ضریب جینی را با قدرت خرید مردم، تورم خط فقر، اجاره و کاهش مصرف مواد غذایی ارزیابی کنید

خبراقتصادی – محسن شمشیری
 براساس اعلام مرکز ملی آمار ایران، ضریب جینی خانوارهای کل کشور در سال گذشته ۰.۴۰۰۶ بود که در مقایسه با سال قبل از آن ٠.٠٠١٤ افزایش نشان می­‌دهد.
براین اساس از آنجا که ضریب جینی بین صفر تا 1 اندازه گیری می شود و هر چه کوچکتر و به سمت صفر باشد نشان دهنده توزیع درآمد بهتر و هر چه به سمت 1 حرکت کند نشان دهنده بدتر شدن عدالت توزیعی در درآمدها محسوب می شود، در نتیجه می توان نتیجه گرفت که ضریب جینی و توزیع درآمد در کشور در شرایطی است که تا حدودی بدتر شدن توزیع درآمد را نشان می دهد. اما آنچه از خود وضعیت توزیع در آمد مهمتر است تعداد افراد زیر خط فقر مطلق، خط فقر نسبی و طبقه متوسط و دارای قدرت خرید کافی و افراد ثروتمند و با درآمد بالا است.
آمارها نشان می دهد که تحت تاثیر رشد اقتصادی نزدیک به صفر در دهه 1390، تحریم های اقتصادی، کاهش درآمد دولت و کسری بودجه، کاهش سرمایه گذاری ها، بیکاری حاصل از کرونا و عوامل دیگر، نه تنها تورم به شدت رشد کرده و قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داده بلکه بسیاری از مواد غذایی و محصولات و خدمات و کالاهای مختلف عملا حذف و یا مصرف و خرید آن به شدت کاهش داشته است.
در نتیجه با افزایش خط فقر به عدد 10 میلیون تومان و همچنین افزایش افراد زیر خط فقر نسبی و مطلق، وضعیت توزیع درآمد حتی اگر بهتر هم شود، عملا به معنای این است که بخش بزرگی از جامعه قدرت خرید کافی برای معیشت خود ندارند و فقیر محسوب می شوند. بسیاری از مستاجران به حاشیه شهرها و مناطق حاشیه ای و پایین شهر نقل مکان کرده اند. مصرف بسیاری از مواد غذایی مانند گوشت و لبنیات و میوه کاهش شدید داشته است.
براین اساس اقتصاد دانان تاکید دارند که تنها براساس ضریب جینی نباید وضعیت فقر یک جامعه را تحلیل کرد زیرا ضریب جینی ممکن است مناسب باشد اما فقر آنچنان شدید باشد که اکثر جامعه نتوانند معیشت خود را تامین کنند و عملا فقر به صورت مساوی و یکسان توزیع شده است و مانند جوامع سوسیالیستی، فقر گسترده است و مردم با لقمه نانی زنده اند. اما اگر ضریب جینی مانند جوامع صنعتی نشان دهنده توزیع درآمد نامناسب و تشدید فاصله طبقاتی باشد و 1 درصد جمعیت به اندازه کل جهان ثروت داشته باشند اما در دهک های فقیر جامعه امکان برخورداری از بهداشت و بیمارستان و غذا و سقف بالای سر و خانه و ماشین فراهم باشد، عملا نشان دهنده کشور صنعتی و توسعه یافته است و انباشت ثروت در یک بخش کوچک از مردم، عملا فرصت کار و فعالیت در کارخانه ها، شرکت های بزرگ، فروشگاه های بزرگ زنجیره ای و... را فراهم کرده است.
به عبارت دیگر، در تحلیل وضعیت اقتصاد ایران از نظر فقر و توزیع درآمد باید ضریب جینی را با میزان خط فقر و درصد افراد فقیر جامعه و میزان رشد سرمایه گذاری ها مقایسه و ارزیابی کرد. زیرا اگر بخش از جامعه سرمایه گذاری را رشد دهند و کارخانه و شرکت احداث کنند و کار برای بقیه جامعه باشد، به این معنی است که انباشت ثروت در یک طبقه فرصت افزایش درآمد جامعه را فراهم کرده است. اما اگر همه فقیر باشند و فرصت سرمایه گذاری فراهم نشود و طبقات ثروتمند نیز مشغول دلالی و واردات باشند و کار ایجاد نشود، حتی اگر ضریب جینی کوچک باشد و توزیع درآمد متناسب باشد، عملا به معنای بیکاری زیاد و فقر بیشتر است.
براین اساس، توصیه اقتصاد دانان این است که بدتر شدن ضریب جینی در ایران را با بدتر شدن وضعیت خط فقر و گروه های زیر خط فقر و کاهش شدید مصرف در لبنیات و گوشت و نان و میوه و... گران شدن 60 تا 100 درصدی قیمت مواد غذایی، تورم 45 درصدی، و... را نشان دهنده اوضاع روبه بحران ارزیابی کرده و از دولت و مسوولان نظام بخواهند که برای کاهش تحریم ها، مذاکرات، کاهش هزینه مبادله با جهان، رشد سرمایه گذاری، افزایش درآمد دولت و مردم، بهبود فضای کسب وکار، چاره اندیشی کنند زیرا تداوم این وضعیت معلوم نیست که به چه نتایجی منجر شود

