رشد اقتصادی 1400 حاصل از نفت و خدمات و واردات بود، رشد کشاورزی، صنایع و معادن و سرمایه گذاری همچنان منفی یا اندک است / رشد اقتصادی 4.4 درصدی با وجود رشد صفر سرمایه گذاری و منفی بخش کشاورزی + گزارش سال 1400

خبراقتصادی  - محسن شمشیری

رشد اقتصادی کشور (به قیمت های ثابت سال 1395) در سال 1400 به 4.4 درصد رسید. تحقق رشد اقتصادی 4.4 درصدی در سال 1400 در امتداد رشد اقتصادی 4.1 درصدی سال‌1399، حکایت از روند رو به بهبود مجموعه فعالیت‌های اقتصادی در کشور به خصوص صنایع و شرکت های بزرگ نفتی، پتروشیمی و برخی صنایع معدنی دارد  و بعد از یک دهه رشد اقتصادی نزدیک به صفر و 5 سال رشد منفی اقتصادی در دوران تحریم، در سال های 99 و 1400 رشد اقتصادی بهبودی نسبی دارد اما به عقیده کارشناسان اقتصادی تولید سرانه و درآمد سرانه ملی هنوز با سال های قبل از تحریم فاصله دارد و قدرت خرید مردم و رشد مصرف بخش خصوصی حداقل در 5 سال منفی بوده و رشد سرمایه گذاری نیز برای 6 سال منفی شده است.

با وجود رشد اقتصادی که مثبت و حاصل از رشد نفت، واردات و خدمات بوده است رشد بخش های کشاورزی منفی، صنایع و معادن اندک، رشد سرمایه گذاری صفر ، رشد سرمایه گذاری در بخش ساختمان منفی، رشد مصرف بخش خصوصی یا قدرت خرید مردم اندک بوده است. لذا این رشد را باید حاصل خروج اقتصاد از شرایط کرونایی و همچنین افزایش فروش نفت و صادرات پتروشیمی و محصولات دیگر متاثر از انرژی ارزان و گران شدن دلار ارزیابی کرد.

 بر اساس محاسبات مقدماتي اداره حساب‌هاي اقتصادي اين بانک، توليد ناخالص داخلي به قيمت پايه (و به قيمت‌هاي ثابت سال 1395) در سه ماهه چهارم سال 1400 به رقم 3417 هزار ميليارد ريال رسيد که نسبت به سه ماهه چهارم سال 1399، رشد 5.7 درصدي را نشان مي‌دهد. همچنين رشد اقتصادي بدون نفت طي دوره مذکور معادل 6.3 درصد بود که حکایت از محوریت بخش‌های اقتصادی غیر نفتی در تحقق رشد اقتصادی سه ماهه چهارم سال 1400 دارد. اما لازم به توضیح است که تعدادی از بخش های غیر نفتی مانند صادرات پتروشیمی و میعانات گازی و فولاد و صنایع معدنی به دلیل وابستگی به خوراک گاز و نفتا و نفت و سوخت ارزان، عملا وابسته به نفت هستند و نباید در اندازه گیری اقتصاد غیر نفتی، مصرف روزانه 1.6 میلیون بشکه نفت و همچنین مصرف  روزانه بیش از 500 میلیون متر مکعب گاز را فراموش کرد. زیرا این انرژی و سوخت ارزان موتور محرک بخش هایی است که غیر نفتی نامیده می شوند. براین اساس باید توجه داشت که آنچه در سال های اخیر اقتصاد ایران را با رشد مثبت و درآمد ارزی مواجه کرده، عملا وابسته به تولید و صادرات پتروشیمی، شرکت های صنایع معدنی بوده که غیر مستقیم و مستقیم به نفت وابسته هستند.

گزارش سال 1400 رشد بخش های اقتصادی و شاخص های کلان. کلیک کنید فایل پی دی اف

برآورد حاصل از تولید ناخالص داخلی برحسب اقلام هزینه نهایی در سه ماهه چهارم سال 1400 نشان می‌دهد، "هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی"، "هزینه‌های مصرف نهایی بخش دولتی" و "تشکیل سرمایه ثابت ناخالص" به قیمت‌های ثابت سال 1395 به ترتیب از نرخ‌های رشد 7.2، 16.3 و 14.4 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن برخوردار بوده‌اند.

