در حال حاضر در شرایط فشار حداکثری، هر گونه تحول سیاسی، نتایج انتخابات آمریکا، امکان مذاکره، یا ارائه راهکاری در داخل کشور توسط مسوولان، می تواند روند را برعکس کند و مسیری باقی نمانده که بخواهد فشار را بیشتر کند و لذا اگر نرخ ارز همچنان رشد کند به معنای آن است که اتفاقات دیگری در داخل رخ داده است و به عنوان مثال وضعیت صادرات یا قاچاق یا بازگشت ارز و... تغییراتی داشته است و لذا بانک مرکزی برای آن دسته از تولید کنندگان و صادرکنندگانی که به دلیل فروش ریالی به عراق و ترکیه و افغانستان و تعهد بازگشت دلاری، دچار مشکل هستند و تمایل خود به صادرات را از دست داده اند، باید فکری کند و برنامه جدیدی ارائه دهد
اقتصاد گردان - محسن شمشیری
همانطور که پیشبینی میشد تحریمهای ثانویه 18 بانک عمدتا خصوصی و متوسط کشور در روز پنج شنبه و شنبه اثر قابل توجهی بر اقتصاد ایران و بازار ارز نداشت و وضعیت بازار ارز مانند قبل روند خود را طی کرد اما در روز یکشنبه شاهد رشد نرخ بازار ارز و سکه بودیم. این نکته نشان می دهد که علاوه بر تحریم 18 بانک، اخبار دیگری مانند قاچاق برخی کالاها برای مقابله با الزام بازگشت ارز صادراتی و عدم ایجاد تعهد برای صادرکنندگانی که ریالی می فروشند و باید دلاری تعهد خود را تامین کنند، انتخابات آمریکا، کسری تجاری کشور، رشد نقدینگی، تشدید کرونا و مرگ ومیر حاصل از آن، نگاه فعالان کسب وکار به آینده و... نیز روی این نرخ ها اثرگذار است و اثر تحریم 18 بانک عمدتا روانی ارزیابی شده زیرا قبلا راه های مبادلات بانکی و ارزی بسته شده و تحریم جدید چیزی به فشار حداکثری قبلی اضافه نمی کند. اما یک نشانه را برای فعالان بازار ارز مطرح کرده که نمی توان به سرعت تحولات مذاکرات هسته ای و احیای برجام بلافاصله بعد از پیروزی احتمالی بایدن دلخوش کرد و احتمالا چند وقتی زمان خواهد برد تا تیم بایدن بخواهند و یا بتوانند که همه تحریم ها را لغو کرده و برجام را احیا کنند.
در حال حاضر در شرایط فشار حداکثری، هر گونه تحول سیاسی، نتایج انتخابات آمریکا، امکان مذاکره، یا ارائه راهکاری در داخل کشور توسط مسوولان، می تواند روند را برعکس کند و مسیری باقی نمانده که بخواهد فشار را بیشتر کند و لذا اگر نرخ ارز همچنان رشد کند به معنای آن است که اتفاقات دیگری در داخل رخ داده است و به عنوان مثال وضعیت صادرات یا قاچاق یا بازگشت ارز و... تغییراتی داشته است و لذا بانک مرکزی برای آن دسته از تولید کنندگان و صادرکنندگانی که به دلیل فروش ریالی به عراق و ترکیه و افغانستان و تعهد بازگشت دلاری، دچار مشکل هستند و تمایل خود به صادرات را از دست داده اند، باید فکری کند و برنامه جدیدی ارائه دهد.
به دلیل آثار تحریمهای قبلی بانکی و نفتی ایران، فشار حداکثری و جزییات تحریمهای بانک مرکزی، سیستم بانکی، تحریمهای ثانویه و تعدادی از بانکهای کشور، عدم بازگشت ارز صادراتی، بلوکه شدن بخشی از داراییهای ایران در خارج کشور، اقدامات گروه اقدام مالی FATF و سایر مسائلی که در سه سال اخیر شاهد بودهایم، دیگر روزنه و امکان جدیدی برای فشارهای جدید باقی نمانده و امریکا هر کاری که میتوانسته انجام داده و لذا تحریمهای جدید از جنبه روانی و خبرسازی موج جدیدی ایجاد کرده بدون آنکه بر بازارها و نرخها اثر قابل توجهی داشته باشد.براین اساس، صاحبنظران معتقدند که از این نقطه که فشار حداکثری بر بازار ارز و بانکها وارد آمده، ایران میتواند به دنبال راهکارهایی باشد که دیگر نفوذ و فشار امریکا بر آنها ممکن نیست.
