دلار 12100 / دلايل كاهش نرخ دلار از عوامل اقتصادي تا تحولات سياسي/ تصمیم دولت ادامه ارز دو نرخی

اقتصاد گردان  – محسن شمشيري 

 روز دوشنبه 24 تيرماه 98، نرخ لحظه اي دلار در سامانه سنا به 12100 تومان، نرخ لحظه اي يورو به 14050 تومان رسيد و در  بازار آزاد ارز  و معاملات نقدي نيز به 12170 تومان كاهش يافت. اين درحاليست كه در ساعات صبح دوشنبه،  صرافي هاي مجاز بانكي و ملي نرخ دلار را براي فروش 12450 تومان و نرخ يورو را 14350 اعلام كرده بودند و در بازار آزاد نيز نرخ دلار 12440 تومان اعلام شده بود.  اين كاهش نرخ در ساعات بعد از ظهر، نشان مي دهد كه احتمالا تحت تاثير يك خبر يا يك رويداد خارجي، بازار ارز تحت تاثير قرار گرفته و نرخ دلار كاهش يافته است. 

 به دنبال اين كاهش نرخ دلار، در بازار طلا و سكه نيز نرخ ها كاهش يافت و مظنه مثقال 17 عيار و طلاي آبشده 1 ميليون و 788 هزار تومان، هرگرم 18 عيار 412 هزار تومان،  سكه طرح جديد 4 ميليون و 277 هزار تومان، نيم سكه 2 ميليون و 210 هزار، ربع سكه 1 ميليون و 370 هزار، و سكه گرمي 960 هزار تومان، اونس جهاني طلا 1416 دلار معامله شد

بانک مرکزی نيز نرخ ۴۷ ارز را اعلام کرد که بر اساس آن نرخ ۱۹ ارز مانند یورو و پوند کاهش و قیمت ۱۷ واحد پولی دیگر افزایش یافت. نرخ دلار و ۱۰ ارز نیز ثابت ماند. هر دلار آمریکا ۴۲ هزار ریال قیمت خورد. هر پوند انگلیس با ۴۰ ریال کاهش ۵۲ هزار و ۷۴۶ ریال و هر یورو نیز با ۷۸ ریال کاهش ۴۷ هزار و ۳۹۵ ریال ارزش‌گذاری شد.

يكي از فعالان بازار ارز در اين زمينه به خبرنگار ما گفت: در مورد كاهش نرخ ارز، دلايل مختلفي در ماه هاي اخير مطرح شده و از جمله توافق بانك مركزي با صادركنندگان و نتايج تدريجي آن  به عنوان مهمترين عامل بنيادي در ايجاد تعادل بازار ارز مطرح شده و اين موضوع موجب شده كه عرضه ارز با روند با ثباتي همراه شود و صادركنندگان براي تحقق تعهدات ارزي خود و  جريمه نشدن و به دادگاه معرفي نشدن، ارز خود را به بازار عرضه كرده اند تا از مزاياي آن بهره مند شوند. 

وي افزود:. همچنين در طرف تقاضا، ثبات نرخ ارز و كنترل قيمت ها توسط صرافي هاي مجاز و بانك مركزي در حاشيه بازار و اقدامات ديگري كه بانك مركزي براي كاهش سقف تراكنش ها و جمع آوري چك تضميني و... انجام داده بود، موجب شده كه  نرخ ارز ثابت بماند و در حال كاهش باشد و در نتيجه افرادي كه براي حفظ ارزش پول خود دلار خريداري مي كردند، ديگر تمايلي به خريد و نگهداري دلار ندارند  و به دليل سود و رشد شاخص سهام در بورس، قيمت مسكن و... بخشي از سفته بازي و دلالي ها و سوداگري و بازي با نقدينگي به سمت بازارهاي ديگر هدايت شده و توجه به بازار ارز و طلا كمتر شده است. 