 به لحاظ وضعیت سرمایه‌گذاری نیز در سه ماهه چهارم سال 1400 "تشکیل سرمایه ثابت ناخالص" از نرخ‌رشد 14.4 درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن برخوردار شد که این میزان رشد حاصل عملکرد رشد مثبت تشکیل سرمایه در هر دو بخش "ماشین آلات" و "ساختمان" به ترتیب معادل 15.1 و 13.5 درصد می‌باشد.

این نکته نشان می دهد که خروج اقتصاد از وضعیت شیوع کرونا، اثر فوری بر رشد سرمایه گذاری ها داشته و بهبود درآمد ارزی حاصل از نفت و پتروشیمی ها روی سرمایه گذاری اثر گذار بوده است. ضمن آنکه سال ها رشد منفی سرمایه گذاری، ظرفیت و سطح سرمایه گذاری ها را به شدت کاهش داده بود و اکنون با اندکی سرمایه گذاری، می توانیم شاهد رشدهای بالا درسرمایه گذاری باشیم.

در مجموع عملکرد توليد ناخالص داخلي کشور در سال 1400 "با احتساب نفت" و "بدون احتساب نفت" به قيمت‌هاي ثابت سال 1395 به ترتيب به 14571 و 13415 هزار ميليارد ريال رسيد که نسبت به سال قبل از آن به ترتيب با افزايش 4.4 و 3.9 درصدي همراه بوده است. تحقق رشد اقتصادی 4.4 درصدی در سال 1400 در امتداد رشد اقتصادی 4.1 درصدی سال‌1399، حکایت از روند رو به بهبود فعالیت‌های اقتصادی در کشور به رغم تداوم تحریم‌های اقتصادی دارد.

 در سمت تقاضاي اقتصاد و براساس برآوردهای اوليه ای کـه در خصـوص اقـلام هزينـه ای اقتصـاد همچون مخارج مصرف نهائی خصوصی، مخارج مصرف نهائی بخش دولتی، تشکيل سرمايه ثابت ناخالص و صـادرات و واردات در سال١٤٠٠به عمل آمده اسـت، رشـد اقـلام هزينـه ای فـوق الـذکر بـه ترتيـب 3.9، 8.3، 0، 5.2، 24.1 درصد نسبت به سال قبل می باشند. در مجموع رشد هزينه ناخالص داخلي به قيمت بازار در سال١٤٠٠ نسبت به سال قبـل 4.7 درصد افزايش يافته است.

 رشد بخش های اقتصادی

رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی در سال 1400 معادل 2.6- درصد، گروه نفت 10.1 درصد، صنایع و معادن 1.1 درصد و خدمات 6.5 درصد بوده است و این موضوع نشان می دهد که عامل اصلی رشد اقتصادی نفت و خدمات است که معمولا خدمات نیز وابسته به نفت و واردات و صادرات است. در نتیجه باید گفت که هنوز بخش های تولیدی از جمله کشاورزی و صنایع و معادن از رشد مناسب برخوردار نیستند.

مصرف بخش خصوصی 3.9 درصدی و مصرف بخش دولتی 8.3 درصدی و سرمایه ثابت ناخالص 0 درصدی نشان می دهد که همچنان سرمایه گذاری وضعیت خوبی ندارد و قدرت خرید مردم به خاطر رشدهای منفی سال های قبل، اکنون با رشد کمی برخوردار است.

رشد صادرات 5.2 دصدی و رشد واردات 24.1 درصدی نشان دهنده بهبود نسبی صادرات و واردات است که نشانه اثر رشد نرخ ارز بر صادرات است و واردات به خاطر فروش نفت بیشتر افزایش داشته وبخش خدمات مرتبط با واردات نیز رشد خوبی داشته است.  هزینه ناخالص به قیمت بازار نیز رشد 4.7 درصدی داشته است.

استخراج معدن در سال 99 با 14.4 درصد و در بهار و زمستان 1400 رشد مثبت داشته است اما در تابستان و پاییز 1400 رشد منفی داشته است و در مجموع در کل سال 1400 رشد منفی 0.4- درصد داشته است.

بخش صنعت نیز در تابستان 1.9- درصد رشد منفی داشته اما در بهار و پاییز و زمستان رشد مثبت داشته است.

