رابطه دستمزد با دلار، سكه و تورم در 40 سال اخير

 تعیین حداقل دستمزد یکی از سیاست‌های مربوط به بازار کار است که در راستای حمایت از نیروی کار، حفظ و ارتقای قدرت خرید و رفاه زندگی شاغلان اتخاذ می‌شود. حامیان تعیین حداقل دستمزد بر این باورند که می‌تواند استاندارد زندگی کارگران را افزایش و فقر و نابرابری را کاهش دهد و در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری نیروی کار شود.

از نظر اقتصادی، چون زنجیره تولید کالا و خدمات به‌هم‌پیوسته هستند، هرگونه تصمیم‌گیری مبنی بر افزایش یا کاهش در مؤلفه‌های قیمت تمام‌شده به‌سرعت خود را در کل جامعه نشان خواهد داد؛ زیرا علم اقتصاد بازی با ریاضی و بازی‌های تئوریکی که عمدتا از سوی برخی درس‌خوانده‌های وابسته ارائه می‌شود، نیست. برخی افراد که پیرو مکتب «پونزی» هستند، کماکان بر طبل تو‌خالی رشد اقتصادی بدون نفت و با نفت می‌کوبند. این‌ها به‌خوبی آگاه هستند که آنچه در عالم واقع صورت می‌گیرد، معیار بازشناسی این یا آن سیاست اقتصادی است، نه آنچه در مصاحبه و رسانه درج می‌شود؛ ولی وقتی رقم تخصیصی پروژه‌های به‌اصطلاح تحقیقاتی - پژوهشی که عموما تکراری و اساسا هم کپی‌برداری از سوی شاگردان تهیه می‌شود، بالاتر باشد، دفاع از نیم‌قد به تمام‌قد تبدیل خواهد شد. نمونه بارز آن که از طرف طرفداران اقتصادی انجام شده، انتشار گزارش هدفمندی است که وظیفه دارد نشان دهد افزایش حداقل مزد در سنوات بعد انقلاب چندان هم از افزایش نرخ دلار و سکه و اونس طلا فاصله نداشته است! بدیهی است که دفاع از چنین ادعایی، چون چندان آسان به نظر نمی‌رسد، این گزارش‌ها و نمودار‌ها به نام مثلا «دانشجوی دکترای تخصصی مزد از دانشگاه...» منتشر می‌شود.

نگاهی اجمالی به نمایه حداقل مزد از سال 1358 تا سال جاری نشان می‌دهد که قدرت خرید کارگران با حداقل مزد در 40 سال اخیر به‌شدت کاهش یافته که اثبات آن نیاز به هیچ سواد ویژه‌ای ندارد؛ بلکه کافی است به تارنمای بانک مرکزی به قسمت آمار و داده‌ها در بخش نرخ تورم و شاخص ماهانه مراجعه و در لینک محاسبه‌گر تورم قدرت خرید هر رقمی را از سال 1315 تا سال 1397، به دست آورید. براساس همین منبع که مورد تأیید دولت، ملت، اقتصادخوانده و اقتصاد‌ناخوانده است، هر هزار ریال سال 1358 معادل 1.184.967 ریال در سال 1398 قدرت خرید داشته است. حداقل مزد سال 1358 معادل هزارو 701 تومان برابر 121.5 دلار یا 1.3 برابر قیمت یک سکه بوده که با نگاهی به تارنمای محاسبه‌گر تورم آمریکا که در لینک «https://www.in2013dollars.com/us/inflation/1979?amount=121.50» در دسترس است، می‌توان فهمید چنانچه قرار بود همان رقم حداقل مزد سال 1358 در سال 1399 به کارگران پرداخت شود تا قدرت خرید آنان حفظ شود،

باید حداقل مزد سال 1399 برابر 430.45 دلار شود که با اعمال نرخ دلار بازار آزاد (12.400 تومان)، کارگروه تعیین حداقل مزد باید حداقل مزد را مبلغ 5.339.192 تومان تعیین و اعلام کند؟ و چنانچه مقرر شود نسبت حداقل مزد سال 1358 به سکه در نظر گرفته شود، حداقل مزد سال 1399 باید برابر 1.3 سکه یا 5.850.000 تومان شود! یعنی چنانچه قرار شود هزینه واقعی یک خانوار چهار‌نفره براساس شاخص هزینه خانوار و اعمال تعدیل نرخ تورم سال 1399 که بنا بر اعلام بانک جهانی کمتر از 35 درصد نخواهد بود، میزان حداقل مزد را دریابیم، بدون‌شک بیش از مبلغ 58 میلیون ریال خواهد شد.