وي ادامه داد: همچنين كاهش قدرت خريد مردم و نياز به ريال براي تامين معيشت و مخارج زندگي، موجب شده كه بخشي از دلارها و طلا و سكه خانگي فروخته شود و در نتيجه گاهي ميزان فروش سكه و طلا و دلار در بازار بيش از ميزان خريد آن بوده است. 

وي تصريح كرد: اما موضوع مهمتري كه در روزهاي اخير مطرح شده، اين است كه گفته مي شود گشايش هايي در دبي و امارات براي بازار ارز ايران ايجاد شده و با  بازشدن بازار دبي براي معاملات ارز، حواله هاي درهم كه نقش عمده اي در تعيين نرخ دلار و ساير ارزها دارد، با روند بهتري همراه شود. براين اساس در صورتي كه چنين موضوعي صحت داشته باشد بايد ديد كه دليل بنيادي و مبنايي آن چيست و چه ميزان ارز پشتوانه چنين تحولي است و مثلا چند ميليارد درهم و در چه مدت زماني قادر است روند كاهش نرخ ارز را تداوم ببخشد؟

وي گفت: نكته مهم ديگر اخبار سياسي است كه به نقل از رئيس جمهور و مسوولان سياسي كشور مطرح شده كه اگر تحريم ها متوقف شود، آماده مذاكره هستيم و اين موضوع نيز مي تواند عامل گشايش در بازار ارز و دبي باشد و در اين زمينه گفته مي شود كه احتمالا فشار آمريكا بر بازار امارات و دبي كمتر شده و ممكن است كه اين موضوع نيز روي نرخ ها اثرگذار باشد. به خصوص آنكه كاهش نرخ ارز در ساعات عصر دوشنبه رخ داده و قبل از ظهر، نرخ دلار حدود 12440 تومان بوده و در ساعات عصر به حدود 12100 تومان كاهش يافته است. 

وي تاكيد كرد: نكته مهم ديگر اين است كه رئیس کل بانک مرکزی نيز در جلسه روز دوشنبه خود اعلام كرده كه  نرخ ارز دیگر افزایش نمی‌یابد.بازار ارز در حال اصلاح است و در نتیجه دیگر نباید برخی انتظار افزایش قیمت‌ها را داشته باشند. وي به مجوز 12 ميليارد دلاري برداشت از صندوق توسعه ملي اشاره كرده كه جهت جبران كسري ها در سال 98 انجام خواهد شد و احتمال دارد كه اين برداشت ها شروع شده و باعث تزريق بيشتر ارز و جمع آوري ريال از بازار مي شود و در نتيجه مي تواند عامل عمده كاهش نرخ ها باشد

اين نكات نشان مي دهد كه احتمالا برنامه يا تحولاتي رخ داده كه عامل عمده كاهش نرخ ارز در هفته هاي اخير و به خصوص روز دوشنبه بوده است و در چند روز گذشته تقريبا هر روز حدود 200 تومان از نرخ دلار و به تدريج كاهش يافته است. اما پرسش اساسي اين است كه چه ميزان ارز، يا چه تحولات بنيادي پشتيبان اين كاهش نرخ هاست و آيا در روزهاي آينده نيز ادامه خواهد داشت؟

در اين زمينه، برخي كارشناسان معتقدند از آنجا كه هيچ تحول اساسي و بنيادي رخ نداده و يا خبر آن منتشر نشده، احتمال دارد كه دولت و بانك مركزي با تكيه بر منابع صندوق ذخيره ارزي يا ذخاير ارزي بانك مركزي، ميزان عرضه ارز را افزايش داده و باعث كاهش نرخ دلار شده اند. زيرا در شرايطي كه اخبار كاهش فروش نفت ايران در بازار جهاني مطرح مي شود، انتظار مي رفت كه نرخ ها افزايش يابد اما كاهش نرخ دلار نشان مي دهد كه تحولاتي در راه است كه روي نرخ تعادلي اثرگذاشته است و علاوه بر كاهش نرخ دلار، روند نرخ سکه نقدی نيز کماکان   جهت نزولی دارد و به سمت نرخ  4 ميليون و 200 هزار تومان در حال حركت است 

در عين حال برخي كارشناسان از احتمال كاهش نرخ ارز به دليل زمان خريد و بازگشت ارز صادراتي و ارزان خريدن ارز مي گويند.