به عقیده کارشناسان، بانکهای ایران مسیر غیر دلاری، همکاری با کارگزاریها از طریق دیگر، را انتخاب کردهاند تا کمترین ارتباط با معاملات و گزارشگری دلاری داشته باشند و همین امر باعث شده که تحریمها نتواند آثار و شوکهای جدیدی را تحمیل کند و لذا این راهکارها باید ادامه یافته و گسترش یابد.
برخی کارشناسان با اشاره به آنچه در سه سال اخیر رخ داده به سخنان مسوولان اقتصادی و بانکی اشاره کردهاند که قبلا تاکید کردهاند امریکا فشار حداکثری را وارد کرده و دیگر امکان جدیدی برای تاثیرگذاری ندارد و بانکهای ایران عملا مسیر دیگری را برگزیدهاند که نیازی به استفاده از امکانات در دسترس امریکا نداشته باشند و همین امر توانسته نیازهای کشور به کالاهای اساسی را پاسخ گفته و تخصیص ارز برای نیازهای اساسی کشور را تحقق بخشد.
در اولین روز کاری بعد از تحریم ثانویه 18 بانک عمدتا خصوصی ایران از سوی امریکا، کارشناسان معتقدند که با توجه به تحریمهای قبلی بانکی ایران، بانک مرکزی و گروه اقدامات مالی fatf، تحریمهای جدید اثری بر اقتصاد ایران ندارد و تنها یک بهانه و اثر روانی برای تاثیرگذاری بر بازارهای ایران بوده است. شاهد مدعا وضعیت نرخ ارز است که مانند هفتههای قبل، نرخ دلار همچنان در مرز 30 هزار تومان و سکه در کانال 15 میلیون تومان قرار داد و لذا بازار واکنش زیادی نسبت به تحریمهای ثانویه نشان نداده است زیرا اثر این تحریمهای ثانویه تاثیری بر مبادلات ارزی و بانکی ندارد و فشارهای تحریم قبلا از مسیرها و تحریمهای دیگر اثر خود را گذاشته است.
برخی گفتهاند که تحریمهای اخیر امریکا علیه بانکها، بیشتر اثر رسانهای، سیاسی و تبلیغاتی دارد همه بانکهایی که نام آنها دیروز به عنوان تحریم شده است، اعلام شد قبلاً هم در فهرست تحریمهای امریکا وجود داشتند. این بانکها از همان زمان خروج امریکا از برجام تحریم شدند بنابراین اتفاق جدیدی درباره این بانکها نیفتاده است.نوع اعلام این خبر هم نشان میدهد که امریکاییها میدانند که قرار نیست اتفاق جدیدی در نتیجه این تحریم بیفتد، آنها در مواردی که بخواهند مجموعه مالی را تحت فشار شدید قرار دهند، تحریم آن را از قبل اعلام نمیکنند و ناگهانی، آن را اعلام میکنند.با اینکه در این دو سال شدیدترین تحریمها بر نظام بانکی و مالی کشور، اعمال شده است ارز مورد نیاز کالاهای اساسی و مورد نیاز مردم و مواد اولیه واحدهای تولیدی تامین شده و کانالهای دیگری وجود دارد که از طریق آن ارز مورد نیاز ذینفعان تأمین شده است.برخی صاحبنظران به نیاز تبلیغاتی و انتخاباتی امریکا اشاره کرده و معتقدند که ایجاد تبلیغات روانی امریکاییها با تحریم دوباره ۱۸ بانک ایرانی استفاده انتخاباتی دارد تا امریکا بتواند از آن بهره ببرد.از طرف دیگر نپذیرفتن FATF از سوی ایران برای آنها بسیار سنگین تمام شده، بهطوری که باید آن را برای مردم کشور خود به گونهای توجیه میکردند، به همین دلیل این کارها بیشتر به نظر تبلیغات داخلی میرسد وگرنه تاثیری در اساس کار ایران ندارد.امریکا قبلا تمام کانالهای ارتباطی ما با دنیا را قطع کرده است، بنابراین از نظر ایرانیها این کارها اصلا جدید به حساب نمیآید، بنابراین خیلی تاثیرگذار نیست.براین اساس ایران باید کانالهای دیگری را انتخاب کند که با امریکا و امکانات این کشور و معاملات دلاری کمترین ارتباط و تماس را ایجاد کند. برخی کارشناسان نیز معتقدند که تحریمهای جدید نشان داد که فشارهای امریکا در روابط بانکی به حداکثر رسیده و اگر ایران از این نقطه به بعد روشهای جدید را در مبادلات مالی بینالمللی جایگزین روشهای قبلی کند میتواند به بهبود عرضه و تقاضا در بازار ارز کمک کند و بدون استفاده از امکانات در دسترس امریکا، نیازهای خود را برطرف نماید.از این رو، پیمانهای منطقهای، تهاتر کالاها، استفاده از منابع بلوکه شدن در مقابل تجارت کالا، معاملات دوجانبه و چندجانبه بین ایران و کشورهای همسایه، ایران و هند، چین، روسیه و برخی کشورهای اروپایی میتواند بدون تماس و ارتباط با دلار و امریکا، به تامین نیازهای ایران کمک کند.
