4 برابر شدن مبلغ چک عادی در سه سال اخیر / رشد نقدینگی 111 درصد، چک رمزدار 15 درصد، چک برگشتی 50 درصد

اقتصاد گردان  – محسن شمشیری 

مقایسه آمار رشد نقدینگی، چک های وصول شده و سهم چک عادی و رمزدار از وصولی ها و وضعیت برگشتی ها در سه سال اخیر 99- 1396  نشان می دهد که با رشد 111 درصدی نقدینگی در فاصله اردیبهشت 96 تا تیرماه 99، به دلیل تحریم و رکود و کوچک شدن کیک اقتصاد ایران و رشد منفی اقتصاد در 8 فصل اخیر یعنی از تابستان 97 تاکنون، مبلغ چک های وصول شده 88 درصد رشد کرده که کمتر از رشد نقدینگی بوده است. اما در عین حال به دلیل حاکم شدن چک صیادی و امکان استعلام سوابق برگشتی حساب چک و از سوی دیگر، جمع آوری چک های تضمینی در حال گردش بازار که اثر قابل توجهی روی بازار ارز و طلا داشته است، عملا سهم چک رمزدار کاهش یافته و در سه سال اخیر تنها 15 درصد رشد کرده که البته در مقایسه با تورم و رشد نقدینگی به معنای کاهش سهم چک رمزدار از کل مبادلات و وصولی چک بوده است. 

اما در عین حال سهم چک عادی رشد قابل توجه 304 درصدی داشته و 4 برابر شده است که رشد آن بالاتر از رشد نقدینگی بوده است. 

از سوی دیگر، رقم چک برگشتی با وجود تورم و رشد 111 درصدی نقدینگی در این مدت، تنها 50 درصد رشد کرده که نشان دهنده کاهش و رشد منفی چک برگشتی از کل وصولی ها و مبادلات چک است. 

براین اساس می توان گفت که با وجود رشد نقدینگی و 6 برابر شدن نرخ ارز در این سه سال اخیر، سهم  و رشد مبلغ چک عادی رشد بالا و سهم و رشد چک برگشتی و چک رمزدار روبه کاهش بوده است. 

طبق اعلام بانک مرکزی، بالغ بر ٨٧٤ هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٩٥ هزارمیلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد ۰.۸ درصد کاهش و از نظر مبلـغ ۴.۹ درصد افزایش نشان می‌دهد.

بیش از 9 میلیون و 100 هزار فقره چک به ارزشی حدود 2054  هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور مبادله شد که از این تعداد  بیش از ٨ میلیون و 200 هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٨٥٩ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور وصول و بالغ بر ٨٧٤ هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٩٥ هزارمیلیارد ریال برگشت خورد. یعنی بیش از  90 درصد تعداد و مبلغ چک مبادله شده وصول شده است و بیش از 9.6 درصد تعداد و مبلغ چک ها نیز برگشت خورده است. براین اساس به نظر می رسد که با حاکم شدن چک صیادی و امکان کسب اطلاع از اعتبار و سابقه صاحبان چک،  اکنون ضمن آن که موجب افزایش اعتبار چک های عادی شده و سهم چک های عادی بیشتر شده است بلکه تعداد چک های برگشتی نیز بیشتر شده است و می توان انتظار داشت که با توجه به محدودیت های ارقام تراکنش بانکی و سقف تراکنش ها، مردم به استفاده از چک بیش از گذشته توجه نمایند. 

در تيرماه ١٣٩٩ ، در کلکشور بيش از 9 ميليون فقره چک وصول شد کـه از ايـن تعـداد  بالغ بر 8.2 ميليون فقره عادي و بیش از 800 هزار فقره رمزدار بوده است. بر اين اساس درکل کشـور 91  درصد ازکل تعداد چکهاي وصولي، عادي و 9 درصد رمزدار بوده است . در ماه مورد بررسی درکلکشور بالغ بـر ٣٤٣٨ هـزار ميليـارد ريـال چـک وصـول شد کـه حـدود ١٨٥٩ هزار ميليارد ريال چک عادي و بيش از ١٥٧٩هزار ميلياردريال چک رمزدار ميباشد. به عبارتي درکـل کشور ٥٤ درصد ازکل ارزش چکهاي وصولي،عادي و 46 درصد رمزدار بوده است

مقایسه وضعیت بازار چک در سال 99 با چند سال قبل مثلا سال 96 نشان می دهد که از نظر تعداد چک مبادله شده تفاوت زیادی ایجاد نشده و در سال 96 ماهانه بیش از 9 میلیون چک مبالده شده است. اما تعداد برگشتی حدود 1.5 فقره بوده که در سال 99 به 55 درصد سال 99 کاهش یافته است.  مبلغ چک برگشتی نیز 13 هزار میلیارد تومان بوده که حالا به 19 هزار میلیارد تومان رسیده که البته اثر تورم را باید روی آن در نظر گرفت.  

