌هاي شهدا، ‌جانبازان، محرومان و شيرخوارگاه شكوفه‌هاي ساري در جمع مشاوران زن دستگاه‌هاي اجرايي استان حضور يافت. در اردیبهشت سال 91 اعظم فراحی یکی از 10 زن خبرساز ایران در همایش ملی «بانوی وفا» شناخته شد. روزهای برگزاری اجلاس سران عدم‎‏تعهد، شهریور 1391 یکی از پرکارترین دوره‏های بانوی اول ایران بود. وی با زنان و دختران رؤسای جمهور کشورهای مختلف مثل سودان و نپال دیدار و به همراه تعدادی از همسران سران کشورهای شرکت‏کننده در این اجلاس از نمایشگاه‌های صنایع دستی برج میلاد دیدار کرده و آنها را به ضیافت شام در تالار آینه وزارت امور خارجه دعوت کرد. در مهرماه نیز به همراه همسر و فرزندش برای شرکت در شصت و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرد.
جبر زمانه و نياز فزاينده اجتماعي و انتظارات زنان، مقامات جمهوري اسلامي را رفته‏رفته به عرف ديپلماتيك نزديك مي‏كند، ولي نبايد از نظر پنهان بماند كه تهور و شجاعت و نوانديشي شخصيت‏هاي روحاني و ديني همچون هاشمي رفسنجاني و سيدمحمد خاتمي براي آوردن همسرانشان به عرصه‏هاي اجتماعي- فرهنگي و سياسي مثال‏زدني است؛ چه در عرف خانواده‏هاي روحاني هنوز كه هنوز است مشاهده همسران روحانيان نسل پيشين در کنار شوهرانشان شگفت‏آور است و شايد هضم آن براي سنتي‏هاي دوآتشه دشوار باشد.

 
بايد منتظر بود و در خرداد 1392 كه پلان چهارم دیپلماسی بانوان مقامات با مشخص شدن ساکن بعدی پاستور کلید می‏خورد، دید كه بانوي اول ايران يا همان «فرست ليدي» چه مي‏كند؟ آیا دیپلماسی بانوان به روند رو به رشد خود با حضور بانوی اول بعدی ادامه می‏دهد؟

سيدمحمد صحفي
معاون وزير ارشاددر دولت خاتمي

گردآوري اطلاعات: مهشيد مظلوم

منبع: ماهنامه مدیریت ارتباطات