ضریب جینی از جمله شاخص‌هایی است که می‌توان با استفاده از آن وضعیت توزیع درآمد در یک جامعه را سنجید.
هر چه عدد این شاخص به صفر نزدیک‌تر باشد به منزله برابر بودن درآمدها در جامعه است و هر چه به یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده آن است که شکاف درآمدی در جامعه تشدید شده است. به عبارت بهتر، اگر همه افراد جامعه به اندازه هم درآمد داشته باشند، ضریب جینی معادل صفر و اگر تمام درآمدها تنها به یک نفر برسد، ضریب جینی یک است که این بدترین حالت ممکن خواهد بود.

مرکز آمار در آخرین گزارش خود از وضعیت ضریب جینی اعلام کرد: ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ٠.٣٨٣٥ و ٠.٣٥٩٠ است که نسبت به سال قبل به ترتیب ٠.٠٠٠٨ و ٠.٠٠٥١ افزایش نشان می­‌دهد.
همچنین برابر اعلام این مرکز سال گذشته سهم ۲۰ درصد کم­ درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت به ترتیب ۰.۵۸۳ و ۰.۴۷۴۴ درصد است.نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پردرآمدترین به ۱۰،  ۲۰ و ۴۰ درصد کم درآمدترین جمعیت به ترتیب ١٣.۹۶، ٨.۱۳ و ٤.۳۲ است.براین اساس، شاخص پالما به ١.۹۶ و شاخص تیل به ۰.۲۷۲۱ رسیده است. همچنین شاخص اتکینسون ۰.۲۳۷۹  است.

مناطق شهری
سهم ۲۰ درصد کم درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت به ترتیب ۰.۰۶۳۹ و ۰.۴۶۲۴  درصد است.نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پردرآمدترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم درآمدترین جمعیت به ترتیب ۱۲.۰۲، ۷.۲۴ و ۳.۹۹  است. شاخص پالما ١.۷۸ و شاخص تیل ۰.۲۴۹۲ است. همچنین شاخص اتکینسون ۰.۲۱۷۵ است .

مناطق روستایی

سهم ۲۰ درصد کم درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت به ترتیب ۰.۰۶۸۳ و ۰.۴۴۰۶ درصد است .نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد پردرآمدترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد کم درآمدترین جمعیت در مناطق روستایی به ترتیب ۱۰.۵۴، ۶.۴۵ و ۳.۶۳ است.شاخص پالما ۱.۵۶ و شاخص تیل در ۰.۲۱۶۱  است. همچنین شاخص اتکینسون ۰.۱۹۳۰  است.
در سال ١٣٩٩ در مناطق شهری کمترین ضریب جینی مربوط به استان اردبیل با ۰.۲۵۷۹ و بیشترین در استان سیستان و بلوچستان با ۰.۴۵۷۰ مشاهده می‌­شود.در این سال در مناطق روستایی کمترین ضریب جینی مربوط به استان خوزستان با ۰.۲۴۰۹ و بیشترین در استان چهارمحال و بختیاری با ۰.۳۶۲۱ مشاهده می­‌شود.