آب و برق و گاز نیز در سال 99 و چهار فصل 1400 رشد مثبت داشته است. آبرسانی و فاضلاب و تصفیه نیز در هر چهار فصل

رشد مثبت داشته است. بخش ساختمان نیز در سه فصل بهار و تابستان و پاییز رشد منفی و در زمستان رشد مثبت داشته است.

گروه خدمات در هر چهار فصل رشد مثبت داشته است.

رشد تولید ناخالص داخلی در سال 99 و هر چهار فصل سال 1400 رشد مثبت داشته است. تولید ناخالص بدون نفت نیز در سال 99 و چهار فصل 1400 رشد مثبت داشته است.

رشد مصرف بخش خصوصی در سال 99 با 0.5 درصد و در چهار فصل 1400 به ترتیب با 1.3، 2.8، 4.5 و 7.2 درصدی رشد اندک اما مثبت داشته است که به خاطر رشد شدید قیمت ها در سال 1401 و قیمت ارز و تورم بالا، در حال حاضر تحت فشار معیشتی است و قدرت خرید خانوارها با این شرایط روبه کاهش است.

تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سال 99 با عدد 3.2 درصد و در چهار فصل 1400 به ترتیب 2.3- درصد، 9.6- درصد، 2.6- درصد و 14.4 درصد و در مجموع با عدد صفر برای کل سال 1400 مواجه بوده است که نشان می دهد به دنبال افزایش فروش نفت و درآمد ارزی و گشایش نسبی در فضای بعد از کرونا، سرمایه گذاری در فصل زمستان 1400 با رشدمثبت مواجه بوده اما در سه فصل قبل با رشد منفی همراه بوده است.

سرمایه گذاری در ماشین آلات در سال 99 و تمام چهار فصل 1400 با رشد مثبت مواجه بوده است. اما ساختمان در سال 99 و فصل زمستان با رشد مثبت مواجه بوده و در سه فصل بهار و تابستان و پاییز رشد منفی داشته است و در کل سال 1400 رشد منفی 7.1- درصد مواجه بوده است. به عبارت دیگر، بخش ساختمان همچنان در شرایط رکودی قرار دارد.

مولفه‌های رشد اقتصادی در سه ماهه چهارم سال 1400

بررسی عملکرد رشد اقتصادی بر حسب گروه فعالیت‌های اقتصادی نشان می‌دهد، رشد عملکرد توليد ناخالص داخلي در سه ماهه چهارم سال 1400 حاصل تحقق رشد مثبت ارزش افزوده گروه‌هاي "خدمات"، "صنايع و معادن" و "نفت و گاز" به ترتيب معادل 7، 5 و 0.2 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن می‌باشد. با این حال، گروه‌"کشاورزي، جنگلداری و ماهیگیری" طي همين مدت با کاهش عملکردي معادل 3.4 درصد مواجه بوده است.

 رشد قابل ملاحظه 7 درصدی گروه خدمات در سه ماهه چهارم سال 1400 عمدتاً در نتیجه بهبود عملکرد ارزش افزوده بخش‌های "اداره عمومي، دفاع و تامين اجتماعي"،"آموزش"، "عمده فروشي، خرده فروشي و تعمير وسايل نقليه موتوري"، "بهداشت و مددکاري اجتماعي" و "فعالیت‌های مالی و بیمه" به ترتیب با سهم 1،  0.8، 0.6، 0.5 و 0.4 واحد درصد از رشد 5.7 درصدی تولید ناخالص داخلی بوده است. در گروه صنایع و معادن نیز ارزش افزوده تمامی بخش‌های پنجگانه این گروه شامل "ساختمان"، "صنعت"، "آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت‌های تصفیه" و "تامین برق، گاز، بخار و تهویه هوا" و "استخراج معدن" در سه ماهه چهارم سال 1400 به ترتیب با افزایش عملکرد 11.9، 4.1، 3.7، 1.6 و 1.5 درصدی نسبت به سه ماهه چهارم سال 1399 همراه بودند.