روند نزولی نرخ دلار در هفته‌های گذشته تداوم داشته و موجب عقب‌نشینی قیمت از کانال ۱۵ هزار به ۱۲ هزار تومان شده و شواهد حاکی از آن است که نقش فاکتورهای اقتصادی در تعیین قیمت دلار و سایر ارزها افزایش یافته است. این در حالی است که عده‌ای از تحلیل گران و کارشناسان معتقدند که حرکت قیمت‌ها به سوی کاهش کماکان ادامه خواهد داشت. این افت قیمتی دلار به شکلی بوده که براساس گزارش بلومبرگ افزایش نزدیک به هشت درصدی ارزش ریال در بازار آزاد در یک ماه گذشته به ثبت رسیده است.

یکی از ویژگی‌های بازار در شرایط فعلی عدم تاثیرپذیری نرخ ارز از رخدادهای سیاسی است، به نحوی‌ که تنش‌های سیاسی چون آغاز کاهش تعهدات برجامی ایران و تعیین مهلت ۶۰ روزه، وقوع ماجرای حمله به نفتکش‌ها در منطقه و سرنگونی پهپاد آمریکایی و اظهارنظرهاي ترامپ و... نیز موجب ایجاد تلاطم و بی‌ثباتی در بازار ارز نشد. این اتفاق می‌تواند نویدبخش کاهش تاثیر نقش عوامل سیاسی در بازار ارز و پیروی بیشتر نرخ ارز از شاخص‌های اقتصادی در آینده باشد. این در حالی است که همانطور که رییس کل بانک مرکزی و سایر مسئولان اقتصادی پیش از این بارها تاکید کرده‌اند قیمت واقعی دلار براساس شاخص‌های اقتصادی رقمی کمتر از ارقام فعلی است.

برخي صاحب نظران نيز  مهم‌ترین عامل کاهش نرخ ارز در هفته‌های اخیر،  را مدیریت بازار پولی و بانکی توسط دولت و بانک مرکزی در يك سال اخير ارزيابي كرده كه به تدريج موجب كاهش نرخ ها شده است. بانک مرکزی توانسته با انجام اقدامات به موقع و بازارسازی با کمک ابزارهایی که در اختیار دارد، مانع فعالیت‌های سوداگرانه در بازار و ایجاد التهابات قیمتی شود. همچنین نظارت بیشتر بر فعالیت صرافی‌ها و رصد دلالان در بازار ارز موجب خروج تقاضای سفته بازی از بازار و دستیابی به ثبات بیشتر شده است.

کاهش فاصله قیمتی بین بازار آزاد و بازار نیمایی در آستانه راه‌اندازی بازار متشکل ارزی از دیگر دلایل کاهش قیمت دلار در بازار است. پیش از آغاز سال ۹۸، فاصله این دو نرخ بالای ۴۰ درصد بود، ولی با ثبات نسبی دلار در بازار آزاد و افزایش نرخ این ارز در سامانه نیما شکاف آنها به حدود ۱۰ درصد رسیده است. نزدیک شدن قیمت‌ها در دو بازار در کنار لزوم ارائه اظهارنامه مالیاتی شرکت‌های صادراتی تا آخر تیرماه موجب شدت گرفتن واریز ارزهای صادراتی به این سامانه و همچنین کاهش تقاضای مازاد برای ارز شده است.

از سوی دیگر اعلام وصول مالیات از سکه و ارز و شناسایی تراکنش‌های بانکی برای اخذ مالیات، که در راستای اقداماتی چون کاهش سرعت گردش پول و انسداد کارتخوان‌های خارج از کشور که پیش از این انجام شده بود، صورت گرفته است، خروج سفته‌بازی از بازار سکه و ارز را به دنبال داشته و از عوامل مهم کاهش قیمت دلار در هفته‌های گذشته به شمار می‌رود.