همچنین تکنرخی کردن ارز، کاهش فاصله دلار 4200 تومانی، سنا، نیما، صرافیها، بازار آزاد، میتواند به تخصیص بهتر منابع ارزی، کاهش واردات، کاهش رانت و فرصت بادآورده، تامین عرضه ارز، منجر شود و کمبودهای ارزی را از این طریق تاحدودی کاهش دهد.
نظر کارشناسان
در اولین روز کاری بعد از تحریم ثانویه 18 بانک عمدتا خصوصی ایران از سوی امریکا، کارشناسان معتقدند که با توجه به تحریمهای قبلی بانکی ایران، بانک مرکزی و گروه اقدامات مالی fatf، تحریمهای جدید اثری بر اقتصاد ایران ندارد و تنها یک بهانه و اثر روانی برای تاثیرگذاری بر بازارهای ایران بوده است.
شاهد مدعا وضعیت نرخ ارز است که مانند هفتههای قبل، نرخ دلار همچنان در مرز 30 هزار تومان و سکه در کانال 15 میلیون تومان قرار داد لذا بازار واکنش زیادی نسبت به تحریمهای ثانویه نشان نداده است زیرا اثر این تحریمهای ثانویه تاثیری بر مبادلات ارزی و بانکی ندارد و فشارهای تحریم قبلا از مسیرها و تحریمهای دیگر اثر خود را گذاشته است. مدیرکل بینالملل بانک مرکزی با بیان اینکه تحریمهای اخیر امریکا علیه بانکها، بیشتر اثر رسانهای، سیاسی و تبلیغاتی دارد گفت: همه بانکهایی که نام آنها دیروز(جمعه) به عنوان تحریم شده اعلام شد قبلاً هم در فهرست تحریمهای امریکا وجود داشتند.حمید قنبری درباره تحریم بانکهای ایران توسط امریکا ابراز کرد: همه بانکهایی که نام آنها دیروز به عنوان تحریمشده، اعلام شد قبلاً هم در فهرست تحریمهای امریکا وجود داشتند.پس از اینکه ایالات متحده امریکا از برجام خارج شد همه تحریمهای لغو و تعلیق شده را دوباره بازگرداند و این بانکها هم از همان زمان, تحریم شدند بنابراین اتفاق جدیدی درباره این بانکها نیفتاده است.نوع اعلام این خبر هم نشان میدهد که امریکاییها میدانند قرار نیست اتفاق جدیدی در نتیجه این تحریم بیفتد، آنها در مواردی که بخواهند مجموعه مالی را تحت فشار شدید قرار دهند، تحریم آن را از قبل اعلام نمیکنند و ناگهانی، آن را اعلام میکنند.مدیرکل بینالملل بانک مرکزی اضافه کرد: در دو سال گذشته وضعیت روابط بانکی و تأمین مالی تجارت خارجی خود را بهنحوی حفظ کردیم که اثری بر وضعیت تأمین کالاها در داخل کشور وجود نداشته باشد با اینکه در این دو سال شدیدترین تحریمها بر نظام بانکی و مالی کشور، اعمال شده است.توانستیم ارز مورد نیاز کالاهای اساسی و مورد نیاز مردم و مواد اولیه واحدهای تولیدی را تأمین کنیم.در 6 ماه نخست امسال با وجود همه فشارها، توانستیم 5 میلیارد و 300 میلیون دلار ارز را برای کالاهای اساسی تأمین کنیم و همچنان هم این فعالیت ادامه مییابد.صرفاً از طریق بانکها کار نمیکنیم بهجز آن, کانالهای دیگری وجود دارد که از طریق آن ارز مورد نیاز ذینفعان را تأمین میکنیم.
