یادمان نرود یک سیاست اشتباه در انگلستان در دهه ۹۰ باعث شد که پوند به شدت سقوط کند و تمام بانکهای مرکزی اروپا به نجات انگلستان آمدند و اگر آنها نیامده بودند اقتصاد انگلستان سقوط میکرد.این چیزی نیست که میگویند مثلا فردا تحریمها برداشته میشود و همه چیز رو به راه می شود. مگر انگلستان تحریم بود که این اتفاق افتاد؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد چه کسی هم به نجات ما میآید؟
خبراقتصادی - در مورد دلایل بالا بودن قیمت ها و کاهش نیافتن آنها پس از ثبات نسبی و کاهش قیمت دلار، دیدگاه های مختلفی مطرح شده و بسیاری انتقاد دارند که چرا قیمت ها کاهش نیافته است و اصولا چه رابطه ای بین نرخ ارز و عملکرد اقتصاد و قیمت ها وجود دارد؟
کمال اطهاری اقتصاددان با اشاره به تحمل مردم در فشار حداکثری آمریکا و به زانو درآوردن ترامپ، معتقد است: سیاستگذاریهای ارزی تاثیرگذاری بالایی در اقتصاد ایران دارد.نرخ ارز در تمام اقتصادها بسیار مهم است و این تنها در ایران نیست چرا که اساس رابطه با اقتصاد جهانی در همین نرخ ارز نهفته و متمرکز است و با یک نوسان کوچک در نرخ ارز یک اقتصاد بزرگتر، در دیگر کشورها میلیاردها دلار جابجا میشود.
وی درباره اهمیت دلار در اقتصاد جهانی ادامه داد: به طور تخمینی در عرض چند روز به اندازه کل تولید ناخالص انگلستان معاملات ارزی صورت میگیرد و این موضوع به هیج وجه مختص ایران نیست.اگر یادمان باشد یک آزادسازی متعارف در سطح اقتصاد جهانی در آسیای شرقی صورت گرفت و در حالی که کره جنوبی سرمایهگذاری در بخش مسکن خود را تضمین ارزی کرده بود، با نوسانات دلار، دیدیم که باعث شد بحران آسیای جنوب شرقی در ابتدای دهه ۱۹۹۰ صورت گیرد و سقوط واحد پولی کره جنوبی در مقابل دلار طوری بود که یک سوم داراییهای ملی این کشور توسط شرکتهای چندملیتی غارت شود.
وی افزود: همین امروز هم که برای بازپرداخت تعهداتش به ایران، تحت سلطه آمریکا قرار میگیرد، ناشی از وابستگی اقتصادی این کشور به شرکتهای بزرگی است که اغلب سهامداران آن شرکتهای آمریکایی و چندملیتی هستند که ریشه در بحران ۱۹۹۰ این منطقه دارد.به همین خاطر، ارز بسیار موضوع مهم و حساسی است و به هر صورت، بخش عمدهای از بحران مخربی که تجلی آن در اقتصاد امروز ایران بروز پیدا کرده به سیاستهای ارزی درون و بیرون ما بر میگردد.
اطهاری با بیان اینکه در چند دهه اخیر اقتصاد ایران یک اقتصاد رانتیر بوده است، اظهار کرد: بعد از انقلاب هم هیچکدام از دولتها نتوانستند، سیاست مشخصی در اینباره تعریف کنند و به تدریج این نهادها کجکارکردی خود را نشان دادند و دولت رانتیر به اقتصاد نئوفئودالیسم تبدیل شد که فقط با بهره مالکانه توان چرخش اقتصادی را دارد.در واقع مسئله این است که در طول این زمان نتوانستیم یک رابطه و تعامل مثبت با سایر کشورهای جهانی در چارچوب برنامه چهارم توسعه که در زمان دولت های گذشته مطرح شد، برقرار کنیم و وقتی تعامل مثبت نیست نرخ ارز فقط به درآمد مالکانه نفت وابسته میشود.
اطهاری خطر وابستگی به درآمدهای نفتی را بسیار بالا دانست و گفت: در چنین شرایطی، تحریم بیرونی از یکسو و تحریم درونی از سوی دیگر که همان نپوستن به FATF است، اتفاق میافتد. برای نمونه، در همین موضوع FATF نوعی انزواجویی اقتصادی وجود دارد که در مجموع تمامی این مجموعه باعث میشود که نرخ ارز دچار نوسانات غیرمعقول شود و متاسفانه مسئولان ما چه در قالب دولت و چه در مجلس متوجه ریشه این موارد نیستند.