در اردیبهشت ماه 96 حدود 9.6میلیون فقره چک به مبلغ حدود ۵۹هزار میلیارد تومان مبادله شده است. چک‌های وصولی در اردیبهشت 96 حدود 8.1میلیون فقره بوده که در تیر 99 به 8.2 میلیون رسیده و از نظر تعداد  فرق زیادی با سال های قبل ندارد. 

وصولی سال 99 چهار برابر سال 96 

از سوی دیگر مبلغ چک‌های وصولی  در سال 96 ماهانه حدود  ۴۶هزار میلیارد تومان بوده که در سال 99 به 186 هزار میلیارد تومان افزایش داشته و تقریبا چهار برابر شده است.  در مجموع در اردیبهشت‌ماه در کل کشور 84 درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و 78 درصد از کل مبلغ آن وصول شده است.

این مقایسه نشان می دهد که با 6 برابر شدن قیمت ارز در این سه سال، مبلغ وصول چک ها نیز 4 برابر شده است و متناسب با رشد نقدینگی در این سال ها، وصولی چک ها نیز بیشتر شده است. 

همچنین جزییات دیگری از گردش چک در نظام بانکی در دومین ماه  سال 96 نشان می دهد که بالغ بر ۷۹۳هزار فقره چک رمزدار به مبلغی حدود ۱۳۷هزار میلیارد تومان وصول شده که تعداد آن ۶۹‌درصد و مبلغ تا ۱۱۲‌درصد افزایش دارد. اما رقم چک رمزدار در تیرماه 99 و سه سال بعد حدود 158 هزار میلیارد تومان بوده است. یعنی با وجود 4 برابر شدن مبلغ وصولی چک ها،رقم چک رمزدار تنها 15 درصد رشد کرده است.

این نکته می دهد که در سال 96 و قبل از تحریم ها و حاکم شدن چک صیادی، سهم چک رمزدار روبه افزایش بوده است و رشد و سهم بالایی داشته است. اما در سال 99، با وجود رشد بالای نقدینگی در سه سال اخیر و همچنین 4 برابر شدن مبلغ چک های وصولی، سهم و رشد چک رمزدار اندک بوده است و در واقع این رشد بالای وصولی چک ها را چک های عادی به خود اختصاص داده است. 

124میلیون چک در سال 95

بنا بر گزارش شرکت خدمات انفورماتیک، در سال 95 درسامانه چکاوک۱۲۴میلیون چک مبادله شده است. در سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۲۴میلیون چک در سامانه چکاوک تبادل شده که نسبت به سال پیش از آن ۴‌درصد رشد نشان می‌دهد. از این آمار بیش از ۱۰۷ میلیون چک وصول شده و حدود ۱۷میلیون چک نیز برگشت خورده است که نسبت به سال ۹۴ تعداد چک‌های وصولی 3.3درصد افزایش و چک‌های برگشتی 8.8‌درصد کاهش نشان می‌دهد.

مبلغ چک‌های وصولی تبادل شده در سامانه چکاوک ۱۶ هزار و ۸۹۸ تریلیون ریال بوده که نسبت به سال ۹۴ حدود ۱۳‌درصد رشد نشان می‌دهد. بیشترین تعداد چک‌های تبادل شده در سال ۹۵ در روز اول آبان ماه صورت گرفته که در این روز یک میلیون و ۵۹۶ هزار فقره چک تبادل شده است. این در حالی است که در سال ۹۴ روز اول اسفندماه با یک میلیون و ۴۰۴ هزار فقره چک رکورددار بود. آمارها نشان می‌دهد به‌طور میانگین در سال گذشته روزانه حدود ۴۲۹ هزار فقره چک در سامانه چکاوک تبادل شده که نسبت به میانگین سال ۹۴ بیش از ۴‌درصد رشد نشان می‌دهد.

بانک ملی با بیش از ۲۰میلیون چک، سهم ۱۶ درصدی از تعداد کل چک‌های تبادل شده در سامانه چکاوک را به خود اختصاص داده است. بانک ملت با ۱۶میلیون چک، بانک صادرات با ۱۵میلیون و بانک سپه با ۱۳میلیون چک بیشترین سهم را در تعداد چک‌های تبادل شده در سامانه چکاوک داشته‌اند.