وارد شدن نقدینگی به سایر بازارها از جمله بورس و روند افزایشی شاخص‌ها نیز یکی دیگر از عوامل کاهش قیمت ارز طی دو ماه گذشته به شمار می‌رود که توانسته از شدت اثرات ناشی از ورود نقدینگی سرگردان به بازارهای طلا و ارز بکاهد. در مجموع می‌توان گفت امیدواری به توان بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز از مهم‌ترین دلایل روانی افت بهای دلار و سایر ارزهای عمده در بازار بوده است.

از سوي ديگر، همتي رئيس كل بانك مركزي گفت: فاکتورهای اقتصادی در تعیین قیمت ارز موثر و تعیین کننده هستند و تمام تلاش بانک مرکزی این است که بتوانیم فضای آرامی را ایجاد و مدیریت کنیم تا این نرخ براساس فاکتورهای اقتصادی شکل بگیرد. به هر حال شرایطی که امروز در بازار ارز وجود دارد، همانطور که مردم عزیز می بینند، نتیجه مدیریت و تدبیری بانک مرکزی است.

رییس کل بانک مرکزی تاکید کرد: بارها گفته ام اگر مسائل سیاسی در بازار ارز وارد نشود، قطعا بازار روال طبیعی خود را خواهد داشت. همیشه توصیه کردم و بارها گفته ام نوساناتی که بعضا در بازار ارز به وجود می آید، ناشی از فاکتورهای سیاسی است و مردم عزیز نباید وارد سرمایه گذاری در این بازار بشوند.همتی همچنین از مردم به دلیل آنکه وارد سرمایه گذاری در بازار ارز نشده و نمی شوند، تشکر و قدردانی کرد.

عبدالناصر همتي رئیس کل بانک مرکزی در حاشیه جلسه اقتصاد مقاومتی استان خراسان رضوی اعلام کرد که از ابتدای سال ۱۳۹۸ تاکنون حدود ۱۲ میلیارد دلار به منظور تامین نیازهای واردکنندگان از طریق سامانه نیما پرداخت شده که ۶.۲ میلیارد دلار آن مربوط به سه ماه و نیم ابتدای سال بوده است و ما تلاش می‌کنیم نیاز ارزی واردکنندگان را از طریق سامانه نیما تامین کنیم. تأمین نقدینگی تولید و تأمین ارز کالاهای ضروری کشور مهمترین دغدغه بانک مرکزی در سال جاری است.

رئیس کل بانک مرکزی تصریح کرد: نیاز ارزی خُرد اسکناس مردم را هم در صرافی های مختلف از طریق تامینی که داریم، برای مردم فراهم کرده ایم و بنابراین نیازی نیست که مردم دغدغه خرید و نگهداری ارز را داشته باشند.

رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به اینکه خواهان تک‌نرخی شدن ارز هستیم اما باتوجه به اینکه کشور در شرایط ثبات اقتصادی قرار دارد و بر هم زدن این آرامش عاقلانه نیست، گفت. یک سال قمری پیش طغیان و قلیانی در اقتصاد کشور رخ داده بود بسیار ضربه زدند و این ضربات بر جامعه آثاری منفی داشت. سال گذشته سال سختی برای مردم و کشور بود. اما همانگونه که ما پیش‌بینی می‌کردیم، ناکام شدند. 

وي گفت: علی‌رغم شدیدتر شدن فشارها، خوشبختانه کشور در شرایط خوبی است و بازار ارز ثبات دارد. ارز یک ارزش ذاتی دارد که ما اجازه نمی‌دهیم مورد هجوم قرار گیرد. بانک مرکزی اجازه نداد با ابزارهای سیاسی و روانی پول ملی کشور را نابود کنند. این در حالی است که سال گذشته بسیاری صبحت از ارز ۳۰ تا ۴۰ هزار تومانی می‌کردند.