تبلیغات روانی امریکا از تحریم بانکهای ایرانی
همچنین یک نماینده مجلس با اشاره به ایجاد تبلیغات روانی امریکاییها با تحریم دوباره ۱۸ بانک ایرانی، گفت: ترامپ نیاز دارد تا مردم امریکا را قانع کند، فشارها بر ایران جواب داده است.مهرداد گودرزوند چگینی درباره هدف امریکاییها از تحریم دوباره ۱۸ بانک، گفت: با توجه به شرایط قطع ارتباط ایران با سایر کشورها از نظر بانکی، امریکاییها با تحریم ۱۸ بانک کشور به تبلیغات و خوراک داخلی دست زدند تا جبران شکستهایی که از ایران در نتیجه مقاومتی که در بحث تحریمها متحمل شدند، بکنند. برهمین اساس آنان بانکهای خصوصی و بانکهایی که به نوعی در مراودات بانکی کشور چندان تاثیرگذار نیستند را مورد تحریم قرار دادند. از طرف دیگر نپذیرفتن FATF از سوی ایران برای آنها بسیار سنگین تمام شده، بهطوری که باید آن را برای مردم کشور خود به گونهای توجیه میکردند، به همین دلیل این کارها بیشتر به نظر تبلیغات داخلی میرسد وگرنه تاثیری در اساس کار ایران ندارد.امریکا قبلا تمام کانالهای ارتباطی ما با دنیا را قطع کرده است، بنابراین از نظر ایرانیها این کارها اصلا جدید به حساب نمیآید، بنابراین خیلی تاثیرگذار نیست.این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در رابطه با مباحثی که این تبلیغات روانی هدف قرار داده است، اظهار داشت: چند هدف را مدنظر دارند. امریکا بحث انتخابات را در پیشرو دارد، بنابراین تلاش خود را به کار میبندد بر مردم ایران فشار بیشتری وارد کند تا در فضای بینالملل با سر و صدا همراه شود. سیاستمداران این کشور بهشدت پیگیر راهبرد مورد اشاره هستند تا تنها کانالهای باقی مانده را قطع کنند و از این طریق مطرح کنند، کوتاه نخواهند آمد. اما باید بدانند چنانچه روزنهای برای واردات دارو باشد، قطعا از این طریق انجام نخواهد گرفت.چگینی در رابطه با دستاورد امریکا از تحریمهای جدید علیه بانکهای ایرانی ابراز کرد: امریکا تمام دستاوردهای خود را از تحریمها علیه ایران کسب کرده است. ایجاد چالش علیه ایران و قطع ارتباط با امکانات مالی دیگر کشورها از همین دستاوردهایش است. این کشور از کارهایی که انجام میدهد در کل تنها یک نتیجه میخواهد و آن هم فشار علیه ملت ایران است. شاید برنامهریزان آن میاندیشند تمام روزنهها به روی ایران در دنیا باید بسته شود، اما با تمام این تلاشها در نهایت چیزی نصیب امریکا نخواهد شد و همانطور که اشاره کردم تنها یک جنگ تبلیغاتی در گرفته است.وی در این خصوص افزود: رییسجمهوری امریکا در صد برآمده مردم خود را قانع کند تا از فشارهایی که بر ایران وارد آورده، پاسخ مورد نظر را دریافت کرده است، اما با این کار دستاورد دیگری غیر از آنچه که مدنظر دارند، نصیب سیاستمداران امریکایی خواهد شد.این نماینده مجلس درباره لزوم به کارگیری روشهای جایگزین مبادلات مالی بینالمللی به منظور خنثی سازی فشارهای امریکا در تحریم بانکها تصریح کرد: بانک مرکزی و دولت یقینا باید از بخش خصوصی مورد اعتماد به خوبی استفاده کند و کشورهایی که به نوعی با ما همکاری کردهاند، چه آنهایی که در همسایگی ایران قرار دارند و چه غیر از این بوده، اما در مراودات گذشته نشان دادند قابل اعتمادند باید از طریق آنها ارتباطات و کانالهای ارتباطی خود را حفظ کنیم تا دولت امریکا مجبور به تغییر مسیر شود.