سهم استان ها 

بیش از 9 میلیون و 100 هزار فقره چک به ارزشی حدود 2054  هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلـغ به ترتیب 15.4 درصد و ٣٣ درصد افزایش نشان می‌دهد. در ماه مورد گزارش در استان تهران بالغ بر 2 میلیون و 900 هزار فقره چک به ارزشی حدود 1065 هزار میلیارد ریال مبادله شد.

در تیرماه سال جاری 50.2 درصد از تعداد چک‌های مبادله‌ای کل کشور در سه استان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده است که به ترتیب با 32.2 درصد، 10.4 درصد و 7.6 درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین 63.9 درصد از ارزش چک‌های فوق در سه استان تهران (51.8 درصد)، اصفهان (6.1 درصد) و خراسان رضوی (٦ درصد) مبادله شده است که بیش‌ترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.

چک‌های وصولی

بیش از ٨ میلیون و 200 هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٨٥٩ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 17.4 درصد و 36.8 درصد افزایش نشان می‌دهد. از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادله شده در ماه مذکور به ترتیب 90.4 درصد و 90.5 درصد وصول شده است. درصد تعداد و مبلغ چک‌های وصول شده در خردادماه ١٣٩٩ به ترتیب معادل 88.8 درصد و ٨٨ درصد و در تیرمـاه ١٣٩٨ به ترتیب برابر 90.7 درصد و 88.9 درصد بوده است.

حدود ٢ میلیون و 700 هزار فقره چک به ارزشی حدود ٩٨٢ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در استان تهران وصول شد که از نظر تعداد 91.3 درصد و از نظر ارزش 92.2 درصد از کل چک‌های مبادله‌ای وصول شده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور، بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله‌ای در استان، به‌ ترتیب به استان‌های گـیلان (93.2 درصد)، البرز (٩٢ درصد) و مازندران و یزد (هر کدام 91.3 درصد) اختصاص یافته است و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد (83.1 درصد)، کردستان (٨٦ درصد) و چهارمحال و بختیاری (86.3 درصد) پایین‌ترین نسبت تعـداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

در ماه مورد بررسی در بین سایر استانهای کشور، بیشترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چـک‌های مبادله‌ای در استان به ترتیب به استان‌های گیلان (93.3 درصد)، البرز (92.3 درصد) و خوزستان (90.3 درصـد) اختصاص یافته است و استان‌های خراسان جنوبی (81.8 درصد)، ایلام (82.2 درصد) و کرمان (82.7 درصد) کم‌ترین نسبت ارزش چک‌های وصولی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

چک‌های برگشتی

بالغ بر ٨٧٤ هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٩٥ هزارمیلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد 0.8 درصد کاهش و از نظر مبلـغ 4.9 درصد افزایش نشان می‌دهد. از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادله شده در ماه مذکور به ترتیب 9.6 درصد و 9.5 درصـد برگشت داده شده است. درصد تعداد ومبلغ چک‌های برگشت داده شده در خردادماه ١٣٩٩ به ترتیب معادل 11.2 درصد و ١٢ درصد و در تیرماه سال ١٣٩٨ به ترتیب برابر 9.3 درصد و 11.1 درصد بوده است.

در ماه مورد گزارش در استان تهران بیش از ٢٥٤ هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر ٨٣ هزار میلیارد ریال برگشت داده شد که از نظر تعداد 8.7 درصد و از نظر ارزش 7.8 درصد از کل چک‌های مبادله‌ای برگشت داده شده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور، بیشترین نسبت تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای در استان، به ترتیب به استان‌های کهگیلویه و بویراحمـد (16.9 درصد)، کردستان (١٤ درصد) و چهارمحال و بختیاری (13.7 درصد) اختصاص یافته است و اسـتان‌های گیلان (6.8 درصد)، البرز (٨ درصد) و مازندران و یزد (هرکدام 8.7 درصد) پایین‌ترین نسبت تعـداد چک‌های برگشتی به کل تعداد چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

در ماه مورد بررسی در بین سایر استان‌های کشور، بیش‌ترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان به ترتیب به استان‌های خراسان جنـوبی (18.2 درصد)، ایلام (17.8 درصد) و کرمان (17.3 درصد) اختصاص یافته است و استان‌های گیلان (6.7 درصد)، البرز (7.7 درصد) و خوزستان (9.7 درصد) کمترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

چک‌های برگشتی به تفکیک علل

در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور بالغ بر ٨٤٧ هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٨٥ هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد 96.9 درصد و از نظر ارزش 94.7 درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.

در ماه مورد بررسی در استان تهران بالغ بر ٢٤٣ هزار فقره چک به ارزشی حدود ٧٩ هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در استان تهران از نظر تعداد 95.7 درصد و از نظر مبلغ 94.4 درصد از کل چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.