رئیس بانک مرکزی خاطرنشان کرد: نظام به قدری قدرت دارد که رو به روی این حرکت ایستادگی کند و قدرت ما بر همه دنیا آشکار شد. تصور یک سال پیش ما با آنچه که امروز وجود دارد، بسیار فرق داشت. آن زمان من نیز بسیار نگران بودم و حتی برخی شب‌ها خوابمان نمی‌برد. این افتخار است که فعالیت‌ها را داشته و توانسته‌ایم این شرایط را برای مردم به وجود آوریم. تاکید ما این است که شوک ارزی کشور آثار و تبعاتی داشت که باید به تدریج خنثی شود.

وی اضافه کرد: یکی از مأموریت‌های ما حفظ ارزش پول ملی است که این مأموریت ابزارهایی دارد و یکی از این ابزارها کنترل نقدینگی و تورم است. تورم چیزی جز افزایش نسبی قیمت‌ها نیست. وقتی تقاضای پول زیاد باشد، اگر تولید متناسب با افزایش نقدینگی رشد پیدا نکند، شوک جدید تورمی ایجاد خواهد شد. بسیاری در مورد چرایی ادامه سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی سوال می‌پرسند. واقعیت این است که ما نیز خواهان تک‌نرخی شدن ارز هستیم اما در حال حاضر کشور در شرایط ثبات اقتصادی قرار دارد و بر هم زدن این آرامش عاقلانه نیست.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: در حال حاضر تصمیم دولت ادامه سیاست ارز دو نرخی است. با وجود این، تقریباً نرخ سومی برای ارز وجود ندارد و نرخ اسکناس نیز با نرخ ارز نیمایی ۱۰ درصد فاصله دارد که این مورد نیز با هزینه‌های نقل و انتقال پول در دنیا مطابق است. تا زمانی که شرایط تحریم وجود دارد، این تفاوت مقدار ناچیز هزینه مبادلاتی پول باقی خواهد ماند.

وی با اشاره به پیش‌بینی‌ها از وضعیت اقتصادی کشور، تصریح کرد: سال گذشته بسیاری مطرح می‌کردند که این روند، ابر تورم را به دنبال دارد اما اینگونه نشد. تورم ۱۲ ماهه کشور حدود ۳۱ درصد بوده و این موفقیتی بود که در شرایط هجمه اقتصادی علیه ما محقق شد. سال گذشته نقدینگی کشور ۲۳ درصد رشد نسبت به سال قبل از خود داشت. این رشد در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ حدود ۲۲ درصد بود که این آمار نشان می‌دهد با وجود فشارها، نقدینگی فقط یک درصد رشد کرده، در واقع ما در کنترل نقدینگی موفق بودیم و تورم موجود نیز نتیجه بخش تقاضا بود. ما نمی‌خواهیم فشار دیگری از طریق تقاضا بر قیمت‌ها ایجاد کنیم زیرا جامعه تحمل اضافه شدن یک شوک دیگر تورمی را ندارد.

همتی افزود: برای بانک مرکزی تأمین کالاهای اساسی، تأمین مواد اولیه کارخانجات و ثبات بازار مهم است و این را با چنگ و دندان حفظ می‌کند. سال گذشته بالاخره ما این شرایط خاص را لمس کردیم. برای نرخ ریال نیز بسیار حساسیت داریم. در حال حاضر میزان نقدینگی ما به ۲,۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. باید این نقدینگی کنترل و هدایت شود.

رئیس کل بانک مرکزی خاطرنشان کرد: رئیس‌جمهوری اجازه جلوگیری رشد نقدینگی را به ما داده، همچنین بر اساس دستور مقام معظم رهبری کمیته نقدینگی در بانک مرکزی ایجاد شده که تلاشش این است نقدینگی کشور افزایش پیدا نکند. یکی از طرح‌های ما در این مسیر این است که از سیستم فاکتورینگ استفاده کنیم. این سیستم در واقع همان LC داخلی، البته به ریال است.