اطهاری با اشاره به اینکه برخی میگویند مناطق آزاد ما سمبل واردات هستند، اظهار کرد: این حرف درستی است، اما من ۱۵ سال پیش در دولت احمدی نژاد این را در مکالمهای با رئیس دبیرخانه مناطق آزاد مطرح کردم و ایشان اصرار داشت که ما انزلی را منطقه آزاد گردشگری کنیم و من آنجا به طنز اعلام کردم لابد میخواهید اینجا را شبیه جزایر باهاما کنید؟ و آن زمان مشاور چینی پروژه هم که در بندر انزلی بود، میگفت که اگر با تکنولوژیهای نوین این کار را انجام دهید، ما بازاریابی لازم را در مناطق آسیای مرکزی فراهم میکنیم. در مناطقی که تازه استقلالشان را به دست آورده بودند و توانایی لازم را هنوز برای حضور در بازارهای جهانی مثل ایران نداشتند، خیلی ساده بگویم آنها حتی حسابدار نداشتند و هنوز هم باکو و قراقستان بنادرشان را تقویت نکرده بودند، پس بندرانزلی با آوازهای که از قدیم داشت میتوانست نقش پیشرویی داشته باشد.
وی ادامه داد: نتیجه اینکه این شرکتی را که من با آن کار میکردم و چنین برنامهای را داده بود، خلع ید کردند! در آن دوره یک چنین سیستمی وجود داشت. اما حالا در این دعواهای سیاسی یک تکه از این حرفها که سمبل واردات شده است، همان را به کار میگیرند بدون آنکه برنامه جایگزینی را برایش مطرح کنند و منابع را به خوبی ساماندهی کنند.
این اقتصاددان درباره وابستگی بالای مناطق آزاد به واردات گفت: مسئولان با افتخار این را اعلام میکنند و متوجه نیستند که اگر یک بندری مثل چابهار هنوز در اقتصاد جهانی به خوبی بروز پیدا نکرده است، بدان علت است که در همان دولت قبلی به جای تقویت بودجههای عمرانی و به کارگیری و تجهیز چنین مناطقی، یارانههای نقدی پرداخت شد و به همین دلیل، به خاطر کسری بودجه پروژههای بسیار حیاتی نظیر این بنادر متوقف شد.
اطهاری با بیان اینکه در بسیاری از حوزههای تصمیمگیری تنها یک تعداد مالیچی استخدام شدند و نه اقتصاددان، تصریح کرد: همین مالیچیها در بورس مردم و اقتصاد را دچار بحران میکنند.گزارشهای نادرست باعث حباب بورس شد. چون به جای اقتصاددان یک گوینده تلویزیون چند تا نمودار نشان میدهد و در مورد نرخ ارز اظهار نظر میکند. این مالیچیها در تمام دولتها و مجلسها بودهاند و ریشه تمامی مشکلات و به خصوص وضعیت امروز بورس و ارز هستند.
این اقتصاددان با اشاره به ناسالم بودن فضای اقتصادی کشور یادآور شد: مثلا بخش مسکن را نگاه کنید. کل اعتبارات بانکی از بخش مولد به سمت مسکن رفته است و این جذب سپردهها و نرخ بالای ۳۰ درصد سپردهگذاری باعث شده بخش مولد نتواند با چنین نرخی وام بگیرد و در نتیجه بخش مولد ورشکسته شده است.در عرض ۵ سال (بین سالهای ۹۰ تا ۹۵) واحدهای مسکونی خالی از ۸۰۰ هزار تا به بالای دو میلیون رسید و سه برابر شد، بنابراین وقتی بانکها این سرمایهگذاریها را انجام دادند، آنها مجبورند به صورت صوری ارزش داراییهای خود را بالا ببرند تا ورشکسته نشوند.