همان‌طور که مشاهده می‌شود، برای تحقیق و اعمال نرخ تورم هیچ نیازی به واگذاری قرارداد‌های پژوهشی - تحقیقاتی میلیونی و میلیارد‌تومانی به این یا آن استاد یا محقق و اقتصاد‌خوانده و اقتصاد‌ناخوانده بخت‌برگشته‌ای که احتمالا خود نیز نیازمند سفره معیشت خانوار است، نخواهد بود. علم یعنی همان ابزاری که نابینایان و ناشنوایان نیز با آن شفا می‌یابند و به‌سادگی می‌توان با یک کلیک ساده قدرت خرید را تعیین کرد. می‌ماند اینکه سیاست دولت چه باشد، آیا تابع فرمان قدرتمندان بازار و دل در گرو توسعه نئولیبرالی دارد یا دلسوخته ملتی است که سال‌ها است در انتظار و آرمان بهبود وضعیت معیشت به سر می‌برد؟!

بررسی آمار سازمان بین‌المللی کار نشان می‌دهد که حداقل مزد سالانه در کشور‌های ایران (2100)، لیبی (4286)، عمان (10263)، عربستان (9600)، ترکیه (7146) و ونزوئلا (6873) دلار آمریکا است که این حداقل مزد نشان می‌دهد که بعضی از این کشور‌ها اساسا فاقد توانمندی اقتصادی کشور ما هستند، اما حداقل مزد در آن کشور‌ها به‌مراتب بیش از ایران است. آیا این نشانه آن نیست که منابع مالی کشور به‌جای آنکه به سرمایه انسانی تعلق گیرد، به سرمایه و ثروت مال‌اندوزان اضافه شده؟! به همین دلایل است که درحالی‌که در این سال‌ها سفره حقوق‌بگیران تهی شده، سفره سرمایه‌داران نه‌تن‌ها کوچک نشده بلکه رنگین و مرتبا گسترش یافته به‌طوری‌که نشریه بین‌المللی فوربس مدعی می‌شود تعداد میلیاردر‌های ایرانی که در سال 2000=1381 برابر 10.900 نفر بوده در سال 2014=1383 به 30.100 نفر افزایش یافته است؛ یعنی در سال‌هایی که اقتصاد کشور رو به سقوط بوده حاصل کار سیاست‌های اقتصادی ما نابرابری شدید و افزایش لمپن‌های پولدار «و نه سرمایه‌دار» بوده است.

دولتمردان باید توجه کنند که امروز بحث بر سر حداقل مزد نیست بلکه اساسا معیشت جامعه کار و تولید و هستی خانوار‌ها مورد تعرض قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که بخش قابل‌ملاحظه‌ای از طبقه متوسط نیز به اقشار تهی‌دست فروغلتیده‌اند. علاوه‌براین افزایش حداقل مزد، بدون توجه به شرایط خاص کشور و بر‌اساس نمودار‌هایی که فاقد الگوی پشتیبان علم اقتصاد هستند، کشور را نه در میان‌مدت که در همین کوتاه‌مدت دچار آسیب‌های اجتماعی خواهد کرد. نمایه زیر خلاصه وضعیت حداقل مزد در سنوات 1358-1398 و مقایسه حداقل مزد با نرخ دلار و سکه را نمایش می‌دهد.
روی سخن اساسی نگارنده شخص رئیس دولت و آن دسته از مسئولانی است که به کرات ادعا می‌کنند وضعیت معیشتی مردم از بسیاری کشور‌ها بهتر است، توجه مسئولان را به نمایه بالا که حداقل مزد ساعتی را به دلار آمریکا در کشور‌های منتخب نمایش می‌دهد، جلب می‌کنم:

بنابراین مسئولان توجه کنند حداقل مزد در کشور‌های فوق که حداکثر ساعات کار در هفته بین 34 تا 42 ساعت است، به‌هیچ‌عنوان قابل قیاس با حداقل مزد ساعتی در ایران که معادل 56 سنت است، نیست. اکنون شاهد آن هستیم که علاوه بر خروج نیروی نخبه عملا کارگران ماهر نیز مدت‌هاست به ترکیه و کشور‌های هم‌جوار که مزد بیشتری پرداخت می‌کنند، مهاجرت می‌کنند (هرچند آنجا هم به‌عنوان نیروی کار مهاجر ارزان‌قیمت به کار گرفته می‌شوند، اما طبعا با دستمزدی بیشتر از ایران) و سایر کارگران را هم به وضعیتی دچار کرده‌اند که نان شبشان هم تأمین نیست. نگاهی کنکاشی به نمایه فوق نشان می‌دهد کشور‌هایی با کمترین امکانات و ثروت ملی «منابع زیرزمینی» نیز بیش از حداقل مزد به کارگران خودپرداخت می‌کنند؛ مگر آنکه آقایان ما جماعت ایرانی را با ثروت ملی معادل حداقل 40 هزار میلیارد دلار با اوگاندا یکی پنداشته باشند.