وی با اشاره به کسری بودجه و نقش بانک مرکزی در برطرف کردن آن، بیان کرد: قرار نیست کسری بودجه کشور را بانک مرکزی تأمین کند. البته ما به دولت برای تأمین منابع کمک می‌کنیم اما اینکه کسری آن را ما تأمین کنیم، اینگونه نخواهد بود. در حال حاضر سقف بودجه تا ۶۲ هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کرده است. البته فروش نفت به تدریج در حال افزایش است که یکی از راه‌های تأمین کسری بودجه همین فروش نفت خواهد بود.

همتی ادامه داد: همچنین قرار شده برای برطرف شدن این کسری، دولت اوراق بیشتری منتشر کند. سال گذشته نیز مقام معظم رهبری مجوزی برای برداشت از صندوق ذخیره ارزی به میزان ۱۲ میلیارد دلار را دادند که با مجوز ایشان قرار شد امسال از این رقم برای جبران کسری‌ها استفاده شود.

رئیس کل بانک مرکزی گفت: به تدریج تأمین ارز برای تولیدکنندگان در حال بهتر شدن بوده و در حقیقت زمانی که بازار ارز حرکت نزولی دارد، این مساله نشان‌دهنده تأمین ارز بهتر است. بازار متشکل ارزی نیز به زودی راه‌اندازی خواهد شد. تنها علت تأخیر آن نیز برخی ارزیابی‌هاست تا به من ثابت شود که این بازار مشکلی برای کشور ایجاد نمی‌کند.

وی از اختصاص ۳۰ هزار میلیارد تومان اعتبار برای واحدهای کوچک و متوسط در سال جاری خبر داد و عنوان کرد: من با کلیات پیشنهاد جذب سپرده‌های اتباع بیگانه در استان موافق هستم. می‌توان این منابع را جهت تأمین پروژه‌های ارزی و صادراتی استان اختصاص داد، البته بخشی از این مساله به وزارت اقتصاد بازمی‌گردد.

وی بیان کرد: من به عنوان مسئول بانک مرکزی این آمادگی را دارم که اگر هر استانی بتواند کالاهای اساسی را بدون وابستگی به ارز وارد کند، به آن کمک کنم. تمام تلاش ما کاهش وابستگی ارزی و واردات است. ما زمانی ۷۰ میلیارد دلار واردات داشتیم که سال گذشته این میزان به ۴۳ میلیارد دلار رسید. این نشان می‌دهد سیاست ما صحیح بوده و بسیاری از واردات کالا بی‌خود بود.

همچنين بلومبرگ در گزارشی ویژه از بازار ارز ایران نوشت: سیاست‌های بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز در حال جواب دادن است.

شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی ویژه به وضعیت قیمت ارز در ایران پرداخت و نوشت: پول ملی ایران که با مشکل نوسان ارزش مواجه شده بود، با اثربخش شدن اقدامات دولت برای مقابله با تحریم‌های آمریکا در حال بازیابی ارزش خودش است.

این گزارش به نقل از عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی ایران به ایجاد ثبات در بازار ارز اشاره کرد و نوشت: بررسی آمارهای فعالان بازار ارز و قیمت‌های ثبت شده در بانک اطلاعاتی بلومبرگ نشان می‌دهد که افزایش نزدیک به هشت درصدی ارزش ریال در بازار آزاد در یک ماه گذشته به ثبت رسیده است.

این گزارش می‌افزاید: این پیشرفت برای بازاری که با افزایش نزدیک به ۵۰ درصدی دلار مواجه بود دستاورد خوبی محسوب می‌شود. بانک مرکزی ایران در این مدت راه‌هایی را برای حفظ ارزش ریال به کار بسته است که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی سامانه نیما برای کم کردن اثر بازار سیاه و کنترل نرخ بهره اشاره کرد.

حالا شرایط به جایی رسیده است که قیمت دلار در بازار آزاد به قیمت دلار در سامانه نیما نزدیک شده است. یک کارشناس بانکی در این زمینه می‌گوید: به نظر می‌رسد سیاست‌های بانک مرکزی در زمینه کنترل بازار ارز و نرخ های بهره بانکی درحال جواب دادن است و تقاضا برای ارز در بازار نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.