تجربه انگلستان هنگام سقوط پوند
اطهاری در ادامه به تجربه کشور انگلستان در دهه ۹۰ پرداخت و با اشاره به اهمیت سیاستهای پولی و مالی اظهار کرد: یادمان نرود یک سیاست اشتباه در انگلستان در دهه ۹۰ باعث شد که پوند به شدت سقوط کند و تمام بانکهای مرکزی اروپا به نجات انگلستان آمدند و اگر آنها نیامده بودند اقتصاد انگلستان سقوط میکرد.این چیزی نیست که میگویند مثلا فردا تحریمها برداشته میشود و همه چیز رو به راه می شود. مگر انگلستان تحریم بود که این اتفاق افتاد؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد چه کسی هم به نجات ما میآید؟
این اقتصاددان خاطرنشان کرد: وقتی کره جنوبی دچار بحران آسیای جنوب شرقی شد، چیزی حدود ۷۰ میلیارد دلار از صندوق بین المللی پول کمک گرفت و وام نجات بخش دریافت کرد. اما وقتی ما در FATF نیستیم اگر هم بخواهند کمکی کنند که نمیکنند، نمیتوانیم چنین وامی را بگیریم. این مجموعه مسائلی است که به اختلالات در اقتصاد ایران دامن میزند.
اطهاری با بیان اینکه حل مسائلی مثل نرخ ارز و بورس و نظایر آن با شعار ممکن نیست، تصریح کرد: مثلا دو سه ماه است تعدادی از نماینده ها می خواهند طرح جامع مسکن بدهند و تصور میکنند میتوانند در دو سه ماه برنامهریزی داشته باشند. باید اینچنین تصمیماتی را کنار گذاشت و با کمک خرد جمعی و اراده جمعی و توافق جمعی تلاش کرد اقتصاد ایران را نجات داد.باید متخصصان فراخوانده شوند و به جای خودداناپنداریها افراد متخصص جمع شوند تا بتوانند یک وفاق ملی را در حوزه کارشناسی و در جامعه حاصل کنند. چون در هیچ جایی این ملت بافرهنگ و شجاع را نمیتوان یافت که در فشار حداکثری آمریکا بتواند اینگونه دوام بیاورد و آمریکا و ترامپ را به زانو درآورد
کارشناس ارشد پولی و بانکی با اشاره به ذخایر بلوکه شده ارزی کشور خاطر نشان کرد: بانک مرکزی در وضع کنونی اقدام معناداری نمیتواند انجام دهد و در مقایسه با حجم اقتصاد ایران و ارزی که ایران تبادل میکند، نمیتواند نقش داشته باشد. بانک مرکزی تنها میتواند در صورت ادامه ریزش ارز در بازار ذخایر ارزی خود را افزایش دهد و ارزی که اکنون به بازار عرضه میشود را خریداری کند. یک کارشناس امور اقتصادی با اشاره به دلیل چسبندگی قیمتها پس از افت نرخ ارز، گفت: کاهش نرخ دلار اگر با ثبات همراه باشد در تامین نیاز تولیداتی که متکی به واردات هستند، اثرگذار خواهد بود.
حجتالله فرزانی، کارشناس امور اقتصادی دلیل متناسب نبودن قیمت کالاها با کاهش نرخ دلار را در گفتوگو با خبرنگار ایبِنا چنین توضیح داد: رابطه افزایش بهای دلار یا به نوعی کاهش ارزش پول ملی کشور با رشد قیمت کالاها محرز و مشخص است، اما وقتی ارزش پول ملی کشور تقویت میشود و به دنبال آن بها ارز خارجی کاهش پیدا میکند، قیمت کالاها به راحتی پایین نمیآید، دلیل آن هم "چسبندگی قیمتها" است.
وی در این خصوص ابراز کرد: دلیل "چسبندگی قیمتها" انجام تولیدات در زمان افزایش نرخ دلار است. به این معنا محصولات برای تولیدکننده گران تمام شده و تا زمانی که اثرکاهش نرخ دلار بر عوامل تولید تحقق پیدا نکند، قیمت محصولات به راحتی کاهش پیدا نخواهد کرد زیرا مقاومتی از سوی فعالان بازار یعنی تولیدکننده و فروشنده در این زمینه صورت میگیرد که نتیجه آن حفظ ارزش ریالی کالا مربوط به زمان سابق قیمت دلار خواهد بود.
این کارشناس اموراقتصادی درخصوص دلیل این مسئله اظهارداشت: مغازهداران و خردهفروشان تا خرید بعدی که از سوی تولیدکننده با قیمت ارزان صورت میگیرد، مقاومت زیادی برای ارزان کردن جنس از خود نشان میدهند، در نتیجه براساس شرایط اقتصادی کشور به اندازه دو یا سه ماه به طول میانجامد تا بر قیمت بازار اثر گذارد.