 مولفه‌های رشد اقتصادی در سال 1400

بررسی عملکرد رشد اقتصادی بر حسب گروه فعالیت‌های اقتصادی در سال 1400 نشان می‌دهد، رشد ارزش افزوده گروه‌هاي "خدمات"، "نفت و گاز"، "صنايع و معادن" و "کشاورزي" در اين سال به ترتيب معادل 6.5، 10.1، 1.1و 2.6‏‏‏‏- درصد بود که به ترتیب از سهمي معادل 3.6، 0.8، 0.3، و 0.3‏‏‏‏- واحد درصد در رشد اقتصادي سال 1400 برخوردار بوده‌اند. رشد 6.5 درصدي ارزش افزوده گروه "خدمات" در سال 1400 عمدتاً متاثر از تحولات بخش‌هاي "اداره عمومي، دفاع و تامين اجتماعي"،"حمل و نقل و انبارداري"، "اطلاعات و ارتباطات"، "بهداشت و مددکاري اجتماعي"، "آموزش" و "عمده فروشي، خرده فروشي و تعمير وسايل نقليه موتوري" به ترتيب با سهم 0.8، 0.6، 0.5، 0.5، 0.4 و 0.4 واحد درصد از رشد توليد ناخالص داخلي بوده است. همچنین در این سال بخش‌های خدماتی از جمله "فعالیت‌های مربوط به تامین جا و غذا"، "فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی" و "هنر، سرگرمی، تفریح، ورزش و ساير فعاليت‌های خدماتی" از بهبود قابل ملاحظه عملکرد ارزش افزوده به ترتیب معادل 28.2، 15.8و 14.6 درصد نسبت به سال قبل از آن برخوردار بودند که نشان می‌دهد با اقدامات مناسب انجام شده در زمينه پوشش گسترده واکسيناسيون عمومي و نيز ابتکارات بخش خصوصي در به‌کارگيري ظرفیت‌های اينترنتي، تبعات منفي بحران کرونا بر حوزه فعاليت‌هاي بخش خدمات تا حد زيادي مرتفع گرديده است. افزايش قابل ملاحظه ارزش افزوده گروه نفت نيز در سال 1400 عمدتاً ناشي از افزايش توليد و صادرات نفت خام، گاز طبيعي و ميعانات گازي نسبت به سال قبل از آن مي‌باشد.

 در سال مورد گزارش ارزش افزوده بخش "صنعت" به قیمت‌های ثابت سال 1395 از افزایش 3.3 درصدی نسبت به سال 1399 برخوردار بود؛ به طور مشخص در این بخش رشد شاخص توليد کارگاه‌هاي بزرگ صنعتي 100 نفر کارکن و بیشتر ‏‏‏‏- با اختصاص سهم حدود 70 درصد از ارزش افزوده بخش صنعت‏‏‏‏- نسبت به سال 1399 معادل 3.1 درصد بود. بررسي عملکرد رشد شاخص مزبور به تفکيک رشته فعاليت‌هاي صنعتي (بر حسب کدهاي ISIC دو رقمي) نشان مي‌دهد که در سال 1400 از مجموع 24 گروه اصلي، 20 گروه (با ضريب اهميت 87.6 در‏صدي از شاخص کل) از رشد مثبت توليد برخوردار بوده‌‌اند؛ از جمله صنايعی که بيشترين سهم را در رشد محقق شده اين سال داشته‌اند مي‌توان به "صنايع توليد داروها و فرآورده‌هاي دارويي شيميايي و گياهي"، "صـنايع ‌توليد ماشين‌آلات‌مولد و انتقال ‌نيروي برق و دستگاه‌هاي برقي" و "صـنايع‌توليد مواد غذايي" اشاره نمود؛ در مقابل رشد شاخص توليد 4 گروه صنعتي نسبت به سال قبل از آن منفي بوده است.

 برآورد حاصل از تولید ناخالص داخلی برحسب اقلام هزینه نهایی در سال 1400 نشان می‌دهد، "هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی" و "هزینه‌های مصرف نهایی بخش دولتی" به قیمت‌های ثابت سال 1395 به ترتیب از نرخ‌های رشد 3.9 و 8.3 درصدی نسبت به سال قبل از آن برخوردار بوده‌اند. در این سال عملکرد "تشکیل سرمایه ثابت ناخالص" نسبت به سال 1399 بدون تغییر بوده است. این امر حاصل رشد عملکرد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش"ماشین آلات" و "ساختمان" به ترتیب معادل 12.5 و 7.1‏‏- درصد بوده است. لازم به ذکر است که رشد عملکرد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش"ماشین آلات" در تمامی فصول سال 1400 مثبت بوده و به ترتیب معادل 23.9، 2.9، 11.6 و 15.1 درصد نسبت به دوره مشابه سال قبل از آن محقق شده است.