18 بانک بهانهای نداشتهاند
از سوی دیگر، نایب رییس کمسیون امنیت ملی مجلس گفت: با تحریمهای جدید که اکثرا بخش خصوصی هستند و تمام منابع آنها برای مردم است، ثابت میشود که ملت ایران و شهروندان ایرانی مورد هدف تحریمها و تهدیدات امریکا هستند. وزارت خارجه امریکا به تازگی اعلام کرد که ۱۸ بانک ایرانی را به فهرست تحریمهای خود اضافه کرده است. بانکهایی که در بین آنها اسامی جدیدی به چشم میخورد که عموماً بانکهای خصوصی هستند که کمترین اتهامی متوجه آنها نیست و هیچ بهانهای دست خارجیها ندادهاند.با این حال، دولت ترامپ در اقدامی مغرضانه و تبلیغاتی فهرستی از بانکهای ایرانی را بدون هیچ دلیل قانعکنندهای منتشر کرده است. چیزی که به گمان بسیاری از کارشناسان گویای عملکرد خودخواهانه دولت ترامپ است.نایب رییس کمسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ضمن محکوم کردن اقدام جدید ایالات متحده گفت: امریکا با تحریمهای جدید علیه بانکهای جمهوری اسلامی ایران نشان داد که تابع هیچ قاعده بینالمللی نیست و اینکه همواره مدعی بوده که حاکمیت و دولت ایران را تحریم میکنیم، زیر سوال رفته است.شهریار حیدری افزود: حالا میبینیم این ادعا که هدف تحریمها صرفاً حاکمیت است، با این تحریمهای جدید که اکثرا بخش خصوصی هستند و تمام منابع آنها برای مردم است، ثابت میشود که ملت ایران و شهروندان ایرانی مورد هدف تحریمها و تهدیدات امریکا هستند. نایب رییس دوم کمسیون امنیت ملی مجلس با بیان اینکه هماکنون شورای اروپایی، چین و بسیاری از کشورها این اقدام را محکوم کردهاند، اظهار کرد: همین موضوع ثابت میکند اول آنکه آقدام امریکا غیرقانونی است و ایران در منظر حاکمیت بینالمللی حقانیت دارد.ما هم باید در مورد این تهدیدها راهبردهای مشخص و مدون داشته باشیم و بانک مرکزی نیز برای تامین و توزیع ارز باید اقدامات پیشگیرانه هدفمند و مشخص داشته باشد. حیدری خاطرنشان کرد: در مجموع امریکا با اعلام تحریمهای جدید رفتار غیرعادلانه، ظالمانه و خلاف مقررات بینالمللی به نمایش گذاشت.این نماینده مجلس تصریح کرد: اینگونه تحریمها بیشتر کارکرد داخلی برای آنها دارد و آسیب بینالمللی جدی برای ما به دنبال ندارد. با این حال، این تهدیدها در 40 ساله گذشته وجود داشته و دشمنی امریکا با ما پایان ندارد.حیدری با بیان اینکه این سیاستها همیشه وجود داشته ولی تاکتیکها متفاوت بوده است، اضافه کرد: ایالات متحده گاهی در سیاستها به دنبال اجماع بینالمللی و گاهی به دنبال اجماع منطقهای و گاهی نیز به دنبال تنش در منطقه ما با دیگر کشورها بوده است. ولی وقتی به بن بست میرسد از تنها دستاویز خود استفاده میکند.این تحریمها صرفا تحریم یکجانبه امریکایی است و بینالمللی نیست. به نحوی که اینبار هم بخش خصوصی و ملت را تحریم کرد و این را نشان داد که خلاف شعار خود حرکت میکند؛ چرا که ترامپ ادعا میکرد ما با دولت و حاکمیت جمهوری اسلامی ایران مشکل داریم، اما امریکا با همه ملت و حاکمیت این نقطه از جهان به یک اندازه مشکل دارد و تحریم ملت ایران تنها سلاحی است که دارد.
ایجاد روشهای جایگزین در مبادلات مالی بینالمللی
رییس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران معتقد است در شرایط کنونی باید در سریعترین زمان ممکن به دنبال بهترین روشهای جایگزین مبادلات مالی بینالمللی باشیم.۱۸ بانک ایرانی به تازگی از سوی امریکا تحریم شد که به گفته برخی کارشناسان میتوان با هماندیشی دولت و بخش خصوصی راهکارها و روشهای دور زدن تحریمهای جدید را یافت.نجفی عرب با تاکید بر اینکه ارز ۴۲۰۰ تومانی باید از اقتصاد حذف شود، تصریح کرد: از بانک مرکزی درخواست داریم تا ارز ۴۲۰۰ تومانی را فقط به بخشی از حوزه دارو اختصاص ندهد و بهطور کلی آن را از این حوزه و کل اقتصاد حذف کند چرا که شاهد قاچاق معکوس در کشور هستیم.