فرزانی درباره تاثیر کاهش قیمت دلار بر زندگی مردم بیان کرد: تقویت ارزش پول ملی حرکت خوبی به حساب میآید، اما تاثیر مثبت آن یک شرط دارد و آن هم ثبات است. اینکه افزایش یا کاهش به صورت هیجانی شکل گیرد، اثر مثبت نخواهد داشت زیرا تولید و تولید کننده را دچار رکود میکند. در حقیقت مشاهده میشود بازدهی بازارهای تولید و مالی در اثر کاهش ارزش دلار کم شده و نرخ سود سپردههای بانکی به مانند سابق به قوت خود باقی خواهد ماند و از میزان آن کسر نمیشود. حتی تولیدکنندگان هم حاضرند منابع نقدی خود را که باید پای کار تولید به هزینه در آورند در بانکها سپردهگذاری کنند که این کار مسببات رکود در تولید را فراهم میسازد.
ارزش ذاتی نرخ دلار پس از کاهش چنانچه ثبات نداشته باشد، خیلی کمک کننده نخواهد بود زیرا از نوسانات قیمت نمیکاهد و مردم و جامعه از این کاهش قیمتها منتفع نخواهند شد. زیرا بخش عمدهایی از ۱۸ و نیم میلیون خانوار ما که نزدیک به سه میلیون آن کارمند و ۶ میلیون خانوار با درآمد ثابت هستند، اگر ثبات در نرخ دلار وجود داشته باشد، میتوانند برای پساندازهای خود برنامهریزی کنند و در نتیجه آن رفاه قشر متوسط افزایش یابد.
این کارشناس امور اقتصادی درباره تاثیر نوسانات دلار بر کالاها تصریح کرد: کاهش نرخ دلار با ثبات همراه باشد در بخش تامین مواد و محصولاتی که در حقیقت متکی به واردات هستند، اثرگذار خواهد بود، اما چنانچه غیر از این اتفاق روی دهد حرکت فوق در عوامل تولیدی که از داخل تامین میشود و سطح عمومی قیمتها یا تورم اثر نخواهد گذارد. در حقیقت اجازه کاهش قیمت مواد و محصولاتی که تماما به صورت ملی در درون کشور تولید میشود را نمیدهد.
دو ابزار بانک مرکزی برای ثبات نرخ ارز و تقویت ریال
حسن حیدری، کارشناس ارشد پولی و بانکی درباره کمهزینهترین راهکارها برای ثبات نرخ ارز و تقویت ارزش پول ملی، اظهار کرد: کاهش کنونی نرخ ارز و ورود آن به کانال های پایین ناشی از کاهش انتظارات تورمی است. انتظار این است که با رفتن دولت ترامپ و روی کارآمدن دولت جدید آمریکا، رویکرد متفاوتی با ایران در پیش گرفته شود.
وی افزود: مردم با استناد به تجربه ابتدای سال ۹۲ و تغییر دولت انتظار این را دارند که بهبودی حاصل شود و ذخایر ارزی بانک مرکزی در بسیاری از کشورها آزاد شده و با رفع احتمالی تحریمهای بانکی و نفتی شرایط بهتری حاصل شود. به همین دلیل عدهای در بازار فروشنده ارز شدهاند و عرضه ارز موجب کاهش نرخ آن شده است.
حیدری تصریح کرد: به صورت بنیادی و فاندامنتال تغییر خاصی در بازار ارز به وجود نیامده و مهم ترین عامل نوسانهای نرخ ارز از اواسط تابستان و کاهش چند هفتهای اخیر تنها به دلیل انتظارات بازار است و اتفاق خاصی در عرضه و تقاضا به وجود نیامده است.رئیس کل بانک مرکزی بر تلاش برای کنترل بازار ارز تاکید دارد. بانک مرکزی در این مسیر دو ابزار دارد یکی سیاست پولی و مالی و دیگری سیاستهای ارزی. سیاست پولی بانک مرکزی اکنون پیرو سیاست پولی دولت است و به دلیل کسری بودجه دولت ناچار است که در مواردی با دولت همراهی داشته باشد.
همچنین بانکها با مشکلات مالی مواجه هستند و بانک مرکزی ناچار است که در تامین منابع به آنها کمک کند و طبیعی است که این روش ها میتواند پایه پولی را افزایش دهد. در بخش سیاستهای ارزی نیز بانک مرکزی این امکان را ندارد که بتواند مانور زیادی با ذخایر خود داشته باشد. اگر بخواهد با نرخ سود بازی کند و آن را افزایش دهد تعهدات بانکها بالا میرود و تولیدکننده نیز توان پرداخت آن را ندارد؛ بنابراین بانک مرکزی امکان مانور چندانی با ابزار نرخ سود ندارد.